Podstawy informatyki 2013/2014

1. Podstawy informatyki2013/2014 Łukasz SztangretKatedra Informatyki Stosowanej i Modelowania Prezentacja przygotowana w oparciu o materiałyDanuty Szeligi i Pawła Jerzego Matuszyka

2. Jednostki informacji • Bit (ang. bit) (Shannon, 1948) • Najmniejsza ilość informacji potrzebna do określenia, który z dwóch równie prawdopodobnych stanów przyjął układ • Bajt (ang. byte) (Shannon, 1948) • Najmniejsza adresowalna jednostka informacji pamięci komputerowej, składająca się z bitów • Zazwyczaj przyjmuje się, że 1B = 8b (oktet) • Najbardziej znaczący bit (bajt) = bit (bajt) o największej wadze (w zapisie z lewej strony) • Najmniej znaczący bit (bajt) = bit (bajt) o najmniejszej wadze (w zapisie z prawej strony)

3. Jednostki informacji 1kb = 1 024b 1Mb = 1 024kb = 1 048 576b 1Gb = 1 024Mb = 1 048 576kb = 1 073 741 824b

4. Sposoby zapisu danych w pamięci • Jak zapisać wielobajtowe dane pod danym adresem? • W jakiej kolejności przesyłać kolejne bajty? Big-endian Najbardziej znaczący bajt jest umieszczany jako pierwszy Little-endian Najmniej znaczący bajt jest umieszczany jako pierwszy

5. Reprezentacja liczb w komputerze • Reprezentacja liczb całkowitych • Reprezentacja liczb nieujemnych • Kod znak-moduł • Kod U1 • Kod U2 • Kod z nadmiarem • Liczby stałoprzecinkowe • Liczby zmiennoprzecinkowe

6. Systemy reprezentacji liczb • Systemy addytywnePosiadają osobne symbole dla pierwszych kilku małych liczb oraz kolejne symbole dla ich wielokrotności.W systemach tych liczby tworzy się przez sumowanie wartości kolejnych symboli. • jedynkowy (ludy pierwotne, np. Pigmeje) • egipski (dziesiątkowy) • rzymski (Etruskowie, Rzym) • Systemy pozycyjne W pozycyjnych systemach liczbowych ten sam symbol (cyfra) ma różną w zależności od pozycji, którą zajmuje w zapisie danej liczby. • dwójkowy • ósemkowy • dziesiętny • szesnastkowy

7. System egipski (system addytywny) 4622 • Źródło: www.wikipedia.org

8. System rzymski (system addytywny) II 2 IV 4 XIX 19 XCVI 96 CDLXXI 461 MCMXCII 1992

9. System Majów (system pozycyjny)

10. Liczbowe systemy pozycyjne Cechy dowolnego systemu pozycyjnego o podstawie p • System pozycyjny charakteryzuje liczba zwaną podstawą systemu pozycyjnego • Do zapisu liczby służą cyfry bądź litery (w przypadku podstawy > 10) • Cyfr jest zawsze tyle, ile wynosi podstawa systemu: 0,1,2,...,(p-1) • Cyfry ustawiamy na kolejnych pozycjach • Pozycje numerujemy od 0 poczynając od strony prawej zapisu • Każda pozycja posiada swoją wagę • Waga jest równa podstawie systemu podniesionej do potęgi o wartości numeru pozycji • Cyfry bądź litery określają ile razy waga danej pozycji uczestniczy w wartości liczby • Wartość liczby obliczamy sumując iloczyny cyfr przez wagi ich pozycji

11. Liczbowe systemy pozycyjne System dwójkowy p=2, cyfry: 0,1 1010(2)=1*23+0*22+1*21+0*20=10(10) System ósemkowy p=8, cyfry: 0-7 1234(8)=1*83+2*82+3*81+4*80=668(10) System dziesiętny p=10, cyfry: 0-9 1234(10)=1*103+2*102+3*101+4*100=1234(10) System szesnastkowy p=16, cyfry: 0-9, A-F 12AF(16)=1*163+2*162+10*161+15*160=4783(10)

12. Liczbowe systemy pozycyjne – schemat Hornera Wartość liczby reprezentowanej przez ciąg znaków (zapisanej w systemie pozycyjnym) Cn-1 Cn-2…C1C0 obliczamy ze wzoru Inne rozwiązanie - zastosowanie schematu Hornera • Rozpatrzmy wielomianwspółczynniki ai wielomianu odpowiadają cyfrom Ci, kolejne potęgi x to potęgi podstawy p • Budowa schematu Cn-1Cn-2...C2C1C0= Cn-1 pn-1 + Cn-2 pn-2 + ... + C2 p2 + C1 p1 + C0 p0 W(x) = an-1 xn-1+ an-2 xn-2+ ...+ a2 x2+ a1 x+ a0

