Niemiecka szkoła historyczna

1. Niemiecka szkoła historyczna

2. Plan zajęć: • Okres historyczny i zasięg terytorialny • Rys historyczny • Podstawowe założenia • Starsza szkoła historyczna • Młodsza szkoła historyczna • Porównanie klasycznej ekonomi angielskiej i niemieckiej szkoły historycznej • Podsumowanie: ocena wkładu szkoły historycznej do dorobku ekonomii

3. Okres historyczny • Od lat 40-tych XIX w. • Szkoła rozwija się równolegle do ekonomii klasycznej

4. Zasięg terytorialny • Głównie Niemcy • Szkoła historyczna powstała w krajach niemieckich, a następnie rozwinęła się w zjednoczonych Niemczech. • Poza Niemcami nie była szczególnie popularna.

5. Rys historyczny • Niemcy w ówczesnym czasie były krajem rolniczym, o dominujących jeszcze stosunkach feudalnych i zacofanym gospodarczo. • Dopiero w 1834 r. powstał Niemiecki Związek Celny, który przyczynił się do wzrostu tempa rozwoju państw niemieckich, a w 1871 r. nastąpiło ich zjednoczenie. • Rozwojowi gospodarczemu towarzyszył sojusz właścicieli ziemskich i burżuazji. • W tych warunkach aktualne jeszcze były poglądy typowe dla średniowiecza, jak np. opinie J. Fichte, który opowiadał się za podziałem społeczeństwa na stany i za reglamentacją w produkcji rzemieślniczej. • Klasyczna ekonomia angielska, odpowiednia dla silnej i dobrze rozwiniętej Wielkiej Brytanii nie znajdowała zastosowania w tym kraju.

6. Poznawanie ekonomii • Prawa ekonomiczne nie są uniwersalne. • Poznanie ekonomii nie powinno opierać się na poszukiwaniu praw nią rządzących, gdyż takie prawidłowości w ogóle nie istnieją. • Ekonomia powinna być poznawana w kontekście historycznym poprzez opis zachodzących zjawisk gospodarczych. •  W poznaniu ekonomii punkt wyjścia stanowią obserwowalne zjawiska gospodarcze, czyli fakty. • W ekonomii klasycznej na ich podstawie powstają systemy zależności pomiędzy wielkościami ekonomicznymi, które składają się na teorię. • Powstała teoria jest następnie poddawana weryfikacji w oparciu o kolejne zaistniałe fakty. • W jej efekcie powstała teoria zostaje utrzymana, poddana modyfikacjom lub całkowicie odrzucona. • Z kolei szkoła historyczna na podstawie tych samych faktów tworzy opisy historyczne. • Kolejne zdarzenia oznaczają powstanie nowych opisów, nie powiązanych z poprzednimi. • Cały dorobek przedstawicieli tego podejścia składa się więc ostatecznie na historię gospodarczą.

7. Poznawanie ekonomii • Stanowisko metodologiczne w szkole historycznej uznać można za dość radykalne, kwestionowała bowiem – w przeciwieństwie do fizjokratów czy klasyków – obiektywnie istniejące prawa ekonomiczne o powszechnej mocy obowiązującej. • Prawa te nie mogą powszechnie rządzić zjawiskami ekonomicznymi czy społecznymi. • Można je rozważać zawsze tylko konkretnie, w odniesieniu do określonego czasu i miejsca. • Uprawiana nauka o gospodarstwie narodowym polegała na gromadzeniu materiału monograficzno-historycznego dotyczącego różnych epok i narodów.

