RECHT & INFORMATICA academiejaar 2003-0224

1. RECHT & INFORMATICAacademiejaar 2003-0224 Elektronisch geschriftelektronische handtekening Prof. dr. Rogier de Corte 18 november 2003

2. bronnen • Rl. nr. 1999/93 van 13 december 1999betreffende een gemeenschappelijk kader voor elektronische handtekeningen, PB. L. nr. 13 van 19 januari 2000, 12 a. Wet Bourgeois- wet 20 oktober 2000 tot invoering van het gebruik vantelecommunicatiemiddelen en van de elektronische handtekeningin de gerechtelijke en de buitengerechtelijke procedure (B.S. 22 december 2000) b. Wet elektronische handtekening - wet 9 juli 2001houdende vaststelling van bepaalde regels in verband met het juridische kader voor elektronische handtekeningen en certificatiediensten (B.S. 29 september 2001).

3. literatuur • Matthias Storme «De invoering van de elektronische handtekening in ons bewijsrecht» R.W. 2000-2001, 1505 - 1525 • Rogier de Corte, «De elektronische handtekening. Een handtekening is geen handtekening meer», in X., Gandaius actueel VIII, Story-Scientia, 2002, 139-198 • Etienne Montero «Définition et effets juridiques de la signature électronique en droit belge: appréciation critique» DAOR 2002, afl. 61-62, 13-27

4. Overzicht • DEEL I. Grondregels van het rechtsverkeer • DEEL II. Geschrift • DEEL III. Handgeschreven handtekening • DEEL IV. Elektronische handtekening • DEEL V. Technologie onafhankelijke benadering • DEEL VI. Bedenkingen

5. DEEL I.Grondregels van het rechtsverkeer • de vorm van rechtshandelingen • verschil tussen: geldigheid bewijsvereisten

6. A - De vorm van rechtshandelingen • consensuele rechtshandelingen • vormelijke rechtshandelingen • consensuele rechtshandelingen met bijkomende vormvereisten

7. § 1 - consensuele rechtshandelingen consensuele rechtshandelingen bestaan door enkele wil • geen vormen (geschriften, ambtenaren, stempels …) • geen identificatie van partijen vereist • geen kennisname, noch verstaan van de inhoud vereist in de regel geschiedt het rechtsverkeer in België volgens de regels van het consensualisme

8. § 2 - vormelijke rechtshandelingen vormelijke rechtshandelingen bestaan enkel indien:1. alle geldigheidsvereisten nageleefd zijn +2. de voorgeschreven vormen nageleefd zijn vormelijke contracten zijn uitzonderingen

9. § 3 - bijkomende vormvereisten consensuele contracten, met bijkomende beschermingsregels voor bepaalde [zwakke] partijen, zoals consumenten - voorafgegaan door met de handgeschreven tekst «gelezen en goedgekeurd»- bij «aangetekende brief»- op het daartoe bestemd formulier- op het eerste blad, in vetjes …. bijkomende vormen beïnvloeden wel de geldigheid, maar doen aan het consensualisme niets af

10. § 4 - geschrift één van de belangrijkste vormen in het rechtsverkeer iseen geschrift de functie van ‘geschrift’ kan zeer divers zijn:- als geldigheidsvereiste (bij bepaalde vormelijke rechtshandelingen)- als bijkomende geldigheidsvereiste- als bewijselement (rechtsvertrouwen)- als voorwaarde voor tegenwerpelijkheid ….

11. B - GELDIGHEID - BEWIJS voorwaarden voor het ‘bestaan’ van een contractwaarborg zodat een bestaande rechtshandeling niet kan worden betwistheeft enkel een:- preventieve betekenis (voorkomen van geschillen)- een repressieve betekenis (oplossen van geschillen) 1 2 bewijsrecht

12. algemene bewijsregels 1 - verschil tussen het bewijs van een ‘rechtshandeling’ & het bewijs van een ‘rechtsfeit’ [geen preventieve werking, geen behoefte aan vertrouwen]2 - de regeling van het bewijs van consensuele rechtshandelingen a - waarde boven € 375,- een geschrift is vereist b - waarde beneden € 375,- geen getuigen of vermoedens indien er toch een geschrift bestaat c - deze regels gelden niet voor: - handelaars - bij begin van schriftelijk bewijs

