HISTORIA E MJEKËSISË SHQIPËTARE

1. HISTORIA E MJEKËSISË SHQIPËTARE “If you don't knowhistory, then you don't knowanything. You are a leaf that doesn't knowit is part of a tree.”Michael Crichton Punoi: Dr. ArditÇOLLAKU

2. Zakonishtnjerëzitnëjetëndheveprimtarinë e tyre e respektojnëhistorinë, e përdorinsiprovë, e vlerësojnësimësuesedhedëshmitare, pornëpërgjithësinukfiltetdheaqpërrendësinë e saj.

3. “Nësenuknjehhistorinëtënde, atëherëtinuk di asgjë. Je porsinjëgjetheqënuk e di qëështëpjesë e njëpeme”. -Michael Crichton Historia tregon se si e kaluara do të jetë përsëri e ardhme. -Tukididhi

4. Cfarëështënjëmjek? NëEgjiptin e lashtë, tëshëroshishteprivilegj i magjistarëve, NëGreqinë e hershmemjekëtshiheshinsiendacakëkuriozëqëmëshumëdëmtoninsesandihmonin. Me ardhjen e shekullit 16-të, mjekëtpraktikoninmjekësieklektivemiksekupërziheshinalkimia, astrologjia, herboristeria (bimët me vetikuruese), mineralogjia, psikoterapiadhebesimi-teologjia. Ndërkohëmjekësiamoderne e sotmekabërëtëmundurqëmjekëttëoperojnëpacientët e tyrenëpërmjetrobotëve.

5. 1- Periudha e lashtësisë 2- Periudha e mesjetës 3- Periudha e pavarësisë 4- Periudha e diktaturëskomuniste 5- Periudha e demokracisë Periodizimi* i historisësëkujdesitshëndetësorShqipëtar *Këtëndarje e bazojmënëradhëtëparë duke u nisurngamaterialetburimoredëshmueseshqiptaredhetëhuaja.

6. Fillon me ardhjendhevendosjennëtrojettonatë “baballarëvetanë” (rreth 30 000 vjetmëparë) dhepërfundon me ndarjen e perandorisëRomakenë 395. Përbënperiudhën e parëdhemëtëgjatë Filimisht u vendosënnëluginat e Aksit (Vardari i sotëm), buzëliqenevetëOhrit, Maliqit, Prepsës, Shkodrësetj. 1- Periudha e lashtësisë30 000 p.e.s – 395 e.s

7. “Arritjet” nëfushën e mjekësisë: Nëfushën e bimëvemjekësore: • bimaGentiana, përndertëmbretitilir, Genti • Përdorimi i gjethevetëmullagëspërmjekimin e plagëvetëinfektuara • Iliriakaqenëeksporutesja e veteme e “iris illyrica”, rizom i njëbimeirisi Nëfushën e kirurgjisë: • “Licenca” për të ushtruar profesionin e mjekut merej vetëm pasi të vërtetohej aftësia e mjekut të ri: ai duhet të hapte kafkën e një gjeli ku shihej qartë truri dhe më pas ta mbyllte; provimi quhej me sukses nëse gjeli pas operacionit do të jetonte Nëfushën e stomatologjisë: Gjetjenëskeletin e njëkafketëdhëmbëvetëmbushur (rreth 2000 vjetmëparë) Kompletveglashmjekësorepërnjë “kabinetstomatologjik” Protezëdhëmbësh me mbajtëseprejmetalitëpandryshkshëm, e punuarrrethshek. IX p.e.snga “specialistë” pellazgë-etruskë (e paraqiturnëekspozitënstomatologjikenëPragë, Çeki) GentianaLutea Periudha e lashtësisë Iris Ilyrica

8. Figuratëshquaratëmjekësisëtonëtëlashtë Pirroja i Epirit (319 – 272 p.e.s) Hipokrati* (460 – 377 p.e.s) MbretiGent (periudha e sundimit 181 – 168 p.e.s) FilonidDurahieni (Durrsaku)- shek. I p.e.s *The Albanians: An Ethnic History from Prehistoric Times to the Present (November 1994) -By Edwin E. Jacques (1909-1996)

9. Faqe 85

10. Kjoperiudhëmundtëndahetnëdyetapa/ nënperiudha: a- Periudha e pushtimitbizantin: 395 – shek XV b- Periudhanënsundimin Osman: shek. XV – 28 nëntor 1912 2- Periudha e mesjetës395 – 28 nëntor 1912

11. Me gjithëvështirësitë e kohës (luftërat, problemetekonomikeetj.) mjekësia e traditës/ popullorearrititëmbijetontekryesishtnëformën e “shkollavefamiljare” • Njëndihmëdhanëedhemanastiret, tëcilëtshpeshshërbeninsispitale. Nëkëtëkategorispitaleshtrajtimiishtekryesishtkujdesishëndetësor minimal(ushqimi, uji i pijshëm, strehimi) i shoqëruar me lutjedheritualefetare. • Problem shqetësuesishinepidemitë e shumta: lija, kolera, murtajaetj • Mjeku i parë nga Kosova që përmendet në dokumentet e mesjetës ishte Milicius Presarini (Miloi Prizrenit) që ka qenë kirurg urolog. a- Periudha e pushtimitbizantin: 395 – shek XV

