FORMY WYPOCZYNKU współczesnych Polaków - wskazania dla promocji zdrowia w edukacji i terapii

1. Karolina Redzimska karolina.redzimska@adres.pl doradca w problemach małżeńskich i rodzinnych FORMY WYPOCZYNKU współczesnych Polaków - wskazania dla promocji zdrowia w edukacji i terapii K.R.

2. Czas wolny - definicja Najbardziej powszechną i przyjętą przez Międzynarodową Konferencję UNESCO w 1957 roku jest definicja czasu wolnego sformułowana przez francuskiego socjologa Joffre Dumazediera, która określa czas wolny jako „zajęcie, któremu jednostka może się oddawać z własnej chęci bądź dla odpoczynku, rozrywki, rozwoju swych wiadomości lub swego kształcenia (bezinteresownego), swego dobrowolnego udziału w życiu społecznym po uwolnieniu się z obowiązków zawodowych, rodzinnych, społecznych”.[1] K.R. [1] J. Dumazedier, Current problems of the sociology of leisure, International Social Science Journal, 1960, vol.2, nr 4 za W. Siwiński, Pedagogika czasu wolnego, rekreacji i turystyki, Poznań 1999, Polski Dom Wydawniczy „Ławica”, str. 19

3. Aspekty czasu wolnego ASPEKT PEDAGOGICZNY - wartość pedagogiczna czasu wolnego polega na przejawianiu własnej inicjatywy i samodzielności, stałym podnoszeniu swoich umiejętności oraz ich doskonaleniu. Ma to szczególne znaczenie dla dzieci i młodzieży, dla których dodatnim elementem czasu wolnego jest samowychowanie. ASPEKT SOCJOLOGICZNY - wartość socjologiczna czasu wolnego polega na tym, że czas wolny ułatwia kontakty i przeżycia społeczne. W człowieku budzą się potrzeby współdziałania z innymi, organizowania wspólnego wypoczynku, rezygnowania ze swoich postaw egocentrycznych na rzecz innego człowieka. ASPEKT EKONOMICZNY - aspekt ekonomiczny czasu wolnego jest nierozerwalnie związany z aspektem ekonomicznym czasu pracy względnie nauki. Człowiek, aby jego wydajność intelektualna dawała należyte rezultaty, musi mieć czas na wypoczynek oraz odprężenie. I na odwrót: im sprawniej człowiek zorganizuje sobie czas pracy, tym więcej będzie posiadał czasu wolnego. K.R.

4. Aspekty czasu wolnego 3. ASPEKT FIZJOLOGICZNO - ZDROWOTNY – czas wolny jest niezbędny jako zabezpieczenie organizmu przed nadmiernym obciążeniem obowiązkami i zadaniami szkolnymi i zawodowymi, spełnia profilaktyczną rolę ochrony zdrowia dzieci, młodzieży i dorosłych. 4. ASPEKT PSYCHOLOGICZNY - wartość psychologiczna czasu wolnego przejawia się w poszukiwaniu przez człowieka nowych wrażeń, interesujących rzeczy, zjawisk i przedmiotów. W tym aspekcie również dużą rolę odgrywa potrzeba rozrywki, przyjemności i zadowolenia. [2] K.R. [2]W. Siwiński, Pedagogika czasu wolnego, rekreacji i turystyki, Poznań 1999, Polski Dom Wydawniczy „Ławica”, str. 20 - 23

5. Funkcje czasu wolnego FUNKCJA REGENERACYJNA - funkcja ta odnosi się do czynności wspomagających regenerację organizmu. Jednostka poprzez wypoczynek obniża poziom zmęczenia fizycznego i psychicznego spowodowanego pracą zawodową, nauką i innymi obowiązkami stwarzającymi napięcie nerwowe. FUNKCJA KOMPENSACYJNA - funkcja ta odnosi się do wyrównania niezaspokojonych potrzeb i jest ściśle związana z rozrywką, która rekompensuje czas związany z obowiązkami i minimalizuje czynności nieprzyjemne, nużące i ograniczające poczucie wolności. Wypoczynek w formie rozrywki jest źródłem radości, przyjemności i pozytywnych przeżyć. FUNKCJA KSZTAŁCENIOWA - funkcja ta odnosi się do zaspokajania potrzeb poznawczych człowieka i doświadczania czegoś nowego. Rozumiemy ją jako dobrowolne i samodzielne poszerzanie swojej wiedzy, rozwijanie zainteresowań, podnoszenie swoich umiejętności i kwalifikacji. K.R.