8. Poznawanie ekonomii Nihilizm teorio-poznawczy (negacja możliwości wykrycia praw ekonomicznych, a tym samym stworzenia teorii ekonomicznych)

9. Stadia rozwoju gospodarki • Charakterystycznym elementem koncepcji szkoły historycznej było tworzenie różnych teorii stadiów rozwoju gospodarczego. • W nauczaniu ekonomii tradycja łączyła przedstawienie ogólnych zasad ekonomii ze szczególnym opisem działalności gospodarczej państw i warunków społecznych. • Uważała za główne zadanie ekonomii opis kształtowania się urządzeń, instytucji, tradycji związanej z gospodarowaniem, była więc szkołą historii gospodarczej. • W ujęciu „historyków” gospodarka stanowiła historyczny organizm i w rozwoju przechodziła przez właściwe tylko dla niej etapy, dlatego też ocena gospodarki miała zawsze charakter względny.

10. Interwencja państwa w gospodarkę • Klasyczna ekonomia nie sprawdza się w kraju z licznymi problemami gospodarczymi. • W takiej sytuacji, w miejsce leseferyzmu, a więc swobody i wolności ekonomicznej, lepiej sprawdziłby się protekcjonizm gospodarczy.

11. Etapy powstawania szkoły historycznej • Starsza szkoła historyczna • Młodsza szkoła historyczna

12. Starsza szkoła historyczna • Starsza szkoła historyczna była pod wpływem niemieckiej filozofii idealistycznej i przyjęła za punkt wyjścia swych rozważań zbiorowość – społeczeństwo i naród. • Ekonomia wg starszej szkoły historycznej musi być nauka idiograficzną, historyczną, mogącą co najwyżej stwierdzać istnienie praw rozwojowych i ustalać je. • Odrzuciła ponadczasowy „porządek naturalny” szkoły klasycznej • Podstawową tezą było przekonanie o braku prawidłowości zachodzących w działalności gospodarczej. • Każdy kraj ma swoja specyficzną drogę rozwoju. • Podkreślano zmienność zjawisk i ciągłość procesów historycznych. • Polemizowała ona z przedstawicielami ekonomii klasycznej, czyli szkoły teoretycznej. • Spory dotyczyły zarówno metodologii poznania ekonomii, jak i szczególnie roli państwa w gospodarce. • Głównym narzędziem interwencjonizmu państwowego miał być pieniądz, który powinien mieć ukonstytuowaną wartość nadaną przez państwo. • Zalecany był również protekcjonizm celny, który miał chronić producentów niemieckich przed napływem towarów z zagranicy. Wolny handel nie był zatem dobrze widziany.

13. Przedstawiciele starszej szkoły historycznej • Fridrich List (1789-1848) • Bruno Hildebrand(1812-1878) • Wilhelm Roscher (1817-1894) • Karl Knies (1821-1898)

14. Fridrich List • niemiecki ekonomista, • Uważany jest za twórcę starszej szkoły historycznej. • Był rzecznikiem uprzemysłowienia Niemiec. • Swoim poglądom dał wyraz m. in. w dziele Narodowy system ekonomii politycznej.

15. Poglądy Fridricha Lista • Był silnie w proces zjednoczenia Niemiec. • Uważał, że do tego niezbędna jest współpraca klas właścicieli ziemskich i burżuazji, gdyż ona może sprzyjać uprzemysłowieniu kraju. • Według niego o rozwoju kraju decydują, obok czynników materialnych, również niematerialne. • Stanowią je czynniki duchowe, związane z kulturą, wierzeniami i obyczajami religijnymi, które wzmacniają poczucie więzi narodowej. • Twierdził, że Niemcy nie muszą przechodzić krwawych doświadczeń związanych z rewolucją burżuazyjną, tak jak to miało miejsce w Anglii i Francji.

16. Wilhelm Roscher • Niemiecki ekonomista. • Profesor uniwersytetów w Getyndze i Lipsku. • Zasadnicze jego dzieła to: „Zarys wykładów o gospodarce państwa według metody historycznej” (1843 r.) i „System gospodarstwa społecznego” (1854 r.). • Postulował badania genetyczne.

