ZABURZENIA PROCESU LATERALIZACJI. DZIECKO LEWORĘCZNE. Opracowała: Monika Haligowska

1. ZABURZENIA PROCESU LATERALIZACJI. DZIECKO LEWORĘCZNE. Opracowała: Monika Haligowska

2. LATERALIZACJA • stronność półkulowa mózgu; • lateralizację czynności nazywa się też „ asymetrią • funkcjonalną mózgu”: specjalizacja półkul mózgu, • które ze sobą współdziałają; • każda z półkul spełnia dominującą rolę dla określonych • czynności; • jest postępującym procesem, kształtującym się • stopniowo wraz z wiekiem i ogólnym rozwojem • ruchowym dziecka, w wyniku którego zaznacza się • przewaga jednej strony ciała nad drugą; • dziecko rodzi się z określoną predyspozycją do danego • modelu lateralizacji • (Bogdanowicz, 1992, 1993)

3. MODELE LATERALIZACJI • lateralizacja jednorodna– narządy ruchu i zmysłu dominują po jednej stronie osi ciała. • Występuje najczęściej u osób dorosłych. • Przyjmuje się ją za model „idealny”. • Wyróżnia się w niej: • lateralizację prawostronną: praworęczność, • prawooczność, prawonożność, • lateralizację lewostronną: leworęczność, • lewooczność, lewonożność,

4. MODELE LATERALIZACJI • b) lateralizacja niejednorodna: • lateralizacja skrzyżowana: występuje przewaga czynnościowa • narządów, ale nie po tej samej stronie ciała, ale po obu • (np. praworęczność, lewooczność, prawonożność) • lateralizacja nieustalona / słaba: • brak dominacji narządów (np. oburęczność, obuoczność, • obunożność) lub jednego z narządów (np. oburęczność, • lewooczność, prawonożność); • obustronność: nie ma większego napięcia mięśniowego • po jednej stronie ciała; • świadczy o niewykształceniu się dominacji półkul mózgowych; • może to być wyrazem opóźnionego dojrzewania i zwolnionego • procesu rozwoju lateralizacji (oburęczność pierwotna) albo • wyrazem treningu / przestawiania dziecka (oburęczność wtórna).

5. ROZWÓJ LATERALIZACJI • Nie ma dokładnie określonych granic wieku, • w których ostatecznie ustalają się dominacje półkul. • Okres noworodkowy: kora mózgowa nie jest dojrzała • do lateralizacji, nie występują więc jej objawy. • Wszystkie asymetryczne ruchy dziecka do 3 m-ca życia to • aktywność podkory i nie wskazują na dominację ośrodków. • Noworodki lepiej odbierają lewym uchem muzykę, prawym • mowę. W 3 m-cu wyciągają dwie ręce i nogi. • Ok. 5-6 m-c (koniec II kwartału):dziecko chwyta całą dłonią • (chwyt dłoniowy/nakładkowy/„małpi”), ale do chwytania • wyciąga obie ręce.

6. Przełom II i III kwartału: częstsze sięganie jedną ręką, • druga bierna w przykurczu • 7-8 m - c (III kwartał):początek lateralizacji czynności ruchowych. • Widać różnicę między dziećmi preferującymi prawą • (tych więcej) a lewą rękę. Pojawia się chwyt nożycowy (przeciwstawienie kciuka reszcie palców). • 9 m - c:pojawia się chwyt pęsetkowy(chwytanie dwoma palcami: kciukiem i wskazującym), intensywna manipulacja przedmiotami. • Pojawia się wyraźna preferencja jednej z rąk (jeśli • pojawi się ok. 7 m -ca, to mówimy o wczesnej lateralizacji).

7. Przełom 1 i 2 r.ż.: zaniknięcie objawów lateralizacji, • zmniejsza się preferencja jednej ręki – wpływa na to rozwój • chodu, który jest czynnością symetryczną i angażuje nogi • w równym stopniu. Objawy wracają wraz z automatyzacją • chodzenia, na przełomie 2 i 3 r.ż. • Od 2 do 4 r.ż.: częsta jest oburęczność, która zanika • u wielu dzieci z wiekiem. Praworęczność ustala się szybciej • (2-3 r.ż.) niż leworęczność (3-4 r.ż.). • 4 r.ż.:ustalenie dominacji jednej z rąk (dominacja • chwiejna). Więcej jest dzieci praworęcznych: 1) część • oburęcznych dojrzała do jednoręczności, 2) część • z tendencjami preferowania lewej ręki „przestawiła się” • na prawą wskutek oddziaływania środowiska). Początek • ustalania ośrodków mowy w jednej z półkul (zwykle lewa).

