Teorie adaptacji imigrantów (cudzoziemców) do społeczeństwa przyjmującego (3)

1. Teorie adaptacji imigrantów (cudzoziemców) do społeczeństwa przyjmującego (3) Sławomir Łodziński Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego i mniejszości (semestr zimowy, środy, godz. 10-12, sala 401 wykład nr 14

2. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 14 1. Przykład: badania nad imigracją / etnicznością w USA i w Europie (1) - (Ewa Morawska, Badania nad imigracją/etnicznością w Europie i Stanach Zjednoczonych: analiza porównawcza, „Studia Migracyjne – Przegląd Polonijny” 2009, nr 1): • dyscypliny naukowe: • socjologia, politologia, geografia społeczna (geografia miast); • wielo-dyscyplinarność studiów europejskich; • główne tematy badawcze - USA: • asymilacja i kultura wielo-segmentowego społeczeństwa przyjmującego: • awans, degradacja, asymilacja etniczna („enklawy etniczne”). • transnarodowość (dwa kraje, wielopłaszczyznowe wzorce powiązań): • współistnienie asymilacji i związków transnarodowych; • transnarodowość jako ekspresja pluralizmu kulturowego/etnicznego. • „urasowiona etniczność” (racialized ethnicity): • ujęcie bimodalne i kontekstualne; • rola płci w zróżnicowaniu mechanizmów migracji oraz integracji imigrantów ze społeczeństwem przyjmującym: • gender w odniesieniu do kobiet.

3. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 14 2. Przykład: badania nad imigracją / etnicznością w USA i w Europie (2): • główne tematy badawcze – Europa: • Integracja imigrantów (rozumiana jako wielowymiarowe zjawisko adaptacji): • badanie z perspektywy wykluczenia imigrantów lub zewnętrznych czynników utrudniających integrację; • transnarodowość (uwaga na podmiotowość migrantów): • „ponad”- narodowy charakter i związków imigranckich; • ale brak analiz współistnienia asymilacji i transnarodowości; • badanie tylko I (II) pokolenia; • płeć: • dyskusja na temat rozumienia gender; • pojęcie „rasy” (Wielka Brytania) • tematy „europejskie” (prawie wyłącznie): • badanie „etniczności” jako tego „co odróżnia” - grupa etniczna, „realna”, obecna w doświadczeniu indywidualnym i grupowym; • islam – modernizacja islamu, religie publiczne itp.

4. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 14 3. Przykład: badania nad imigracją / etnicznością w USA i w Europie (3): • tradycja badań europejskich (w porównaniu do amerykańskich): • zależność finansowa badań od źródeł państwowych; • silna obecność państwowych ośrodków naukowych; • odpowiedzialność za adaptację imigrantów spada na instytucje państwowe, a nie na społeczeństwo (mieszkańców); • słaba obecność (praktycznie brak) badaczy z imigracyjnym rodowodem; • słaba orientacja na „podmiotowe” podejście do imigracji.

5. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 14 4. Teorie „integracji” (1): • popularność tego pojęcia w Europie (dlaczego?) i jego „otwartość” (łączy sprzeczne oczekiwania); • dodatkowo umacnia ono perspektywę „państwa narodowego”; • założenia: • „interakcyjny” model przystosowań: • całościowość procesu adaptacji imigranta i jego „dwukierunkowość” – uwaga pada na migrantów, jak i społeczeństwo przyjmujące; • różnica wobec doświadczeń amerykańskich: koncentracja na roli państwa i jego polityce adaptacji imigrantów; • różne doświadczenia „krajowe” – znaczenie tradycji imigracji oraz sposobu definiowania wspólnoty narodowej (przykłady Wielkiej Brytanii, Francji i Niemiec); • ogólny problem: • znalezienie równowagi między równością społeczną i kulturowym uznaniem imigrantów, a dążeniem do zachowania solidarności wszystkich mieszkańców i kulturowej spójności społeczeństwa przyjmującego; • integracja polega na byciu zaakceptowanym jako część społeczeństwa przyjmującego.

6. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 14 5. Teorie „integracji” (2): • wymiary integracji: • strukturalny – imigranci (mniejszości) znajdują się w kluczowych instytucjach społeczeństwa przyjmującego; • kulturowy – zmiany w postawach i kulturze imigrantów, tak jak i społeczeństwa przyjmującego; • społeczny – „prywatne” relacje z członkami społeczeństwa przyjmującego; • osobowościowy – subiektywne poczucie przynależności i identyfikowanie się ze społeczeństwem przyjmującym. • nierówności wymiarów „integracji” w tych wymiarach i wzajemne oddziaływanie na siebie tych wymiarów; • obszary integracji Etzinger i Biezeveld (2003): • socjoekonomiczny (dostęp do rynku pracy, poziom dochodów, usług socjalnych, poziom edukacji, itp.); • kulturowy (poszanowanie głównych wartości w społeczeństwie przyjmującym, rządy prawa, równość kobiet i mężczyzn itp.); • prawno-polityczny (dostęp do obywatelstwa, udział w życiu politycznym itp.); • postawy społeczeństwa przyjmującego wobec imigrantów (przypadki dyskryminacji, programy anty-dyskryminacyjne itp.) • Indeks Polityki Integracji Migrantów (MIPEX).

7. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 14 6. Teorie „integracji” (3): • krytyka pojęcia i koncepcji: • „stygmatyzowanie” obszarów integracji (i problemów) adaptacji imigrantów; • „porównywalność” procesów integracji w różnych krajach; • nacisk na „jednokierunkowość przystosowania imigrantów”; • „ukryta” forma asymilacji; • „statyczność” integracji (brak uwzględnienia mobilności imigrantów); • słuszne oczekiwania normatywne, lecz brak praktycznych (politycznych) narzędzi do jej wprowadzania. • dyskusja nad „integracją” a inne (zbliżone koncepcje): • „spójności społecznej”: • zwrócenie uwagi na całość otoczenia społecznego (całą społeczność lokalną), w którym znajdują się migranci; • wymiar ekonomiczny (rynek pracy) jako decydujący czynnik udanej adaptacji. • kapitału społecznego: • kapitał społeczny społeczności imigracyjnej („łączący” i „spajający”); • kapitał a zróżnicowanie etniczne.

8. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 14 7. Koncepcje „transnarodowości” (1): • transnarodowość a zmiana sposobu konceptualizacji migracji: • transformacja cudzoziemców – diaspora. • „stara” (Znaniecki, Thomas) i „nowa” transnarodowość; • Steven Vertovec, Transnarodowość, Wydawnictwo UJ, Kraków 2012 - co to znaczy nowa transnarodowość?: • nowoczesne technologie zmieniają poziom, intensywność i szybkość interakcji imigrantów z krajem ojczystym (krewnymi, instytucjami itp.); • życie wydarzeniami w kraju ojczystym („transnarodowość normatywna”); • skala i znaczenie imigranckich przekazów pieniężnych; • nowoczesne technologie ułatwiają zaangażowanie polityczne w kraju ojczystym; • polityczna aktywność stowarzyszeń imigranckich; • specjalne rządowe programy skierowane na emigrantów - finansowe i pomocy, akceptacja podwójnego obywatelstwa; • łatwiejsze możliwości publicznej demonstracji utrzymywanych kontaktów transnarodowych. • znaczenie nowoczesnych technologii transportowych i łącznościowych dla utrzymywania kontaktów z „macierzą”, zmiana perspektywy adaptacji;

9. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 14 8. Koncepcje „transnarodowości” (2): • odchodzenie od „nacjonalizmu metodologicznego”; • Th. Faist „przestrzenie transnarodowe”: • „względnie stabilne, trwałe i zwarte relacje społeczne istniejące ponad granicami suwerennych państw narodowych”; • migrant żyje w dwóch lub większej liczbie „światów”. • model „triady” – imigrant, społeczeństwo przyjmujące i wysyłające: • adaptacja do „przestrzeni ponadnarodowej” (rola „ponadnarodowych więzi i społeczeństwa wysyłającego); • problem kierunku adaptacji, dynamiczny (procesualny) charakter adaptacji; • „transnarodowość” ekonomiki migrantów, wielorakie obywatelstwo, synkretyczne (hybrydowe) tożsamości. • wymiary: • gospodarczy (przepływy finansowe), społeczno-kulturowy („wieloraka lojalność”), zróżnicowane modele legalizacji pobytu i obywatelstwa, ułatwienia prawne. • krytyka: • „przestrzenie transnarodowe” a życie w jednym „miejscu” („społeczeństwo przyjmujące”).; • „dualny” proces adaptacji („asymilacja” i transnarodowość).

10. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 14 9. Transnarodowość a „diasporyzacja migracji”: • Robin Cohen (1997): • diaspory: „prześladowań” (Żydzi, Afrykanie, Ormianie), „imperium” (Brytyjczycy), „pracy’ (Indusi), „handlu” (Chińczycy) i „kultury” (Jamajka – Karaiby). • rozumienie diaspory (Polacy za granicą – czy tworzą oni diasporę/y?): • wspólna pamięć ojczyzny; • wiara w możliwość powrotu do ojczyzny; • kultywowanie tożsamości etnicznej; • poczucie solidarności z rodakami; • brak asymilacji do społeczeństwa przyjmującego i napięcia z władzami jego państwa. • czy „diasporyzacja” współczesnych migracji?: • stanowi ona wyzwania wobec spójności państwa/społeczeństwa oraz stosunków międzynarodowych.

11. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 14 10. Globalizacja współczesnych migracji – aspekty i problemy: • migracje (kierunki, natężenie) stanowią część szerszego i długiego procesu historycznego tworzącego współczesną globalizację; • nastąpiła zmiana przyczyn migracji: • od „potencjału” do „presjimigracyjnej”. • nastąpiło zatarcie podziału na kraje emigracyjne i imigracyjne; • sprawy migracji w polityce państwa przesunęły się ze sfery spraw wewnętrznych do międzynarodowych; • istotny stał się problemsuwerenności państwa przyjmującego wobec procesów migracji; • wyzwania wobec integracji imigrantów: • wielokulturowość i „nowe mniejszości”, „etnoklasa”, nacjonalizm, „szowinizm dobrobytu” i „szowinizm kulturowy”; • zmiany kulturowe wskutek migracji – pojawienie się kultury globalnej i synkretyzmu kulturowego.

12. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 14 11. Zakończenie: • adaptacja imigrantów jako wyzwanie – jak daleko można „unaradawiać” imigrantów i jak daleko można odtwarzać społeczeństwo narodowe w sytuacji zróżnicowania kulturowego?; • 4 główne problemy adaptacji: • rozumienia adaptacji (integracji), tj. co oznacza ona dokładnie i jakie tempo powinna ona przyjmować? czy mamy uczynić z imigranta kogoś całkowicie podobnego do nas , czy też upodobnić go w pewnych wymiarach?; • wymiary adaptacji, tj. czy skupić się na przejmowaniu przez imigrantów naszych zwyczajów, umiejętności, języka itp., czy też koncentrować się na bardziej fundamentalnych zmianach ich tożsamości kulturowej/etnicznej?; • długości trwania adaptacji, tj. czy adaptacja dotyczy konkretnych ludzi trakcie ich życia, czy to pozwalać jej się pozostać procesem międzypokoleniowym, gdzie kapitał integracyjny jest przekazywany generacyjnie?; • przymusowości adaptacji, tj. czy winna być ona przymusowa, czy też dobrowolna?