17. Poglądy W. Roschera • Stawia tezę, iż konieczne jest uwzględnianie w ekonomice historycznego przebiegu zjawisk. • Ekonomika winna opisywać, czego chciały i co czuły narody w dziedzinie gospodarczej, cele, do których zmierzały i które osiągały oraz przyczyny tych celów i pragnień. • Wyszedł z założenia, że gospodarki nie da się wyizolować z całości życia społecznego; jest zjawiskiem historycznym i złożonym. • Wpływ na gospodarkę wywierało wiele czynników: prawo, moralność, religia, położenie geograficzne, czynniki psychologiczne, wydarzenia polityczne. • Ze względu na te czynniki gospodarki różniły się od siebie. • Każda gospodarka narodowa rozwijała się indywidualnie, zgodnie ze swymi naturalnymi prawami. • Ekonomia nie powinna operować pojęciami abstrakcyjnymi, lecz konkretnymi, odnoszącymi się do konkretnej gospodarki. • Nauka ekonomii powinna ograniczyć się do pewnego opisu zjawisk gospodarczych i unikać odpowiedzi na pytanie, co powinno być. • Nauka ekonomiczna musi korzystać z dorobku wszystkich nauk społecznych. • Roscher jako zwolennik liberalizmu żąda uzupełnienia wkładu ekonomii historią gospodarczą oraz historią poglądów ekonomicznych, co nazywa metodą historyczną. • Historia jako metoda interpretacji zjawisk gospodarczych ma, jego zdaniem, nadawać ekonomii żywotność i praktyczną wartość.

18. Bruno Hildebrand (1812-1878) • Historyk z wykształcenia. • Podstawowym dziełem jego jest „Gospodarka narodowa w teraźniejszości i przyszłości” (1848). • Profesor nauk państwowych na uniwersytecie we Wrocławiu (1839-1850) i Marburgu. • W czasie Wiosny Ludów jako deputowany w sejmie w Hesji wnioskował o wstrzymanie finansowania działalności jej rządu. • Po upadku Wiosny Ludów w 1850 r. został zmuszony do wyjazdu do Szwajcarii, gdzie objął katedrę w Zurychu. • Po jedenastu latach powrócił do Niemiec i osiadł w Jenie. Tam oraz w Berlinie założył biura statystyczne.

19. PoglądyBruno Hildebranda • Zgłaszał postulat uznania ekonomii za naukę historyczną, a nie teoretyczną. • Twierdził, że ekonomia powinna być częścią ogólnej nauki o kulturze, uwzględniającą elementy etyczne. • Wystąpił z krytyką teorii szkoły klasycznej i jej metody badawczej. • Twierdził, że jednostka bez względu na rodzaj swej aktywności kieruje się takimi samymi motywami, przez co życie społeczne tworzy pewną całość. • Hildebrand wyszedł z założenia, że działalność gospodarcza ludzi ma dwie sfery – zewnętrzną i wewnętrzną. • Granice pierwszej określały zasoby przyrody i w tej sferze dopuszczał działanie praw naturalnych. • Druga sfera obejmowała współdziałanie ludzi przy przekształcaniu przyrody i tam ujawniał się duch ludzki, który nie podlega prawom. • Uznał, że życie gospodarcze kształtowane jest przez postawy i poglądy ludzi. • Uważał, że zanmn zostaną wykryte prawa ekonomiczne należy najpierw przeprowadzić analizę całej historii gospodarczej w przeszłości.

