Wpływ systemu rentowego i orzecznictwa na aktywność zawodową osób z niepełnosprawnościami

1. Wpływ systemu rentowego i orzecznictwa na aktywność zawodową osób z niepełnosprawnościami Aleksander Waszkielewicz Komisja Ekspertów ds. Osób z Niepełnosprawnością przy RPO Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego Debata „Rynek pracy dla osób z niepełnosprawnościami” Warszawa, 31 stycznia 2013 r.

2. Konwencja a system wsparcia • Prawo do odpowiedniego poziomu życia (art. 28 ust. 1) i pomocy socjalnej (ust. 2). • Pomoc państwa m.in. o charakterze kompensacyjnym – pokrywanie zwiększonych wydatków (art. 28 ust. 2 lit. c). • Prawo do pracy, z której można się utrzymać, prawo do pracy w otwartym środowisku pracy (art. 27 ust. 1). • Prawo do powrotu do pracy (art. 27 ust. 1 lit. e) i prawo do pierwszego wejścia na rynek pracy (pośrednio z art. 27 ust. 1). • Każdy jest – co do zasady – zdolny do pracy (pośrednio z art. 3 lit. a).

3. Potrzeby w kontekście systemu wsparcia (rentowego) • Kompensowanie wyższych kosztów funkcjonowania związanych z niepełnosprawnością, podjęcie pracy zwykle je zwiększa. • Wsparcie posiadanej zdolności do pracy – uzupełnienie potencjalnie ograniczonych przychodów z pracy (np. niepełny wymiar pracy, mniejsza wydajność, trudności w zdobyciu wysokich kwalifikacji). • Większe problemy w znalezieniu pracy, zwłaszcza w małych miejscowościach, w tym dłuższy czas poszukiwania zatrudnienia. • Większa potrzeba i intensywność korzystania z usług ochrony zdrowia, konieczność rehabilitacji społecznej. • Przeciwdziałanie ubóstwu.

4. Kryteria wsparcia obecnego systemu rentowego • Niepełnosprawność nie wymaga wsparcia. • Problemy takie jak: wyższe koszty funkcjonowania, trudności w znalezieniu pracy, potrzeba uzupełniania przychodów z pracy nie są adresowane. • Wspierane są tylko osoby niezdolne do pracy.

5. Orzecznictwo na cele rentowe (1/2) • Niezdolność to pracy to brak możliwości podjęcia pracy w ogóle (całkowita ndp) lub tylko poniżej kwalifikacji (częściowa ndp). • Orzekanie niezdolności do pracy (zamiast zdolności do pracy) – skupianie się na deficytach, utrwalanie stereotypów. • Podjęcie pracy (nawet historyczne) oznacza zdolność do pracy i utratę prawa do renty. • „Trudna” niepełnosprawność (utrata ręki, poruszanie się na wózku, dysfunkcja wzroku lub słuchu), jeśli nie uniemożliwia pracy (na przykład umysłowej), nie daje prawa do renty.

6. Orzecznictwo na cele rentowe (2/2) • Brak mierników niezdolności do pracy, regulacje niedookreślone i miękkie, miejscami sprzeczne – nieprzewidywalność systemu. • Orzecznicy (lekarze) nie oceniają czynników medycznych tylko ekonomiczne (niezdolność do pracy). • Czasowość orzeczeń. • Mała „ziarnistość”, stopniowalność orzeczeń. • Wielość systemów rentowych i orzecznictwa. • Duży udział orzeczeń kwestionowanych przez sądy powszechne.

7. Wpływ na rynek pracy • Zjawisko pułapki świadczeniowej – bierność zawodowa świadczeniobiorców z obawy przed utratą świadczeń. • Racjonalny wybór: ograniczone, pewne świadczenie może być oceniane jako lepsze niż potencjalnie wyższe, bardzo niepewne wynagrodzenie za pracę. Pracują hazardziści. • Pracujący nie mają dostępu do innych elementów systemu wsparcia z powodu kryterium dochodowego. • System zamiast zachęcać do pracy, usuwa z rynku pracy i spycha na margines i w ubóstwo.

8. Propozycja reformy systemu wsparcia Wzorem innych krajów zamiast obecnego systemu (renty, dodatek pielęgnacyjny, świadczenia opiekuńcze, system rehabilitacji, ulga podatkowa, pomoc społeczna, inne świadczenia): • stała „renta z tytułu niepełnosprawności” kompensująca wyższe koszty funkcjonowania, • „renta wspierająca pracę” uwarunkowana stopniem zdolności do pracy, kompensująca ograniczoną możliwość generowania przychodów z pracy, wygaszana przez wzrost przychodów, • zasiłek dla bezrobotnych (świadczenie wygasające).

9. Dziękuję za uwagę Aleksander WaszkielewiczFundacja Instytut Rozwoju Regionalnegomejl Aleksander.Waszkielewicz@firr.org.pltel. 508 21 33 22WWW www.firr.org.pl