13. Schemat Hornera • Zalety • Oszczędność przy mnożeniu • Sposób przetwarzania cyfr • Brane są kolejno jedna cyfra po drugiej z ciągu wejściowego aż do napotkania końca zapisu (taka kolejność cyfr jest zwykle zgodna z kolejnością ich przechowywania w łańcuchu tekstowym) long intsh(char *s, unsigned int p) { int result=0; inti; i=0; while(s[i]){ result = result*p + (s[i]-'0'); i++; } return result; } Dla pięciocyfrowej liczby w systemie pozycyjnym Wzór 10 mnożeń, 4 dodawania Schemat Hornera 4 mnożenia, 4 dodawania

14. Przeliczanie liczb pomiędzy systemami • (2)->(16) 1010110001010110 1010 1100 0101 0110 AC56 • (2)->(8) 101110111011 101 110 111 011 5673

15. Przeliczanie liczb pomiędzy systemami • (10)->(2) 246(10)=11110110(2) • (10)->(16) 246(10)=F6(16) • (10)->(8) 246(10)=366(8)

16. Przykłady dodawania

17. Przykłady dodawania 10100(2)=1*24+1*22=16+4=20(10)

18. Nadmiar (integeroverflow) • Założenie: reprezentacja 4-bitowa bez znaku. Bit nadmiaru jest ustawiony na 1. Nadmiar występuje wtedy, gdy wynik działania nie mieści się w dopuszczalnym zakresie liczb, które mogą być zapisane w danej reprezentacji.

19. intmain() { unsignedshortint a; cout<<sizeof(a)<<endl; a=65535; cout<<a<<endl; a++; cout<<a<<endl; return 0; } 2 65535 0

20. Kodowanie znak-moduł • Liczba całkowita ze znakiem (kodowana na 8 bitach) • Znak (najbardziej znaczący bit): 1 oznacza liczbę ujemną 0 oznacza liczbę dodatnią • Moduł liczby (7 bitów)

21. Kodowanie znak-moduł Liczba ujemna jest kodowana jako znak 1 i kod binarny modułu tej liczby • Sposób wygodny dla człowieka • Przy operacjach arytmetycznych trzeba porównywać znaki • Reprezentacja liczby 0: 00000000 oraz 10000000 Zakres liczb: [-2n-1+1, 2n-1-1]

22. Kod uzupełnień do 1 (U1) Liczba ujemna x jest kodowana na jeden z dwóch (równoważnych) sposobów (dla liczby -55): • Kod binarny modułu 00110111 negacja bitowa 11001000 • Kod binarny liczby 28-1-55=256-56=200 11001000 • Sposób mało wygodny dla człowieka • Łatwe operacje arytmetyczne • Reprezentacja liczby 0: 00000000 oraz 11111111 • Zakres liczb: [-2n-1+1, 2n-1-1]

23. Zasady dodawania (U1) Liczby zapisane w kodzie U1 dodajemy zgodnie z zasadami dodawania dwójkowego, ale jeżeli wystąpi przeniesienie poza bit znaku, to do wyniku dodajemy 1.

24. Kod uzupełnień do 2 (U2) Liczba ujemna x jest kodowana na jeden z dwóch (równoważnych) sposobów (dla liczby -55): • Kod binarny modułu 00110111 negacja bitowa i dodajemy 1 11001000 + 1 = 11001001 • Kod binarny liczby 28-55=256-55=201 11001001 • Sposób mało wygodny dla człowieka • Łatwe operacje arytmetyczne • Reprezentacja liczby 0: 00000000 • Zakres liczb: [-2n-1, 2n-1-1]

25. Zasady dodawania (U2) Liczby zapisane w kodzie U2 dodajemy zgodnie z zasadami dodawania dwójkowego.

26. Kod z nadmiarem (bias) • Wartość liczby to wartość binarna pomniejszona o pewną stałą zwaną nadmiarem (bias) • W zależności od nadmiaru możemy otrzymywać różne zakresy kodowanych liczb. • Zakres liczb: [-bias, 2n-1-bias]

27. intmain() { int a; cout<<"Podajliczbe\n\n"; cin>>a; for (int i=31; i>=0; i--) cout<<((a>>i)&1); cout<<endl; return 0; } 5 -5 00000000 0000000000000000 00000101 11111111 1111111111111111 11111011

28. Liczby stałoprzecinkowe Zapis liczby stałoprzecinkowej w systemie pozycyjnym: Część całkowita – n cyfr Część ułamkowa – m cyfr

29. 55.8125(10)=?(2) Część całkowitą sukcesywnie dzielimy przez 2 i bierzemy reszty 55.8125(10)=110111.1101(2) Część ułamkową sukcesywnie mnożymy przez 2 i bierzemy część całkowitą

30. 0.1(10)=?(2) Nie każdy ułamek skończony w systemie 10 jest skończony w systemie 2! 0.1(10)=0.0(0011)(2)

