Metodologia nauk ekonomicznych

1. Metodologia nauk ekonomicznych Marek Ratajczak Katedra Teorii i Historii Ekonomii www.kthe.ue.poznan.pl m.ratajczak@ue.poznan.pl www.marekratajczak.pl

2. Metodologia nauk ekonomicznych • Metodologia nauk a doktorat i studia doktoranckie • Nauki ekonomiczne i ich cechy • Spór o metodologiczny charakter nauk ekonomicznych w historii myśli ekonomicznej • Nauki ekonomiczne a główne współczesne stanowiska metodologiczne • Metodologiczne grzechy główne Marek Ratajczak Uniwersytet Ekonomiczny Poznań

3. Metodologia nauk ekonomicznych Dyscypliny naukowe traktujące o racjonalności tworzenia wiedzy oraz o celach wytworzonej wiedzy to metodologie nauk. Nazwa “metodologia nauki” etymologicznie i dosłownie znaczy tyle, co nauka o metodach badań (wąska interpretacja). Szeroka interpretacja: wiedza dotycząca nie tylko samych metod badawczych (tj. doboru i tworzenia układów czynności badawczych), ale również warunków (psychicznych, społecznych czy technicznych) uzyskiwania i formułowania wiedzy, a zwłaszcza cech, jakie powinna mieć wiedza, by zasługiwała na nazwę naukowej. Marek Ratajczak Uniwersytet Ekonomiczny Poznań

4. Metodologia nauk ekonomicznych Marek Ratajczak Uniwersytet Ekonomiczny Poznań

5. Metodologia nauk ekonomicznych Marek Ratajczak Uniwersytet Ekonomiczny Poznań

6. Metodologia nauk ekonomicznych Nauki ekonomiczne: Ekonomia Nauki o zarządzaniu (zaliczane też do nauk humanistycznych) Towaroznawstwo (zaliczane też do nauk przyrodniczych - rolniczych) Finanse Marek Ratajczak Uniwersytet Ekonomiczny Poznań

7. Metodologia nauk ekonomicznych Celem badań naukowych w naukach ekonomicznych jest lepsze zrozumienie reguł, praw odnoszących się do funkcjonowania gospodarki zarówno w jej wymiarze mikroekonomicznym, jak i makroekonomicznym. Marek Ratajczak Uniwersytet Ekonomiczny Poznań

8. Metodologia nauk ekonomicznych Marek Ratajczak Uniwersytet Ekonomiczny Poznań

9. Miejsce nauk ekonomicznych w klasyfikacji nauk • Nauki empiryczne (indukcyjne, aposterioryczne) versus formalne (aprioryczne, dedukcyjne) • Nauki społeczne (idiograficzne, opisowe) versus nauki przyrodnicze (nomotetyczne?) • Nauki nieścisłe versus nauki ścisłe Marek Ratajczak Uniwersytet Ekonomiczny Poznań

10. Metodologia nauk ekonomicznych • Nauki ekonomiczne a nauki przyrodnicze • Paradygmat obowiązujący w naukach przyrodniczych można streścić w takich słowach kluczowych: odgraniczenie od wpływów zewnętrznych (izolacja), związki przyczynowo skutkowe, mierzalność (ścisłość). Istotę tego paradygmatu oddaje też nazwa często pojawiająca się w piśmiennictwie: paradygmat mechanistyczno-deterministyczny. • Konsekwencją myślenia mechanistyczno-deterministycznego było nadanie prawom naukowym, obowiązującym w fizyce, chemii i innych naukach przyrodniczych, swoistych cech, spośród których do najważniejszych należą: • · uniwersalność, • · ścisłość i jednoznaczność, • · niebanalność. Marek Ratajczak Uniwersytet Ekonomiczny Poznań

11. Metodologia nauk ekonomicznych • Nauki ekonomiczne, tak samo jak inne nauki społeczne, różnią od nauk • przyrodniczych zwłaszcza następujące cechy: • 1. złożoność badanych zjawisk, • 2. ograniczone stosowanie metod ścisłych, • 3. częste używanie potocznego języka, • 4. trudności z oddzieleniem podejścia pozytywnego i normatywnego Marek Ratajczak Uniwersytet Ekonomiczny Poznań

