Diabetes mellitus bij het schoolgaande kind .

1. Diabetesmellitusbijhetschoolgaandekind. Dr. Jesse Vanbesien. UZ-Brussel. 9 mei 2014.

2. Vraag 1: Toedienenmediacatie (glucagon en insuline) in de (lagere) schoolbijkinderen met diabetesmellitus type 1.

3. Vormen van diabetesmellitusbijhetkind • Type 1 diabetes > 95% • Andere: - Type 2 diabetes - Monogenetische diabetes of MODY - Mucoviscidose gerelateerde diabetes - Mitochondrialecytopathie - Medicatiegerelateerde diabetes (Asparaginase/Corticoïden) - Genetischesyndromen - Neonatale diabetes

4. Oorzaken insulinetekort Type 1 Type 2 Verminderde gevoeligheid insuline Β cel destructie Insulinetekort

5. Pathofysiologie van diabetesmellitus type 1 • Β-cel destructie • Irreversiebel • progressief • Auto-immune ziekte • Infiltratie met lymfocyten • Circulerende specifieke auto-antistoffen • High-risk HLA genotypen • Latente pre-klinische fase • Positieve auto-antistoffen • Normale glycemie • Geen klachten • Symptomatische klinische fase • Positieve auto-antistoffen • Hyperglycemie • Specifieke klachten

6. Gevolgen insulinetekort Insulinetekort Suiker (energie) tekort in cellen Hoog suiker in bloed

7. Insulinetekort: hoog bloedsuiker Veel plassen Veel drinken Uitdroging

8. Insulinetekort: suikertekort intracellulair Vermoeidheid Energie-aanvoer vanuit vetten Vermagering Productie ketonen Misselijkheid – buikpijn – braken Keto-acidose

9. Behandeling van diabetes type 1 INSULINE VOEDING BEWEGING EDUCATIE ZELFCONTROLE

10. Behandeling van diabetes type 1 • Insulinesubcutaantoedienen • 3 methoden: • Met spuit en naald • Met eeninsulinepen • Met eeninsulinepomp

11. Ernstigehypoglycemie Zeer variabele kliniek. Adrenerge symptomen: bleekheid, zweten, beven, angst, hartkloppingen, hongergevoel Neuroglycopenische symptomen: concentratie problemen, vermoeidheid, troebel zicht, stemmingsveranderingen (prikkelbaarheid, agressie, wenen), verwardheid, neurologische uitvalsverschijnselen. Verminderd bewustzijn, bewustzijnsverlies, convulsies

12. Wat te doenbijhypoglycemie ? Glycemie < 60 mg/dl • Snelle suikers: • 1 dextro / 10 kg lichaamsgewicht • 30 ml cola / 10 kg lichaamsgewicht Controle dex na 10 minuten < 60 mg/dl: Herhaal snelle suiker > 60 mg/dl: Trage suiker (1 koolhydraatportie) als volgende maaltijd > 30’ Insuline dosis bij maaltijd verlagen met 0.5 – 1IE Onmiddellijk eten

13. Ernstigehypoglycemie Bewustzijnsverlies < 12 jaar: 0.5 mg IM (1/2 ampoulle) > 12 jaar: 1 mg IM (1 ampoulle)

14. Toedienenmedicatie in de schoolbijkinderen met diabetesmellitus type 1. • Wettelijkebepalingen: • Wet op uitoefeninggezondheidszorgberoepen. • Hulpaanpersonen in nood.

15. Wet op uitoefeninggezondheidszorgberoepen Toedienenmedicatie (subcutaan, intramusculair) handelingwettelijkvoorbehoudenaan arts en verpleegkundige B2-verpleegkundige handeling Niet doorzorgkundige, opvoeders, familieleden, … Weldoorpatiëntzelf

16. Wet op uitoefeninggezondheidszorgberoepen Wetverbiedverpleegkundigehandelingendoor niet – bevoegden te vergemakkelijkenoadoorhet hun aan te leren Hetisaanberoepsbeoefenaars en directiesverbodenuitvoeringdoor niet – bevoegdentoe te laten of hiertoeopdracht te geven

17. Hulpaanpersonen in nood Wettelijkenormmagovertredenwordenalshierdoor direct en onmiddellijkmensenlevengered kan worden (dus bijacuutlevensgevaar) Voorplotse acute niet-voorzienbaresituaties ‘Hulpverlener’ moetdoenwathij/zijkent en kan Op school:kennis van EHBO: inschatten van toestand van hetkind, vrijwaren vitale functies, hulp (ambulance) halen/bellen Bij (ernstige) hypoglycemie: welsuikergeven, bijbewustzijnsverlies,geen glucagon injectiegeven

