Definicja rzeczownika

1. Definicja rzeczownika Rzeczownik – samodzielna składniowo i semantycznie odmienna część mowy nazywająca rzeczy, obiekty, miejsca, osoby, rośliny, zwierzęta, zjawiska, pojęcia abstrakcyjne. Rzeczownik w języku polskim prymarnie pełni funkcję podmiotu w zdaniu, sekundarnie dopełnienia, okolicznika, przydawki lub orzecznika. Może odmieniać się przez liczby i przypadki, występuje w rodzajach. Odmianę rzeczowników przez przypadki określa się mianem deklinacji. Istnieje także grupa rzeczowników całkowicie nieodmiennych (np. atelier, kiwi, bikini, taxi, kakadu, kamikaze itp.). Rzeczownik tworzy związki składniowe i semantyczne z rzeczownikami (zaimkami rzeczownymi), przymiotnikami (zaimkami przymiotnymi), liczebnikami (zaimkami liczebnymi) i czasownikami lub (rzadko) przysłówkami (zaimkami przysłówkowymi).

2. Odmiana rzeczownika Mianownik - Kto ? Co ? Dopełniacz - Kogo ? Czego ? Celownik - Komu ? czemu ? Biernik - Kogo ? Co ? Narzędnik - Z kim ? Z czym ? Miejscownik - O kim ? O czym ? Wołacz - O ! -Odmiana przez liczby (liczba pojedyncza i mnoga) -Odmiana przez przypadki (jest ich siedem )

3. Temat fleksyjny - część wyrazu odmiennego, która pozostaje, gdy odetniemy końcówki. Jest to zatem wspólna część wszystkich form fleksyjnych danego wyrazu. W temacie fleksyjnym zawiera się znaczenie → leksemu (wyrazu). Postać tematu może być we wszystkich formach taka sama, por. np. odmianę wyrazu kosz: kosza, koszami, kosze albo może różnić się obocznościami, np. kot-kocie (t:ć); mama, mamie (mmi); kotek - kotka (e:0), a zatem obocznościami spółgłoskowymi, samogłoskowymi, ale również obocznościami morfologicznymi, por. np. kocię - kocięta (dodany został morfem -et-). Mówimy wówczas o tematach obocznych. Zdarza się, że formy fleksyjne mogą być oparte na zupełnie różnych tematach, tzw. supletywnych, np. człowiek - ludzie, iść - idę - szedł. Najbardziej skomplikowany układ tematów spotykamy w odmianie czasownika, mającego dwa tematy - temat czasu teraźniejszego, który wyodrębniamy po odcięciu końcówek w odmianie czasu teraźniejszego (lub przyszłego prostego), np. pisz-ę, pisz-esz, pisz-e i temat czasu przeszłego, który wyodrębniamy po odcięciu -ł- w formach czasu przeszłego w 3. os. l. pój. r. męskiego lub po odcięciu -ć w bezokoliczniku, np. pisa-ł, pisa-ć. Zdarza się, że temat czasu teraźniejszego i przeszłego jest taki sam, np. czyta- (czytaj) - czyta; w większości jednak przypadków tematy te różnią się, por. np. krzycz-(temat czasu teraźniejszego) - krzyczą- (temat czasu przeszłego); kupuj-, kupowa-; mie-l, meł-;jad-,jecha-. Temat czasu teraźniejszego służy do tworzenia form czasu teraźniejszego, przyszłego prostego oraz trybu rozkazującego. Na temacie czasu przeszłego natomiast oparte są formy czasu przeszłego, trybu przypuszczającego i formy bezokolicznika.

4. temat fleksyjny i końcówka fleksyjna • Gdy odmienisz rzeczownik np. przez przypadki, zauważysz, że pewna część wyrazu nie zmienia się pomimo odmiany, podczas gdy inna część, znajdująca się na końcu wyrazu, ulega zmianie, np.: • M. kto? co? dom • D. kogo? czego? domu • C. komu? czemu? domowi • B. kogo? co? dom • N. kim? czym? domem • Część, która się nie zmienia, to w naszym przykładzie "dom-" , natomiast części, które się zmieniają, to "-owi", "-u", "-em". • Pierwszą z nich, tę niezmienną, nazywamy tematem fleksyjnym. To dzięki niej wiemy, co oznacza dany wyraz; w naszym przypadku "dom" oznacza budynek przeznaczony dla ludzi. • Drugą z tych części, tę zmienną, nazywamy końcówką fleksyjną. Dzięki niej wiemy, w jakim przypadku występuje dany wyraz i jaką pełni funkcję w zdaniu, np. "Marcin przyglądał się dom-owi" - to właśnie dzięki końcówce "-owi" (jest to zatem celownik: komu? czemu?) potrafisz odpowiedzieć, czemu przyglądał się Marcin.

5. Końcówka Fleksyjna Końcówka fleksyjna – morfem końcowy wyrazu w językach fleksyjnych, podlegający wymianie w drodze koniugacji lub deklinacji. Określa funkcję składniową wyrazu w wypowiedzeniu. Końcówka fleksyjna, w odróżnieniu od luźnych sufiksów w językach aglutynacyjnych, bardzo często określa kilka kategorii gramatycznych jednocześnie. Przykładowo końcówka -ę w wyrazie idę wyraża pierwszą osobę, liczbę pojedynczą i czas teraźniejszy (por. tur. geliyorum, gdzie -iyor oznacza czas teraźniejszy, a -um pierwszą osobę).

6. Oboczności tematyczne • Czasem przy deklinacji (odmianie przez przypadki) obserwujemy różnice pomiędzy tematami w różnych przypadkach, np. ogród-ogrodz. Są to TEMATY OBOCZNE, a różnice pomiędzy głoskami tematycznymi, np. ó:o, nazywamy OBOCZNOŚCIAMI TEMATOWYMI • PRZYKŁADY: • 1). RÓW • M: rów| • D: row|u • C: row|owi • B: rów| • N: row|em • Msc: row|ie • W: rów|! • Tematy oboczne: rów-:row- • Oboczności tematowe: ó:o • 2). RZEKA • M: rzek|a • D: rzek|i • C: rzec|e • B: rzek|ę • N: rzek|ą • Msc: rzec|e • W: rzek|a! • Tematy oboczne: rzek-:rzec- • Oboczności tematowe: k:c

7. Tematyka oboczności • Podczas odmiany przez przypadki w temacie rzeczownika zachodzi niekiedy wymiana głosek tematu, przez co uzyskuje on nową, nieco inną niż w mianowniku postać. Powstawanie nowych postaci tematu nazywamy obocznością. Postaci tematu, w których zachodzi wymiana głosek, nazywamy tematami obocznymi. • Przykład • Mianownik kto? co? – wór/Ø • Dopełniacz kogo? czego? – wor/a • Celownik komu? czemu? – wor/owi • Biernik kogo? co? – wór/Ø • Narzędnik (z) kim? (z) czym? wor/em • Miejscownik o kim? o czym? worz/e • Wołacz o! – worz/e! • Temat główny: wór • Tematy oboczne: wor//worz • Wymiana głosek (oboczności): ó//o, r//rz • Inne przykłady[edytuj] • szkoł/a – szkol/e – szkół/Ø • wiatr/Ø – wietrz/e