12. Shërbimishendetësor Përfaqësohejngamanastiret-spitaletëcilat u diferencuannëveprimtarinë e tyre: A- Spitalekustrehoheshinkryesishttësëmurë me sëmundjekronikedheqëizoloheshinnganjerëzitpasivuaninngasëmundje “tëliga” sipsh. Lepra; shembullspitali i Decanit i ndërtuarnëvitet 1327-1335 B- Spitaletëndërtuarapranëujëravetermale C- Spitale me karaktermjekues-shërues; shembullspitali i Prizrenit me 20 shtretër D- Spitaleqë i shërbeninkryesishtklerikëve; shembullspitali i NovoberdësnëKosovë a- Periudha e pushtimitbizantin: 395 – shek XV

13. Karakterizohetnganjëperiudhë e vështirë, e trashëguarqëngaperiudha e mëparshmegjithashtu e kushtëzuarngaluftërat e shumtapërshaktëpozicionitstrategjiktëtrojevetona. Kujdesishëndetësorkushtëzohejngadygrupesëmundjesh: -sëmundjetngjitëse (epidemikedheendemike) -sëmundjet e tjera (uria, kequshqyerja e nënushqyerja) b- Periudhanënsundimin Osman: shek. XV – 28 nëntor1912

14. Vaksinimi i popullsisë: 1812 vaksinimi me vaksinëtëmirëfilltëndajLisë (Variola) Hapja e spitalevetëpara: ½ e dytë e shek XIX Mjekësiasiprofesionushtrohejnga: • Mjekët popullorë (përbënin pjesën më të madhe) • Mjekët e shkolluar jashtë vendit • Persona që nuk kishin të bënin me mjekësinë por që mereshin me “magji”, yshtje e supersticione b- Periudhanënsundimin Osman: shek. XV – 28 nëntor1912

15. XherrahëtshqiptarëishintëfamshëmnëtëgjithëperandorinëOsmaneXherrahëtshqiptarëishintëfamshëmnëtëgjithëperandorinëOsmane NdërmëtëdëgjuaritishinatatëZagorisëdhePërmetit, gjithashtu ata të Elbasanit, Beratit, Tiranës, Durrësit etj. Xherrahëtshqiptarë “Plagët shiptarët i trajtojnë në një mënyrë shumë të mencur. Ata përdorin një antiseptik tradicional. Thonë se plaga nuk duhet larë kurrë me ujë, por me raki të fortë dhe pastaj e mjekojnë me një përzierje me dyllë të bardhë, vaj ulliri dhë rrëshirë pishe”. Miss Edith Durham

16. Pas shpalljessëpavarësisëderinë 1939 ShtetiShqiptarendefunksiononte me strukturatëpakonsoliduara, vecanërishtatoshëndetësore Qeveria e Vlorës(14/12/1912-Janar 1914): nuktrashëgoiasnjëstrukturësadorudimentaretëorganizimittënjëshërbimishëndetësorpublik. Qeveria e Durrësit(1914): u krijuaDrejtoria e Përgjithshme e Shëndetësisë (DPSH), me nëkryeMihal TURTULLIN 3- Periudha e pavarësisë

17. Kongresi i Lushnjës(1920)- Prof. RefatFrashërikreu i DPSH Qeveria e Fan Nolit (1924)- programiparashikonteedheorganizimin e shëndetësisë MbretiZog (1939)- Dr. Hamdi SULCEBE, drejtor i DPSH nw “ShqipërinëEtnike” (1942-1944) Qeveria e Re Demokratike (22 Tetor 1944)- Dr. YmerDishnica, ministri i parë i shëndetësisë 3- Periudha e pavarësisë

18. Institucionalizimi i SistemitShëndetësorsipasmodelittëvendeveLindore (1944- 1992) ModeliSemashenko(Nikolai Aleksandrovich Semashko): “shërbim për të gjithë” “jeta e njeriut është kapitali më i cmuar” 4- Periudha e diktaturëskomuniste

19. Fakulteti i Mjekësisëe nisi punën e tij në22 shtator 1952 si Instituti I Lartë Mjekësor (ILM) Drejtori i  ILM ishte Dr.Aleks  Bozo dhe nën drejtor teknik Dr.Aleksandër Vasivjevic Anikim një kuadër me përvojëi shkollës së lartë mjekësore ruse Fakulteti i Mjekësisë

20. Nëvitin e parëILM ishte i lokalizuar midis klinikavetë qendrës spitalore dhe Shkollës Ushtarake dhe nëvitin e dytë tëstudimeve u zhvendos në godinën e ish Laboratorit Bakteriologjik tëShtetit ku vazhdon të jetëedhe sot administrata dhe dekanati.

21. Dr. Fejzi Hoxha- themelues i degëssëpatologjisë. Diabetolog Dr.Skënder Sinojmeri- themeluesi i shërbimittëokulistikës Prof. Dr. Bajram Preza- themelues i shërbimittëneurologjisë Dr.Shefqet Ndroqi- njihet ndryshe si babai i Pneumologjisë shqiptare Dr. Nazmi R. Shehu- themeluesi i traumatologjisënëSpitalinUshtarak Prof. Dr. Dhori Pojani- kontributnëthemelimindhezhvillimin e stomatologjisëdheKirurgjisë OMF Figuratëshquara

22. Sistemiaktualshëndetësornëndrejtimin e MinistrisësëShëndetësiëdheinstitucionetnëvarësitësaj 5- Periudha e demokracisë