6. Funkcje czasu wolnego FUNKCJA INTEGRACYJNA - funkcja ta odnosi się do zaspokajania potrzeby przynależności, uznania, osiągnięć. Przejawia się w tworzeniu więzi między jednostką a jej społecznym otoczeniem. Jednostka podejmuje w czasie wolnym czynności, które spajają, łączą ludzi dając poczucie wspólnoty przez wspólne doznawanie i odtwarzanie przeżyć. FUNKCJA KULTUROWA - funkcja ta odnosi się do czynności zaspokajających ekspresję zdolności twórczych, kierując się własnymi zainteresowaniami, tworząc wartości kulturowe. Czas wolny wpływa na budzenie i rozwijanie poczucia estetyki i wrażliwości na piękno. FUNKCJA WYCHOWAWCZA - funkcja ta odnosi się do samodzielnego przyswajania określonych norm postępowania, światopoglądu, stylu bycia i zachowania bądź przekazywania ich innym osobom. Poprzez podejmowanie różnego typu aktywności możemy wpływać na kształtowanie systemu wartości i postaw moralnych jednostki. [3] K.R. [3]W. Myszyński (red.), „Małe tęsknoty?” Style życia w czasie wolnym we współczesnym społeczeństwie, Toruń 2009, Wydawnictwo Adam Marszałek, str. 398

7. Badania własne nt.: Sposobów zagospodarowania czasu wolnego • Metoda: sondaż • Technika: ankieta • Narzędzie badawcze: kwestionariusz ankiety. Kwestionariusz ankiety składał się z 26 pytań, w tym 5 otwartych, 21 zamkniętych i metryczki. Kwestionariusz ankiety był anonimowy. • Teren badań, charakterystyka grupy badawczej: badania zostały przeprowadzone w lutym 2011 roku, wśród respondentów dobranych losowo. Badaniami objęto 87 osób – 33 kobiety i 54 mężczyzn, w przedziale wiekowym 19 – 70 r. ż.. 36 osób posiadało wykształcenie wyższe, 36 osób – średnie, 15 osób – zawodowe. 32 osoby jako miejsce zamieszkania podały miasto powyżej 500 tyś. mieszkańców, 29 osób – wieś, 15 osób - miasto do 100 tyś. mieszkańców, 11 osób - miasto między 100 a 500 tyś. mieszkańców. K.R.

8. Badania własne nt.: Sposobów zagospodarowania czasu wolnego K.R.

9. Badania własne nt.: Sposobów zagospodarowania czasu wolnego K.R.

10. Badania własne nt.: Sposobów zagospodarowania czasu wolnego K.R.

11. Badania własne nt.: Sposobów zagospodarowania czasu wolnego K.R.

12. Badania własne nt.: Sposobów zagospodarowania czasu wolnego K.R.

13. Badania własne nt.: Sposobów zagospodarowania czasu wolnego K.R.

14. Badania własne nt.: Sposobów zagospodarowania czasu wolnego K.R.

15. Badania własne nt.: Sposobów zagospodarowania czasu wolnego K.R.

16. Badania własne nt.: Sposobów zagospodarowania czasu wolnego K.R.

17. Badania własne nt.: Sposobów zagospodarowania czasu wolnego K.R.

18. Determinanty zachowań wolnoczasowych człowieka • Czynniki biologiczne: • Stan zdrowia • Poziom sprawności fizycznej • Poziom wydolności fizycznej • Typ budowy somatycznej • Czynniki psychiczne: • Osobowość • Typ temperamentu • Poziom inteligencji • Postawa do życia • Struktura potrzeb i zainteresowań • Czynniki gospodarczo – • ekonomiczne: • Sytuacja materialna • Ilość wolnego czasu • Dostępność urządzeń • i obiektów rekreacyjnych [4] • Czynniki społeczno – • demograficzne: • Płeć • Wiek • Wykształcenie • Zawód K.R. [4]W. Siwiński, Pedagogika czasu wolnego, rekreacji i turystyki, Poznań 1999, Polski Dom Wydawniczy „Ławica”, str. 46