8. 6-7 r.ż.:ugruntowanie dominacji jednej z rąk poprzez naukę • pisania (początek wieku wczesnoszkolnego). • Jedna półkula zaczyna dominować w percepcji słuchowej • i wzrokowej, stabilizują się w niej ośrodki mowy. • Jeśli do tego czasu nie wytworzy się preferencja jednej z rąk, oznacza to, • że rozwój lateralizacji jest opóźniony; wówczas należy zdecydować się • na którąś z rąk. • 12-14 r.ż.:ostateczne wykształcenie się jednostronnej • lateralizacji czynności ruchowych (przełom młodszego • i starszego wieku szkolnego). • Jeśli jest opóźnione, zwykle występują trudności w nauce. • Ok. 20 r.ż.:pełna dojrzałość anatomiczna i fizjologiczna • układu nerwowego. • (Bogdanowicz, 1992)

9. LATERALIZACJA POWIĄZANA JEST Z: • motoryką wielką (ruchową) • motoryką małą (manulaną) • orientacją przestrzenną • koordynacją wzrokowo – ruchową • percepcją wzrokową • myśleniem czasowo – przestrzennym opartym na pojęciach: • wczoraj, wcześniej, następnie, kolejny, ostatni, itp. • Lateralizacja jest powiązana z rozwojem kinestetyczno – ruchowym. • Powiązane się ze sobą: wrażenia, spostrzeżenia wzrokowo – słuchowe z motoryką – ruchem. • Na tej podstawie powstają związki ruchowo – wzrokowo – słuchowe.

10. Istnieje podejrzenie o zaburzenie lateralizacji • u dzieci, u których obserwuje się następujące objawy: • dziecko posługuje się sprawniej lewą ręką, czasami • posługuje się na równi obiema; • ma słabą sprawność manualną, której może • towarzyszyć ogólna niezręczność ciała; • przejawia trudności w przyswajaniu pojęć • określających kierunki przestrzenne; • wykazuje trudność w orientacji w stronach swojego • ciała.

11. SKUTKI EDUKACYJNE I ROZWOJOWE ZABURZEŃ LATERALIZACJI: • trudności w określeniu osi i schematu ciała (nie wie, • gdzie jest prawa, a gdzie lewa strona), • obniżone tempo pracy, • mała dynamika ruchu (mała aktywność), • mała precyzja ruchu, • niezręczność, • brak płynności ruchu, • obniżony poziom sprawności manualnej, • obniżony poziom graficzny, • słaba koordynacja ruchów rąk, • brak swobody ruchu, • nadmierne napięcie mięśni rąk,

12. brak automatyzacji ruchów, • wzmożona męczliwość rąk, • słaba koncentracja uwagi na ruchu, • słaba pamięć ruchu, • nadwrażliwość emocjonalna, • słaba orientacja przestrzenna, • trudności w rozumieniu i posługiwaniu się pojęciami • czasowo – przestrzennymi, • trudności w pisaniu, • a) inwersja dynamiczna: przestawianie kolejności liter • i cyfr, np. kot - tok, sok – kos, 15 – 51, • inwersja statyczna: mylenie liter i cyfr o podobnym • kształcie, a innym ułożeniu w przestrzeni: b-d, b-p, • d-g, n-u, 9-6 itp., odwracanie kształtów liter i cyfr;

13. b) opuszczanie linijek, • c) zniekształcona strona graficzna zapisu (błędy • konstrukcyjne, w nachyleniu, w proporcjonalności), • d) niski poziom estetyczny zeszytu, • e) złe proporcje w zapisach, • f) złe rozmieszczenie na stronie i w liniaturze, • g) złe odległości między wyrazami i literami, • h) niemieszczenie się w liniaturze, • i) złe połączenia między literami • j) zaburzona czytelność tekstu • trudności w czytaniu: m.in. mylenie liter, wyrazów podobnych graficznie, opuszczanie wersów, czytanie wspak.

14. LEWORĘCZNOŚĆ JAKO PRZEJAW ZABURZONEJ LATERALIZACJI • częstość występowania: 7 – 10 % osób leworęcznych; • ETIOLOGIA: • a) genetycznie uwarunkowany wzorzec lateralizacji; • b)leworęczność patologiczna: doszło do uszkodzenia • lewej półkuli; dysponuje półkulą prawą, • która zaczyna lepiej kompensacyjnie rozwijać się; • do 4 r.ż. (okresowe trudności z mową) może • wykształcić się ośrodek mowy w prawej półkuli; • c) nadprodukcja testosteronu spowodowała • zahamowanie rozwoju lewej półkuli, przez co doszło • do intensywnego rozwoju prawej półkuli; • d) trening lewej ręki, np. z powodu utraty prawej • kończyny.