18. Glucagon IM • Indicatie: Ernstigehypoglycemie met verminderdbewustzijnweinigfrequent • Echter: • ‘externe’ hulpsnel ter plaatse (ambulance) • Alternatievebehandeling: honing? • Verwachtingenouders…. • Vaak niet uitgelegd

19. Insuline SC Bijelkemaaltijd/collatienodig, dus elkeschooldag Geenalternatievebehandeling ‘thuis’ verpleegkundige Verwachtingenouders

20. Vraag 2: Overleg met school bij kind met diabetes mellitus type 1.

21. Interventie van hetdiabetes team op school. • Verschaffen van informatie omtrent de ziekte en de behandeling • bij voorkeur zo snel mogelijk na diagnose • later opnieuw zo nodig (bv. Schoolverandering, meerdaagse uitstappen,…) • onderwijzend, administratief, toezicht en keukenpersoneel • In de klas aangepast aan leeftijd en schoolsituatie • In samenwerking met kind, ouders en schoolarts • diagnose, behandeling, aanpassen van behandeling in bepaaldesituaties, acute complicaties

22. Interventie van hetdiabetes team op school. • Uitwerken en controleren van preventieve maatregelen • igv van hypoglycemie • Aanwezigheid en beschikbaarheid van drank/voedsel voor opsuikeren • wat gebruiken om op te suikeren, waar ligt het, hoeveel geven we, wie beslist hierover • Beschikbaarheid en geldigheid van Glucagen hypokit • Opvang bij ernstige hyperglycemie • Ketonen strips: wanneer gebruiken, waar liggen ze, wat als er ketonen zijn • Wie neemt de verantwoordelijkheid • Beschikbaarheid van contactnummers igv medische problemen

23. Interventie van hetdiabetes team op school. • Bevorderen van de communicatie tussen ouders en onderwijzend personeel • Vermijden van overbescherming door ouders • Vermijden van specifieke eisen van ouders • Vermijden van de afwijzing van verantwoordelijkheden van onderwijzend personeel • Vermijden van overcontrole door onderwijzend personeel • Zowel clb-team als diabetes-team kunnen bemiddelen bij conflicten

24. Verwachtingentenaanzien van de school. • Geven van specifieke toelatingen tijdens lesuren en sporturen (prikken, spuiten, eten) • Toezicht tijdens speeltijden, maaltijden en sportlessen, zowel • op algemene toestand • op glycemie controle’s • extra snacks • insuline injecties • Uitwerken van maatregelen bij bepaalde gelegenheden oa. Verjaardagfeestjes, kooklessen… • Toediening / beschikbaar stellen van “Glycogen hypokit” bij ernstige hypoglycemie.

25. Verwachtingentenaanzien van de school. • Voorzorgsmaatregelen bij extra- muros activiteiten • Meenemen van diabetes materiaal • Meenemen van bijkomende maaltijd en/of snacks • Voorzien van tijd en plaats voor zelfcontrole / insuline injecties / nemen van maaltijden en snacks. • Extra controle op algemeen welbevinden van het kind • Meenemen van telefoonnummers van ouders/diabetes-team

26. Vraag 3: Insulinepomp

27. Behandeling van diabetes type 1 • Insulinetoedienen • 3 methoden: • Met spuit en naald • Met eeninsulinepen • Met eeninsulinepomp

28. Wat is een insulinepomp? Een klein apparaatje dat bestaat uit: • Een computer, beeldscherm en bedieningstoetsen • Een batterij, motor en aandrijfas • Insulinereservoir, verbonden met lichaam door infusieset De infusieset geeft insuline af aan het onderhuidse weefsel

29. Watdoeteeninsulinepomp? Continue SubcutaneInsulineInfusie: • Basaletoediening: continue afgiftegedurende 24 uur van snelwerkendeinsuline ( E/uur ) • Bolus toediening: insulinedosisgegeven door gebruikervoorkoolhydraten van de maaltijd of vooreenhogebloedsuiker

30. Insulineafgifte met insulinepomp

31. Voordelen van pomptherapie • Alleengebruik van snelwerkendeinsuline: minder schommelingen door betereopname • Infusiesetslechtsom de 3 tot 4 dagenvervangen, geen 4 inspuitingen/ dag • Betereregulatiemet minder hypo’s • Periodes van stress, ziekte, onregelmatigewerkurenzijnbeter op tevangen • Flexibiliteit:etenwaneer, wat en hoe vaak u wilt en nietomdat u moeteten! • Uitslapen is mogelijk, de pomp voorziet u 24u van insuline! • Meer vrijheid en flexibiliteit, watbijdraagt tot eenbeterekwaliteit van leven • Gebruikerslevenhuneigenleven, de pomp regelthun diabetes