19. WNIOSKI Z BADAŃ • WIEK: • Młodzież oraz ludzie w wieku emerytalnym mają więcej czasu wolnego, niż ludzie w wieku produkcyjnym. • Ludzie w wieku produkcyjnym często wykonują dodatkowe prace zarobkowe, co znacznie skraca ilość ich czasu wolnego. • Ludzie starsi, często schorowani preferują formy spędzania czasu wolnego nie wymagające aktywności ruchowej, niekiedy wbrew żywotnym zainteresowaniom lub nawet potrzebom rehabilitacyjnym. • Ludzie młodzi w mniejszym stopniu obciążeni są obowiązkami rodzinnymi i częściej poświęcają swój czas wolny na uczęszczanie do kina, spacery oraz dokształcanie. K.R.

20. WNIOSKI Z BADAŃ • PŁEĆ: • Kobiety tradycyjnie są obciążone w większym zakresie pracami domowymi tzw. „drugi etat” i mają mniej wolnego czasu, niż mężczyźni. Niemniej w związku z powszechną automatyzacją życia w ostatnich latach można zauważyć, że wymiar czasu wolnego kobiet i mężczyzn zaczyna się wyrównywać. • Również to, że mężczyźni częściej i chętniej się angażują w wychowanie dzieci powoduje, że kobiety mają więcej czasu dla siebie. K.R.

21. WNIOSKI Z BADAŃ • MIEJSCE ZAMIESZKANIA: • Miejsce zamieszkania jest kolejnym czynnikiem dzielącym ludzi na grupy pod względem ilości czasu wolnego. Bogata infrastruktura środowiska: gęsta sieć placówek handlowo-usługowych, sprawna komunikacja rozwiązująca problem dojazdów do szkół, pracy i po zakupy oraz załatwianie spraw w urzędach znacznie powiększają wymiar czasu wolnego. • Niełatwa sytuacja mieszkaniowa wielu młodych ludzi zmusza ich – często wbrew zainteresowaniom i potrzebom psychicznym – do poszukiwania form spędzania czasu wolnego poza domem, którego nie mają. K.R.

22. WNIOSKI Z BADAŃ • STAN CYWILNY: • Stan cywilny wywiera zwykle duży wpływ na ilość oraz rozkład czasu wolnego. Dotyczy to przede wszystkim małżeństw posiadających dzieci w przeciwieństwie do ludzi samotnych, nie wychowujących potomstwa. • Osoby „wolne” częściej uczęszczają do kina, teatru, na spotkania towarzyskie, niż zamężne kobiety i żonaci mężczyźni, którzy z kolei częściej spędzają czas wolny na zajęciach przydomowych. • Jednostki posiadające rodzinę znaczną część swych potrzeb psychicznych, w tym również potrzebę kontaktów towarzyskich, zaspokajają w domu. K.R.

23. WNIOSKI Z BADAŃ • WYKSZTAŁCENIE: • Poziom wykształcenia i tradycje kulturowe domu rodzinnego determinują w sposób szczególny preferencje w zakresie aktywności czytelniczej, uczęszczania do teatru lub na koncerty a także w sferze działalności społecznej, życia towarzyskiego oraz spędzania urlopu np. na uprawianiu aktywnej turystyki. • Wraz ze wzrostem wykształcenia zwiększają się umiejętności lepszego, bardziej selektywnego i celowego organizowania czasu wolnego, jak i preferencje do czynnych form spędzania tego czasu. • Ludzie z wyższym wykształceniem mają więcej wolnego czasu w weekendy, natomiast ludzie z niższym wykształceniem większą ilością czasu wolnego dysponują w tygodniu. K.R.