12. Metodologia nauk ekonomicznych • Różnice między ekonomią a naukami ścisłymi: • 1) odmienność źródeł obserwacji, • 2) znaczenie uwarunkowań historycznych, • 3) rola ludzkiej woli i celowości, Marek Ratajczak Uniwersytet Ekonomiczny Poznań

13. Metodologia nauk ekonomicznych • Metoda dedukcji i indukcji w naukach społecznych: • Metoda dedukcji: • 1. Hipoteza • 2. Obserwacja • 3. Przyjęcie lub odrzucenie hipotezy • Metoda indukcji: • 1. Obserwacja • 2. Szukanie wzorca • 3. Wstępny wniosek - hipoteza Marek Ratajczak Uniwersytet Ekonomiczny Poznań

14. Metodologia nauk ekonomicznych • Hipotetyczno - dedukcyjny model nauki w badaniach ekonomicznych • 1. Obserwowanie • 2. Uogólnianie wyników obserwacji (indukcja) • 3. Wnioskowanie (dedukcja) • 4. Krytyka powstałej wiedzy Marek Ratajczak Uniwersytet Ekonomiczny Poznań

15. Metodologia nauk ekonomicznych • Spór o metodologiczny charakter nauk ekonomicznych w historii myśli ekonomicznej: • 1. Uniwersalizm versus historycyzm i ewolucjonizm • 2. Abstrakcja versus faktografia • 3. Matematyka i metody ilościowe versus analiza jakościowa • 4. Ekonomia czysta versus holizm • 5. Paradygmat versus paradygmaty Marek Ratajczak Uniwersytet Ekonomiczny Poznań

16. Metodologia nauk ekonomicznych • Główne współczesne stanowiska metodologiczne: • 1. Falsyfikacjonizm (K. Popper) • teorii nie można uznać za prawdziwą w wyniku wnioskowania indukcyjnego • możemy uczyć się na błędach • pierwszy etap to formułowanie teorii o charakterze hipotez tymczasowych • drugi etap to rygorystyczne testowanie ukierunkowane nie na potwierdzenie ale falsyfikację • odrzucenie hipotezy sfalsyfikowanej stanowi bodziec do dalszego rozwoju nauki • hipoteza nie sfalsyfikowana ulega umocnieniu, im więcej pozytywnych testów, tym wyższy poziom umocnienia • falsyfikacjonizm wyrafinowany w przeciwieństwie do tzw. naiwnego: kryterium oceny teorii stała się zdolność generowania tzw. nowych faktów, czyli przewidywania faktów, które nie były wykorzystywane przy jej konstruowaniu Marek Ratajczak Uniwersytet Ekonomiczny Poznań

17. Metodologia nauk ekonomicznych • Główne współczesne stanowiska metodologiczne: • 2. Koncepcja rewolucji naukowych (T. Kuhn) • ciągłe testowanie hipotez i stopniowe narastanie wiedzy w falsyfikacjonizmie • zgodnie z koncepcją rewolucji naukowych rozwój nauki można podzielić na okresy normalnego rozwoju i okresy rewolucyjnych zmian • w okresach normalnego rozwoju badania są prowadzone zgodnie z powszechnie obowiązującym paradygmatem • paradygmat obejmuje: podstawowy światopogląd, cechy dobrej teorii, teoretyczne ramy analizowania problemów, techniki i narzędzia empirycznego testowania prognoz i hipotez • narastanie wątpliwości co do podstawowych założeń dominującego paradygmatu prowadzi do sytuacji kryzysowych, konstruowania hipotez na bazie założeń nie wynikających z obowiązującego paradygmatu, czyli do zmian rewolucyjnych, których efektem jest odrzucenie starego paradygmatu i przyjęcie nowego • nie ma gwarancji, że nowy paradygmat jest lepszy od starego, decyduje wola większości Marek Ratajczak Uniwersytet Ekonomiczny Poznań

