Potrawy wigilijne w gwarze mieszkańców okolic Krasnegostawu

1. Potrawy wigilijne w gwarze mieszkańców okolic Krasnegostawu Wigilia Bożego Narodzenia

2. Wigilia Bożego Narodzenia. W liturgii Kościoła każda uroczystość poprzedzona jest wigilią. Słowo „wigilia” pochodzi z języka łacińskiego i oznacza czuwanie. Spośród wielu wigilii, jakie poprzedzają różne święta z kalendarza kościelnego na plan pierwszy wybija się wigilia Bożego Narodzenia. Tego dnia wszystkim domownikom towarzyszy czas wyczekiwania, ciszy i radości. Wszyscy czekają na wspólna kolację, która wprowadza ich w czas świętowania. W Wigilię przed wieczorem kończono sprzątanie i ozdabianie domów, od tego momentu ludzie unikali wykonywania codziennych prac, zwłaszcza tych ciężkich. Szczególne znaczenie miał zakaz przędzenia, motania, kręcenia wici, tkania, szycia, obowiązujący także podczas innych świąt dorocznych i niektórych obrzędów rodzinnych.

3. Dawny zwyczaj, na ogół do dziś przestrzegany, zaleca przygotowanie wieczerzy postnej, złożonej z trzech do dwunastu potraw, spożywanej gdy zabłyśnie pierwsza gwiazdka. W czasie wieczerzy wigilijnej należało skosztować każdej potrawy podanej na stół, a było „… dvanaśće, čšynaśće potraf, na vigilje jadło sie śledźe, , kluski z mak’em, kaše ryččane, kapuste gžybowe, pončki, kompot s sušonych ovocuf, fšystko bez masła, olej žypakowy, lniany du potraf” (B. Grzesiak, Nowiny); „… na v’ečežy były kluski z mak’em, kapusta, zupa groxova, baršč, pončki, mja mama rubiła kutje, były źemniaki, śleć, ryba, kompot, skromni było…”(S. Iwaniak, Nowiny);

4. Kapusta z grzybami

5. Kompot z suszonych owoców

6. Kutia

7. Śledziki

8. Karp wigilijny

9. Karp w galarecie

10. Smażony karp kresowy • - 1 kg karpia pokrojonego na dzwonka • - mąka • - 2 jajka • - 2-3 łyżki mleka • - bułka tarta • - sok z 1 cytryny • - garść siekanej natki pietruszki • - sól • - tłuszcz do smażenia • 1. Sól uprażyć na suchej patelni. • 2. Rybę obficie skropić sokiem z cytryny i natrzeć uprażoną solą. Ułożyć w salaterce, przykryć płatkiem folii spożywczej i wstawić na godzinę do lodówki. • 3. Obtoczyć w przesianej mące, maczać w lekko ubitych jajkach z mlekiem i panierować w bułce tartej. • 4. Smażyć na złoty kolor w rozgrzanym tłuszczu. • 5. Usmażoną rybę wstawić do gorącego piekarnika aby doszła. • 6. Przed podaniem posypać obficie maką.

11. Łazanki • 20 dag gotowych łazanek • 4 łyżki słodkiej śmietanki kremówki • ½ szklanki maku • bakalie: rodzynki, suszone i kandyzowane owoce(śliwki, morele, gruszki) migdały, orzechy • 1 łyżka masła • 4 łyżki miodu • SPOSÓB PRZRZĄDZENIA • Łazanki ugotować w lekko osolonym wrzątku, dokładnie odcedzić • Mak opłukać, ugotować na małym ogniu, osączyć, zemleć dwa razy. • W rondelku rozgrzać masło, włożyć mak i miód, chwilę razem podsmażyć. • Bakalie starannie umyć, osączyć, rodzynki namoczyć, orzechy rozdrobnić, dodać do maku, wymieszać, odstawić. • Przestudzoną masę połączyć ze śmietanką, dodać do ugotowanych łazanek • Tę potrawę podaje się tradycyjnie podczas wigilijnej kolacji, jest smaczna na zimno i ciepło