32. Waarom is eenintensievebehandelingnodig? • Beperken van acute problemen van diabetes, zoals hypo’s en Hypers • Risico op langetermijncomplicatiesverminderen • Betervoelen en beterfunctioneren

33. Regelt de pomp je bloedsuikerautomatisch? Neen! Je moetblijven: • Bloedsuikermeten4X/dag • Koolhydratentellen • Bolussengeven • Denken • Pomp programmeren

34. Insteekplaatseninfusieset? Onderhuidsvetweefsel: • Buik • Billen • dijen

35. Men mag ontkoppelen 1 uur per dag • Voorzwemmen • Voorcontactsporten • Voor douche of bad

36. Watvoorzien op de school? • Actieplanvoordagelijkseverzorging: - Schema voorbloedsuikertesting - Maaltijden en snacks voorzien met labels met aantalgrammenkoolhydraten - Uitleggebruik pomp: bolussengeven • Actieplanvoorlage en hogebloedsuikers • Plan voorcommunicatie met ouders en diabetesteam • Reserve materiaalvoordiabetesregeling

37. Actieplanbij hypo (< 70mg/dl ) • Onmiddellijk 1 zakjeHypofit per 1O kg lichaamsgewicht • 10 tot 15 minutenwachten, herbeginnenwanneer de bloedsuikerbeneden 70 blijft. • Wanneerbloedsuikerboven 70, langwerkendekoolhydratennemen, alsvolgendemaaltijd of snack later dan 1 uur

38. Actieplanbijhyperglycemie( > 250 mg/dl) • Correctiebolusgeven met de pomp • Controlena 1uur • Bloedsuikergezakt: oké • Bloedsuikergestegen: ketonentesten in het bloed en steeds bijspuiten met pen natelouders of medisch team! Indien 4 uurzonderinsulineafgifte: risicovoorketoacidose!

39. Sport: risico op …. • Hypo: - voorgaandemaaltijdbolusverlagen - extra koolhydratengevenvoor sport en na sport • Pomp beschadigen: - ontkoppelenvoor 1 uur • Kleefpleistergelost: - Steeds controlena sport

40. Kleefpleister los en naalduitlichaam! • Risico op ketoacidose • Meet bloedsuiker en ketonen • Bel de ouders of medisch team • Bijspuiten met de pen

41. Alarmen • Dringendealarmen: oudersbellen! - Verstopping - Batterijleeg - Reservoir met insulineleeg • Aandachtsalarm: - Batterij of reservoir bijnaleeg

42. Alarm wissen • Bekijk de alarmtekst om de alarmsituatie te verhelpen • Wis het alarm door op de knoppen ESC en ACT te drukken • Volg de instructies op die bij het alarm waren verschenen

43. Vraag 4: Adolescenten met diabetes en alcohol: gevaren, advies

44. Diabetes en alcohol • Alcoholblokkeert de mogelijkheid van de lever nieuwe glucose te maken • Risico op hypoglycemie • Dalingcortison en groeihormoonoivalcohol • Risico op hypoglycemie • Verstoordeproductievetzurenthv lever • Risico op hypoglycemie • En dit gedurende ganse periodedat lever nodig om heeft om alcoholaf te breken ! • Risico op laattijdigehypoglycemie • Alcoholbevatveelcalorieën, cave gewichtstoename.

45. Diabetes en alcohol - dronkenschap • Verminderdhelderdenken • Verhoogdrisico op niet herkennen van hypoglycemie-symptomen • Verhoogdrisico op niet herkennen van symptomen van hyperglycemie, insuline tekort of ketose • Derdenherkennensymptomen van hypoglycemie niet, verwarren met dronkenschap/intoxicatie

46. Diabetes en alcohol • Geenvolledige ban van alcohol, maar eerderpraktischaangepastadvies • Licht (deel van) gezelschap in dat je diabeteshebt • Diabetes ID • Met mate drinken, vermijddronkenschap • Eetaltijdlangwerkendekoolhydratenbijhetdrinken van alcohol • Goedehydratatie • Bloedsuikermetenvoorslapengaan • Eetnog extra langwerkendekoolhydratenvoorslapengaan (chips)

47. Diabetes en alcohol • Verlaagdosisbedtijd-insuline (10%?) • Lichtderden (ouders) in over je toestand • Op tijdopstaan • Goedkoolhydratenrijkontbijt • Gevaar van binge-drinking, risico op braken – aspiratie - ketoacidose • Cave: glucagon werktmindergoed na gebruik van alcohol