18. Metodologia nauk ekonomicznych • Główne współczesne stanowiska metodologiczne: • 3. Koncepcja naukowych programów badawczych (I.Lakatos) • próba wypełnienie luki między falsyfikacjonizmem a koncepcją rewolucji naukowych • badacze uprawiają naukę nie niezależnie ale w ramach pewnych programów badawczych • w każdym programie dwie grupy założeń i zaleceń • pierwsza grupa stanowi tzw. twarde jądro; hipotezy składające się na twarde jądro nie podlegają falsyfikacji tak długo, jak długo obowiązuje dany program • druga grupa to tzw. pas ochronny, który może podlega modyfikacji pod wpływem pojawiania się faktów, które nie są możliwe do wyjaśnienia w ramach starych hipotez • programy badawcze postępowe i podlegające degeneracji • program jest postępowy gdy: 1. każda nowa teoria jest w stanie wyjaśnić także „sukcesy” swej poprzedniczki (utrzymanie testowalnych i nie odrzuconych hipotez poprzedniczki), 2.każda nowa teoria ma więcej testowalnych hipotez czy prognoz niż poprzednia, 3. dodatkowe hipotezy sformułowane w ramach nowej teorii znajdują potwierdzenie w testach empirycznych Marek Ratajczak Uniwersytet Ekonomiczny Poznań

19. Metodologia nauk ekonomicznych Główne współczesne stanowiska metodologiczne: 4. Instrumentalizm Problem rozstrzygania o prawdziwości czy fałszywości hipotez nie jest w ogóle brany pod uwagę. Jedynym celem teorii jest konstruowanie prognoz. Jeśli prognozy okażą się trafne, czyli znajdą potwierdzenie w testach empirycznych, to oznaczać to będzie tylko tyle, że teoria okazała się użytecznym instrumentem przy ich formułowaniu (dość popularne w naukach ekonomicznych). 5. Retoryka Zdolność do przekonania większości do słuszności pewnych poglądów, koncepcji. Marek Ratajczak Uniwersytet Ekonomiczny Poznań

20. Metodologia nauk ekonomicznych Co świadczy o niedostatku warsztatowym w warstwie metodologicznej: 1. Brak świadomej refleksji metodologicznej 2. Wszystkoizm 3. Gawędziarstwo ekonomiczne 4. Utożsamianie problemu praktycznego - empirycznego z problemem naukowym 5.Błędy w formułowaniu hipotez: banalność czy też oczywistość (ludzie kupują jedzenie by zaspokoić głód), nieweryfikowalność (rozwój gospodarczy zależy od skrzatów), fałszywość związku przyczynowo - skutkowego (miesiąc urodzenia badacza decyduje o jego sukcesie na niwie nauk ekonomicznych) 6. Błędy w formułowaniu wypowiedzi: wieloznaczność, niedopowiedzenia, nieostrość, nieobalalność, ogólnikowość, banalność 7. Niepełność metodologiczna (opis bez próby sformułowania uogólnienia i wyciagnięcia wniosków dotyczących przyszłości) 8. Nadużywanie zasady pars pro toto 9. Przyczynkarstwo 10. Stosowanie metod badawczych jako celu samego w sobie 11. Błędy formalne w wykorzystaniu poszczególnych metod badawczych Marek Ratajczak Uniwersytet Ekonomiczny Poznań

21. Metodologia nauk ekonomicznych • Opracowano na podstawie: • Babbie E., Badania społeczne w praktyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005. • Blaug M., Metodologia ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995. • Czarny B, Pozytywizm i falsyfikacjonizm a sądy wartościujące w ekonomii, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2004. • Mayer T., Prawda kontra precyzja w ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996. • Ratajczak M., Ekonomia jako nauka, w: M. Sławińska, H. Witczak (red.), Podstawy metodologiczne prac doktorskich w naukach ekonomicznych, PWE, Warszawa 2008 • Sławińska M., Witczak H. (red.), Podstawy metodologiczne prac doktorskich w naukach ekonomicznych, PWE, Warszawa 2008 • Stachak S., Wstęp do metodologii nauk ekonomicznych, KiW, Warszawa 1997. • Wojtyna A., Ewolucja keynesizmu a główny nurt w ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000. • Zimniewicz K., Kilka refleksji o naukach o zarządzaniu, Pomocnicze materiały dydaktyczne, Studia doktoranckie - Wydział Zarządzania, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Zeszyt I, Poznań 2005. Marek Ratajczak Uniwersytet Ekonomiczny Poznań

22. Metodologia nauk ekonomicznych Dziękuję za uwagę Marek Ratajczak Uniwersytet Ekonomiczny Poznań