15. Wśród dzieci leworęcznych mogą znaleźć się dzieci • z leworęcznością patologiczną. • Hipotezy diagnostyczne, które mogą wskazywać • na leworęczność patologiczną: • w rodzinie dziecka nigdy nie było osób leworęcznych; • u dziecka obserwuje się istotne opóźnienia w rozwoju • mowy; • występują u niego minimalne zmiany neurologiczne; • z wywiadu wiadomo, że doszło do zaniku tętna płodu, • przez co przyspieszono akcję porodu / doszło • do zamartwicy po porodzie. • Nie wolno podejmować prób przestawiania dziecka • z patologiczną leworęcznością na prawą rękę.

16. KIEDY NIE WOLNO PRZESTAWIAĆ DZIECKA NA PRAWĄ RĘKĘ: • dziecko jest upośledzone umysłowo, • dziecko jest leworęcznie zlateralizowane, • w rodzinie jest leworęczność, • występuje leworęczność patologiczna, • wczesna siła dominacji lewej ręki, • mała sprawność prawej ręki, • dziecko „jest” lewooczne: dąży się do l. jednorodnej, • lateralizacja oka i ręki, • dziecko tego nie chce; akceptuje swoją leworęczność, • dziecko się jąka. • Można przyjąć taką zasadę: im mniejsza jest różnica pomiędzy wydolnością obu rąk, im bardziej prawa ręka • u dziecka leworęcznego jest sprawna, tym większa szansa na to, aby dziecko „przestawić”.

17. PRACA Z DZIEĆMI • O OKREŚLONYCH PROBLEMACH LATERALIZACYJNYCH : • oburęczni: • w sposób taktowny i bez nacisku uświadomić dziecku, • że może ale nie musi wykonać daną czynność prawą • ręką (szczególnie, gdy jest prawooczne); • stosować ćwiczenia usprawniające tę rękę, po której • jest większa stronność innych narządów ( oka, nogi);

18. b) leworęczne • wspierać aktywność lewej ręki i usprawniać ją • motorycznie; • dbać, aby dziecko przyswoiło sobie prawidłowe • nawyki ruchowe: właściwy sposób trzymania • długopisu, właściwy kierunek rysowania i pisania • (zeszyt na lewo od osi ciała, górny lewy róg zeszytu • w górę, czubek długopisu pomiędzy łokciem • a ramieniem, światło z góry po prawej stronie, • po lewej stronie nie może siedzieć drugie dziecko); • - należy usprawniać precyzję i szybkość ruchów; • należy kształcić zdolność kontrolowania napięcia • mięśni i ich rozluźniania, eliminacji zbędnych ruchów; • traktować daną cechę jako cechę indywidualna;

19. b) leworęczne – cd. • ochrona dziecka przed wtórnymi zaburzeniami • emocjonalnymi, wskutek niewłaściwego • postępowania otoczenia, • nie podkreślać „inności” dziecka publicznie, aby nie • stało się centrum uwagi innych; • dbanie o prawidłową postawę ciała przy wykonywaniu • zadań; • - stosowanie technik relaksacyjnych – szczególnie dot. • kończyn górnych; • - stosowanie ćwiczeń z serii „Dennisonowskie • Równoważenie Lateralne”: masowanie punktów • na myślenie, ćwiczenie ruchów naprzemiennych, • ćwiczenie pozycji Cooka, pisanie leniwych ósemek,

20. b) leworęczne –cd. • ćwiczenie pozycji „słonia”, ćwiczenia „kapturka • myśliciela”, energetyczne ziewanie, pompowanie • piętą, ćwiczenie pozycji „akumulator” , • -  proponowanie atrakcyjnych zajęć graficznych • i plastyczno - technicznych, aby zachęcać dziecko • do odważnego i coraz sprawniejszego posługiwania • się ręką; • - tolerowanie wolniejszego tempa pracy dziecka; • zachęcanie do staranniejszego wykonywania prac, • w celu podniesienia poziomu graficznego wytworów; • nie krytykować za niestaranność. • (Spionek, 1975; Bogdanowicz, 1992, 1993 ;Carla Hannaford, 1995)

21. LITERATURA: M. Bogdanowicz (1992). Leworęczność u dzieci. Warszawa WSiP. M. Bogdanowicz (1993). Profilaktyka i terapia w pracy z leworęcznym uczniem -wskazówki metodyczne w: (red.) J.Włodek-Chronowska. Terapia pedagogiczna. Kraków Wyd. UJ. C. Hannaford (1998). Zmyślne ruchy, które doskonalą umysł. Warszawa Polskie Towarzystwo Kinezjologów :"Medyk”. H. Spionek (1975). Dziecko leworęczne. Warszawa Nasza Księgarnia.