12. Kluski z makiem • Ciasto: • 2 szklanki mąki pszennej • 1 jajko, sól do przygotowania klusek • 1 łyżka masła • Masa kakaowa: • 23dag maku • 3 szklanki mleka • 1 szklanka miodu • 15dag rodzynek • 5dag posiekanych orzechów, migdałów i skórki pomarańczowej smażonej w cukrze 4 łyżki rumu • Przygotować masę makową: • Mak opłukać, osączyć, zalać wrzącym mlekiem gotować 30 min. Następnie odcedzić, zemleć trzykrotnie w maszynce z sitkiem o małych otworach. Rodzynki sparzyć i osączyć. Miód rozpuścić, dodać mak i smażyć 5 min, dodać bakalie i smażyć jeszcze 3 min. Na koniec wlać rum i wymieszać. • Przygotować ciasto: • Z mąki, jajka, soli, i ½ szklanki wody zagnieść twarde ciasto. Ciasto rozwałkować na cienkie placki i lekko podsuszyć. Placki pokroić w pasy, ułożyć jeden na drugim i pokroić w paski szerokości 1 cm. • Kluski gotować 5-7 min w posolonym wrzątku, zahartować zimną wodą, odcedzić i wymieszą z masłem, aby się nie posklejały. Następnie wymieszać z masą makową. Podawać na zimno. (8 porcji)

13. Śledzie z majerankiem • 1 tacka matiesów w oleju(30dag), • 5 ząbków czosnku • ¾ szklanki oliwy • Sposób przyrządzenia: • Śledzie osączyć z oleju i pokroić na kawałki. Czosnek obrać i przecisnąć przez praskę. • Śledzie układać w słoiku warstwami, przekładając czosnkiem, przesypując majerankiem i zalewając oliwą. Słoiki zamknąć i wstawić do lodówki na 2 dni. • Podawać na przystawkę. • (4-5 porcji)

14. Kapusta wigilijna • 1kg kiszonej kapusty • - kilka ziaren pieprzu, ziela angielskiego i jałowca • - sól • - cukier • - pół szklanki oliwy lub dobrego oleju • - łyżeczka Vegety • Pieczarki oczyścić, osuszyć i drobno pokroić. Zalać białym winem i sokiem z cytryny (można także użyć samego soku), dobrze wymieszać, odstawić na 10-15 minut. • Cebulę drobno posiekać i zeszklić na tłuszczu, dodać pieczarki razem z winem i dusić na małym ogniu około 10min. • Kiszoną kapustę odcisnąć (jeśli jest bardzo kwaśna, należy ją uprzednio przelać na cedzaku gorącu wodą) i dodać do cebuli i pieczarek. • Wrzucić przyprawy i dusić na maleńkim ogniu, doprawić do smaku solą i cukrem.

15. Tak opowiadali o wigilii starsi ludzie mieszkający w okolicach Krasnegostawu. W czasie Wigilii jadano też „… słoduxe, rob’ono z mąki gryčanej, zalivanejvodo na słotko, kompot s sušu, racuxysmažone na oleju, ješče i naзivaliśmy konfiturami, kluski z mak’em…” (M. Dąbska, Wiśniów); „…na pośnik jadło się śleз’e, ryby smažone, baršč z uškami, zupegžybowe, zupe z źelonymgrošk’em, p’erogi s kašo i gžybami, pončki gotowane na oleju, ryš na sypko polevanysok’emovocowym, groxjaś z m’odem, makifigi – ćasto f kštałciełazankuf, smažone na oleju i m’ešałośe to z mak’em i roзynkami, kaša jaglana, ryččana, sos gžybowy s kartoflami, kompot s sušu…” (A. Tomczyk, Łopiennik Górny)

16. Barszcz czerwony z uszkami

17. Łamańce z makiem

18. Łazanki z kapustą i grzybami

19. Paszteciki półkruche z kapustą i grzybami

20. Makowiec

21. Potrawy na wieczerzę wigilijną przygotowywała matka z córkami, a mężczyźni zajmowali się obrządkiem, czyli dawali jeść zwierzętom, ścielili im słomę. Mężczyźni, także ojcowie rodzin składali domownikom życzenia, przynosili do domu siano i słomę. Łamiąc się opłatkiem wypowiadali słowa: „Kolęda na szczęście na zdrowie na tą świętą Wigilię”. Domownicy odpowiadali: „Daj Boże, żebyśmy doczekali do drugiej świętej Wigilii”.

22. Wigilia jako zwyczaj w Polsce pojawiła się w XVIII wieku i stała się powszechną tradycją wieku XX i XXI. Nabrała cech czegoś świętego, sakralnego, czego nigdzie się nie spotyka. Tradycja czuwania przed dniami świąt wywodzi się ze Starego Testamentu, w izraelskich domach w wigilię szabasu i innych świąt szykowano jedzenie i czyniono przygotowania tak, aby święto mogło być wolne od pracy.

23. Koniec