20. PoglądyBruno Hildebranda • Ponieważ światopogląd społeczno-gospodarczy się zmienia, rozwija się też gospodarka. • Wyróżnił trzy etapy w jej rozwoju, przyjmując za kryterium rozwoju wymianę. • Wyróżnił gospodarkę naturalną, pieniężną i kredytową. • Ekonomia powinna być nauką o prawach rozwoju gospodarczego narodów i ma ograniczyć się do historii światopoglądów. • Hildebrand badanie gospodarki wiązał z badaniem innych sfer życia społecznego. • Uważał, że niezmiernie ważnymi zagadnieniami w gospodarce są etyka i zagadnienia moralne stawiane jednostkom w działalności gospodarczej. • Twierdził, że jednostki oprócz motywu zysku mają też motywy altruistyczne, które są efektem życia jednostki w społeczeństwie. • Kształtuje je świadomość prawna, religia i obyczaje. • Motywy altruistyczne najlepiej rozwijają się w warunkach wolności, zatem ustrój społeczny powinien realizować wolność gospodarczą. • Ekonomia miała badać i popierać zmiany zachodzące w psychice jednostek, by w zachowaniach ludzi przeważały postawy altruistyczne nad egoistycznymi, przez co rodzaj ludzki ma szanse osiągnięcia doskonałości.

21. Karl Knies • Był profesorem w Marburgu, Kassel, Freiburgu i Heidelbergu • W latach 1852-1855 wykładał w Schaffhausen. • Podstawowym jego dziełem jest „Ekonomia polityczna z punktu widzenia metody historycznej” (1853).

22. Poglądy Karla Kniesa • Był przeciwny twierdzeniu, że z obserwacji podobnych historycznych zjawisk gospodarczych można wyprowadzić prawa naturalne. • Teoria ekonomii nie może się ograniczyć do prostego odbicia przeszłości i teraźniejszości, lecz musi ujmować stosunki gospodarcze dynamicznie i w sposób złożony. • Uznawał jedynie analogie (podobieństwa między w istocie różnymi zjawiskami i procesami), a nie identyczność zjawisk. • Wiedza o takich analogiach może być pomocna w kształtowaniu polityki gospodarczej. • Nigdy jednak nie można zapominać o wolnej woli jednostki ludzkiej, nieracjonalnych postawach i złożoności takich wspólnot. • Opowiadał się za uprawianiem historii gospodarczej i historii myśli ekonomicznej, świadomie rezygnując z metody abstrakcji naukowej i poszukiwania praw. • Odrzucił nie tylko prawa naturalne szkoły klasycznej, ale i prawa rozwojowe, uznawane przez Brunona Hildebranda. • Sprowadził przedmiot ekonomii do historii myśli ekonomicznej, powiązanej z historycznym rozwojem danego narodu. • Jednak w pracach z zakresu teorii pieniądza i kredytów całkiem zarzucił historyczną metodę.

23. Porównanie niemieckiej szkoły historycznej i brytyjskiej ekonomii klasycznej

24. Młodsza szkoła historyczna • Podejście do poznawania ekonomii i interwencji państwa w gospodarkę – takie samo jak w starszej szkole historycznej. • Charakterystyczny był zażarty spór o metodę ekonomii,  prowadzony ze szkołą austriacką. • Ze strony młodszej szkoły historycznej uczestniczył w min Schmoller, a ze strony szkoły austriackiej Menger. • Przedstawiciele młodszej szkoły historycznej: Gustaw von Schmoller, Werner Sombart i Max Weber.

25. Podsumowanie: ocena wkładu szkoły historycznej do dorobku ekonomii • Wkład szkoły historycznej to próba stworzenia podstaw paradygmatu różnego od obowiązującego w szkole klasycznej. • Atak na ekonomię klasyczną był uzasadniony potrzebą wyjaśnienia specyfiki narodowej gospodarki niemieckiej i służenia programowi jednoczenia państwa. • Dowiedziona została słuszność metody historycznej, chociaż nie przyniosła ona wielkiej syntezy historii rozwoju społeczno-ekonomicznego. Krytyka szkoły klasycznej nie zakończyła się pełnym zwycięstwem. • Do pozytywów należy zaliczyć wszechstronne uzasadnienie polityki protekcjonizmu wychowawczego, które współcześnie wykorzystuje się w teorii i praktyce rozwoju krajów słabszych gospodarczo. • Na jej podstawie dowodzi się, że nie ma doktryn doskonałych, że w równym stopniu można gromadzić argumenty na rzecz liberalizmu i interwencjonizmu.