31. #include <iostream> usingnamespacestd; intmain() { float x=0.1; if(10*x==1) cout << "Tak\n"; else cout << "Nie\n"; return 0; } #include <iostream> usingnamespacestd; intmain() { double x=0.1; if(10*x==1) cout << "Tak\n"; else cout << "Nie\n"; return 0; }

32. Zakres binarnych liczb stałoprzecinkowych.Błędy zaokrągleń Zakres • n– liczba bitów części całkowitej • m– liczba bitów części ułamkowej • Największa liczba: Błędy zaokrągleń • Niech Ld– wartość dokładna liczby (w systemie dziesiętnym) Lb– wartość w zapisie binarnym • Błąd bezwzględny • Błąd względny

33. Błędy zaokrągleń Reprezentacja liczby 0.1 za pomocą pięciu bitów ułamkowych:

34. Liczby zmiennoprzecinkowe s – znak liczby m – mantysa p – podstawa systemu c – cecha

35. Liczby zmiennoprzecinkowe Położenie przecinka w liczbach zmiennoprzecinkowych nie jest ustalone. Znormalizowana liczba zmiennoprzecinkowa to taka liczba, której mantysa spełnia zależność: W systemie dwójkowym mantysa jest zawsze równa 1!

36. Precyzja liczb zmiennoprzecinkowych • Założenia: • mantysa 3 bity, bez znaku, liczba stałoprzecinkowa, przecinek po pierwszym bicie • cecha 3 bity bez znaku x.xx·2xxx

37. Precyzja liczb zmiennoprzecinkowych Próba zakodowania liczby 9 Mamy do dyspozycji format: x.xx·2xxx A zatem mantysa 1.001 zostanie obcięta do 1.00 i w ten sposób dostaniemy liczbę

38. Standard IEEE 754 • W celu ujednolicenia reprezentacji binarnej oraz operacji numerycznych na różnych platformach sprzętowych, wprowadzono standard zapisu zmiennoprzecinkowegoIEEE 754 (William Kahan). • Standard ten definiuje: • formaty reprezentacji liczb zmiennoprzecinkowych: • single-precision (32 bity) • double-precision (64bity) • single-extended precision (> 43 bitów) • double-extended precision (> 79 bitów, zazwyczaj 80 bitów) • wartości specjalne (np. nieskończoność, NaN) • zmiennoprzecinkowe operacje • modele zaokrąglania • wyjątki

39. Ogólny format w standardzie IEEE 754 • Sign (bit znaku): 0 – liczba dodatnia, 1 – liczba ujemna • Exponent (cecha): kod z nadmiarem (bias=2e-1-1) • Fraction (mantysa): liczba stałoprzecinkowa pozbawiona najbardziej znaczącego bitu reprezentującego część całkowitą (prawdziwa mantysa to 1.Fraction) • Wartości specjalne

40. Liczba pojedynczej precyzji - float • Znak – 1 bit • Cecha – 8 bitów, bias=127 • Mantysa – 23 bity • W sumie 32 bity 1 jest zawsze

41. Liczba podwójnej precyzji - double • Znak – 1 bit • Cecha – 11 bitów, bias=1023 • Mantysa – 52 bity • W sumie 64 bity 1 jest zawsze

42. Analiza bitów liczby o pojedynczej precyzji #include <iostream> #include <string> #include <cmath> usingnamespacestd; struct bity { int M:23,E:8,S:1; }; ostream &operator<<(ostream &strum, bity &B) { if(B.S) strum<<'-'; elsestrum<<'+'; double m=1,e=0; for (int i=22; i>=0; i--) m+=(B.M>>i&1)*pow(2.0,i-23); for (int i=7; i>=0; i--) e+=(B.E>>i&1)*pow(2.0,i); strum<<m<<"*2("<<e-127<<")="; strum<<pow(-1.0,B.S)*m*pow(2.0,e-127); return strum; } string b2s(bity &B){ string S; if(B.S) S="1 "; else S="0 "; for (int i=7; i>=0; i--) S+=(B.E>>i&1)+'0'; S+=' '; for (int i=22; i>=0; i--) S+=(B.M>>i&1)+'0'; return S;} intmain(){ union{ float f; bity b; }; cout<<"Podajliczberzeczywista\n"; cin>>f; cout<<endl<<b2s(b)<<endl<<endl; cout<<b<<endl<<endl; return 0;}

43. Prezentacja udostępniona na licencji CreativeCommons: Uznanie autorstwa, Na tych samych warunkach 3.0. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz autorów. Zezwala się na dowolne wykorzystywanie treści pod warunkiem wskazania autorów jako właścicieli praw do prezentacji oraz zachowania niniejszej informacji licencyjnej tak długo, jak tylko na utwory zależne będzie udzielana taka sama licencja. Tekst licencji dostępny jest na stronie: http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.pl