24. WNIOSKI Z BADAŃ • DOCHÓD: • Wysokość dochodów na członka rodziny poważnie wpływa na sposób spędzania czasu wolnego, zwłaszcza na wybór form jego spędzania. • Korzystna sytuacja finansowo-materialna łączy się zazwyczaj z kosztowniejszymi formami spędzania czasu wolnego tj.: turystyka kwalifikowana lub zagraniczna. • Ok. 80% ankietowanych odpowiedziało pozytywnie na pytanie: „Czy pieniądze mają wpływ na formę spędzania czasu wolnego przez Pana/Panią?” • Na pytanie „Gdyby było Pana/Panią stać na inne formy spędzania czasu wolnego, to jak wówczas by go Pan/Pani spędzał?” aż 40% odpowiedziało, że chcieliby podróżować za granicę; inne odpowiedzi to: SPA, kasyno, paralotniarstwo, jazda motocyklem, kino, teatr, koncerty. K.R.

25. WSKAZANIA DLA PROMOCJI ZDROWIA Mimo ogromnych zalet jakie niesie za sobą czas wolny należy zwrócić uwagę na negatywne konsekwencje wynikające ze wzrostu jego ilości. Brak umiejętności wykorzystania wolnego czasu, jak również brak możliwości jego wykorzystania prowadzi do spędzania go w sposób przypadkowy. Podejmowanym działaniom zmierzającym do zabicia nudy towarzyszą często zachowania patologiczne, takie jak: alkoholizm, narkomania, przestępczość, itp. Świadczy to o tym, że niewłaściwe wykorzystanie wolnego czasu wpływa negatywnie na psychikę człowieka, często skłaniając go do zachowań autodestruktywnych i szkodliwych społecznie. K.R.

26. WSKAZANIA DLA PROMOCJI ZDROWIA • Edukacja w zakresie sportu, turystyki i rekreacji powinna: • Rozbudzać zainteresowania i potrzeby sportowe, rekreacyjne i turystyczne wśród dzieci, młodzieży i dorosłych. • Kształtować potrzeby i postawy do sportu, rekreacji i turystyki. • Zapoznawać z nowymi formami sportowo-rekreacyjno-turystycznymi i stwarzaniem możliwości ich stosowania w środowiskach lokalnych i zawodowych. • Kształtować i utrwalać umiejętności oraz nawyki aktywnego wypoczynku, wzmacniania motywacji w tym kierunku. • Wyrabiać umiejętność właściwej oceny i decyzji w zakresie wyboru form sportowo-rekreacyjno-turystycznych, korzystnych dla jednostki i stanowiących przykład godny naśladowania. [4] K.R. [u]W. Siwiński, Pedagogika czasu wolnego, rekreacji i turystyki, Poznań 1999, Polski Dom Wydawniczy „Ławica”, str. 20 - 23

27. WSKAZANIA DLA PROMOCJI ZDROWIA „Nie zawsze ludzie chcą i umieją spożytkować czas wolny – często go „zabijają” lub marnują, błogosławieństwo wolnych godzin staje się dla wielu przekleństwem pustki, nudy, manowców obyczajowych i moralnych. Nie ma wątpliwości, iż do korzystniejszego dla jednostki i społeczeństwa gospodarowania czasem wolnym, do unikania jego pułapek i wypaczeń może się przyczynić odpowiednie przysposobienie ludzi, a więc szeroko i sensownie podjęty proces wychowawczy.”[5] K.R. [5]A. Zawadzka (red.), Kobieta i jej czas wolny, Wrocław 1993, str. 66

28. LITERATURA • A. Zawadzka (red.), (1993), Kobieta i jej czas wolny, Wrocław, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego • W. Siwiński, (1999), Pedagogika czasu wolnego, rekreacji i turystyki, Poznań, Polski Dom Wydawniczy „Ławica” • W. Myszyński (red.), (2009), „Małe tęsknoty?” Style życia w czasie wolnym we współczesnym społeczeństwie, Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek • J. Pięta, (2008), Pedagogika czasu wolnego, Warszawa, ALMAMER Wyższa Szkoła Ekonomiczna • B. Maj, (2007), Społeczne uwarunkowania rekreacji ruchowej i turystyki młodzieży wielkomiejskiej, Kraków, Oficyna Wydawnicza IMPULS K.R.