13. algemene bewijsregels - 2 4 - bewijslast - de regels van het bewijsrecht treden slechts inwerking wanneer de vertrouwensrelatie tussen partijen is geschonden (resp. nooit heeft bestaan) 5 - bijzondere & afwijkende bewijsregels a - feiten worden gesteld (aanvoeringslast - stelplicht)b - tegenpartij ontkentc - steller moet bewijzenobjectieve & subjectieve bewijslast

14. algemene bewijsregels - 3 de regels van het bewijsrecht worden niet erg functioneel toegepast

15. DEEL II.Geschrift A wat is een schriftelijke akte? elektronische geschriften? rechtsgeldigheid bewijswaarde toepassingsgebied B C D E

16. wat is een schriftelijke akte? A art. 1322 B.W. zegt niet wat een onderhandse akte is een schriftelijke akte iseen geschriftopgesteld als bewijsondertekend door de persoon die de rechtsband aangaat handtekening

17. wat is een schriftelijke akte? ? • een geschrift • opgemaakt tot bewijs • door diegene die zich bindt • met handtekening leestekens op een grafische drager? audiobestand? videobestand? elektronisch bestand • onbewust technologie afhankelijk

18. elektronische geschriften B kan een elektronisch bestand beschouwd worden als geschrift? • vóór de wet op de elektronische handtekening • na de wet elektronische handtekening en vóór de wet elektronische handel • na de wet elektronische handel

19. elektronische geschriften vóór de wet elektronische handtekening oud standpuntneener is geen geen geschrift omdat er geen mogelijkheid bestaat van direct menselijk lezen

20. elektronische geschriften na wet elektronische handtekening en vóór wet elektronische handel standpuntingevolge de erkenning van een elektronische handtekening, die enkel kan aangebracht worden op een elektronisch bestand, is een elektronisch bestand erkend als geschrift + 2281 B.W.+ art. 23.2 EEX-Verord.

21. elektronische geschriften art. 2281.1 B.W.wet Bourgeois 1 Wanneer een kennisgeving schriftelijk dient te gebeuren …, wordt ook een kennisgeving per … elektronische post … dat resulteert in een schriftelijk stuk aan de zijde van de geadresseerde, als een schriftelijke kennisgeving beschouwd. ….

22. elektronische geschriften 2 art. 23.2 EEX-Verord. Als «schriftelijk» wordt tevens elke elektronische mededeling aangemerkt waardoor de overeenkomst duurzaam wordt geregistreerd

23. elektronische geschriften na wet elektronische handel art. 16 § 2 (eerste -) Wet elektronische handel— aan de vereiste van een geschrift is voldaan door eenopeenvolgingvan verstaanbare tekens die toegankelijk zijn voor een latereraadpleging, welke ook de drager en detransmissiemodaliteiten ervanzijn;

24. rechtsgeldigheid C het geschrift tot bewijsdoor partijmet handtekening a. opgemaakt tot bewijsb. ondertekend hierdoor wordt inhoud toegeëigend wordt tekst gefixeerd

25. rechtsgeldigheid c. door partij die rechtsbetrekking initieert kwalificatie van een bewijsmiddel vb. een schriftelijke ondertekende verklaring van een derde dat hij aanwezig was toen twee partijen een contract hebben gesloten met de weergave van de inhoud ervan toe-eigening van de inhoud van een geschrift is een geldigheidsvereiste van het geschrift niet van de handtekening

26. toepassingsgebied D gemeen privaatrecht

27. DEEL III.Handgeschreven handtekening A wat geldigheid functies repudiatie van een handtekening B C D

28. wat A gebonden aan ‘geschrift’ a. schriftelijk tekenb. op grafische dragerc. ter identificatied. door fysiek persoone. met authentificatie naam waardoor iemand herkend wordt zelf plaatsen

29. geldigheid B een teken aangebracht door een persoonmet de bedoeling een handtekening te plaatsenwaardoor hij zich identificeert authentificeert bijv. het plaatsen van een kruisje ‘tante Marie’

30. functies C • functies functies worden soms verward met geldigheidsvereisten de juridische waarde van een handtekening mag niet herleid worden tot de vereiste van een schriftelijke akte integriteittoe-eigening inhoud

31. repudiatie van een handtekening D • handtekening op authentieke akte • handtekening op onderhandse akte • door betrokkenen ontkennen • door erfgenamen niet kennen art. 1324 B.W. echtheidsonderzoek

32. conclusie E de bestaande regelgevingwas sterk technologie afhankelijkpapier

33. DEEL IV.Elektronische handtekening § 1. waarom nieuwe regels§ 2. inleidende begrippen§ 3. PKI§ 4. wettelijke regeling§ 5. gebruik van elektronische handtekenigen§ 6. personen en diensten§ 7. Verschijningsvormen - toepassingen

34. § 1. Waarom nieuwe regels [ON]ZEKERHEID in de virtuele wereld deze problematiek ‘onzekerheid’ werd sterk aangevoeld in de betalingsomgeving

35. onzekerheid • identificatie • authentificatie • autorisatie • integriteit • onweerlegbaarheid • vertrouwelijkheid «bevestiging van ontvangst»hoort in de regel niet bij de onzekerheidscriteria zekerheidscriteria

36. 1. identificatie • wat • controle op identificatie • anonimiteit

37. a. wat? moet eenvoudig af te leiden zijn uit de concrete omstandigheden:- in ruime context- in bijzondere context handeling waarbij iemand- zichzelf identificeertof- geïdentificeerd wordt naam en voornaamgeografisch adres veel liefs,paps minimale gegevens nopens burgerlijke identiteit

38. b. controle • controle op identificatiede afwezigheid van controle neemt niet weg dat er identificatie is • zelf controleren of derde: registratie-autoriteit • waar gegevens vandaan halen?

39. waar gegevens halen? Art. 5 § 1. Onverminderd de wet van 8 december 1992 […] ten aanzien van deverwerking van persoonsgegevens, mag een certificatiedienstverlener […] enkel rechtstreeks bijde betrokken persoon […] persoonlijkegegevens inwinnen […].

40. c. anonimiteit - naamloosheid identiteit niet kan worden opgespoordintentie + resultaat anonimiteit naamloosheid optreden zonder identifcatie anoniem voor buitenwereldgeïdentificeerd door enkelen relatieve anonimiteit

41. 2. authentificatie vaststelling van de band tussen: de persoon die zich identificeert de persoon die het teken plaatst

42. authentificatie in het gebruikelijk maatschappelijk verkeer bestond er een zeer lage graad aan authentificatiebehoefte: zelf plaatsen van handtekening volstondsoms vroeg men een versterkte authentificatie:- kopie van identiteitstkaart bijvoegen;- plaatsen van handtekening in aanwezigheid van …in het virtueel verkeer, is een andere aanpak vereist bijv. het invoeren van een pincode is scharnierpunt bij elektronische betaling

43. 3. autorisatie is de machtiging van een al dan niet geïndentificeerd en geauthentificeerd persoon om iets te mogen doen mag iemand binnenkomen?mag iemand een document ondertekenen?mag iemand geld afhalen en hoeveel?

44. 4. integriteit waarborgen dat een boodschap niet werd gewijzigd virtuele omgeving • kwantitatieve explosie van virtuele communicatie • wijzigingsgevoeligheid elektronische bestanden • vatbaarheid voor massale fraude in een open net • onzichtbaarheid van wijzigingen

45. integriteit in de reële wereld papier was ideaal medium voor integriteitsgarantie in de virtuele wereld PKI

46. veel meer 1997 6.000 miljard e-mails . 1,7 miljard brieven

47. 5. onweerlegbaarheid de zekerheid geboden aan de ontvanger van een boodschap waardoor de afzender niet kan ontkennen dat de boodschap van hem afkomstig is non-repudiatie in de Belgische reële wereld - juridisch: ontkenning van handtekening - in werkelijlheid: pragmatische oplossingin virtuele wereld: …..

48. 6. vertrouwelijkheid de zekerheid dat een boodschap alleen door de bestemmeling wordt gelezen in reële wereld - fysiek ontoegankelijk maken- aanduidingen op de boodschap in virtuele wereld encryptie

49. § 2 - enkele inleidende begrippen • beschermen van boodschappenfunctie van elektronische handtekening • afschermen van boodschappenfunctie van encryptie • verschuiving in de terminologiedigitale en elektronische handtekening

50. a. elektronische boodschap kenmerken van een elektronisch bericht (zoals een e-mail versturen naar een vriend, een betaling uitvoeren via het internet, …) zijn: - men weet niet wie het bericht verzonden heeft- men weet niet wat verzonden werd- kan door iedereen gelezen worden