Esperantigo de Aziaj Vortoj 1a Malneto

1. Esperantigo de Aziaj Vortoj1a Malneto Prelegis de Abengo, tajvana esperantisto, dum la 97a Universala Kongreso 2012 en Hanojo

2. Antaŭparolo • Al Esperantujo mankas vortoj pri aziaj kulturoj. • La ĝisnunaj vortoj pri aziaj kulturoj ne serioze kaj laŭ normo aldonitaj. • Ĉinaj ideografaĵoj kaj Sanskrito estas iama lingvo internacia en Azio. Oni povas esperantigi ofte uzitajn vortojn , kiuj devenas el la ĉina aŭ sanskrito. • Ĉiuj nacioj havas siajn proprajn festojn, manĝaĵojn, ludojn ktp. Ili rajtiĝas havi siajn nomojn esperante.

3. Sanskritaj Vortoj • La simplaj esperantigo de sanskrita vorto estas rekte rigardi sanskriton kiel radikon, oni ne ŝanĝis la finaĵon de sanskrito, ekzemple: • Amitabha-: Amidabao (nomo de purlanda budao) • Budha- :budao, budaano, budaismo • Bhikshu-: bikŝuo (bonzo); bikŝuino (bonzino) • Bodhi-: bodio (perfekta mensa stato de homo); bodiarbo (sankta arbo) • Dharma-: darmao (la sankta instruo); • Dyana-: djanao (zeno, meditacio)

4. Sanskritaj Vortoj • Pliaj ekzemploj: • Guru-: guruo (majstro) • Hinayana-: Hinajanao (suda budaismo) • Kalpa-: kalpao (milionoj da jaroj) • Karma-: karmao (postrestinta inercio de homa faro) • Mahayano-: Mahajanao (norda buddaismo) • Mantra-: mantrao (mirinda frazo) • Nirvana-: nirvanao (perfekta stato de trankvileco)

5. Japanaj Vortoj (1) • Do- 道: Ofte Uzitaj vortoj (vojo, rimedo, principo) , ekzemple en: • Ĵudoo: japana luktosporto,柔道 • Ajkidoo: moderna japana luktarto, 合気道 • Ĉadoo: japana teceremonio, 茶道 • Kendoo: japana arto de lukto per glavo, 剣道 • Ŝudoo: japana nomo de arto de kaligrafio • Ŝindoo: japana religio (Ŝindoismo), 神道

6. Japanaj Vortoj (2) • Diversaj Ludoj: • Sumo-: Sumoo, (japana lukto), 相撲 • Karate-: Karateo (aŭ karatedoo), 空手道 • Go-: Goo, go 碁 aŭ igo 囲碁, ĉine: weiqi 圍棋, koree: baduk 바둑) • Ŝogi-:  Ŝogio, japana ŝako, 将棋 • Gobang-: Gobango, tabula ludo, 五番碁

7. Japanaj Vortoj (3) • Japanaj Amuzaĵoj kaj manĝaĵoj • Karaoke- :Karaokeo (senokestra kantado),カラオケ • Paĉinko : meĉanika ludo kun kugloj, パチンコ • Suŝi-: Suŝio (plado de vinarita rizo), 寿司 • Tempura-: Tempurao ( fritata manĝaĵo de japana kuirarto), 天麩羅  • Donburi-: Donburio, mallongigo don-丼

8. Japanaj Vortoj (resumo) • Multe da japanaj vortoj estas jam esperantigitaj dank al la kontribuoj de japanaj esperantistoj • Ĉinaj aŭ koreaj esperantistoj ne tute konsentas kun kelkaj esperantigitaj vortoj, ekzemple: • Haŝio: manĝibastoneto (kŭajzio) • Goo: tabula ludo (Ŭeiĉio) • Zeno: budaisma meditacio (ĉano)

9. Do’ en Korea Lingvo • Do- : Insulo, Jejudoo • Do- : Provinco aŭ registra regiono • Gjonggido’ • Gangŭando’ • Pjongjangnamdo’ • Do- : Arto aŭ vojo • Tekvondo-: (Korea luktosporto) Taegwondo, 태권도

10. Apartaj Nomoj rilataj al Koreujo • Hangeŭl- :Hangeŭlo (korea alfabeto),한글 • Taegukgi- :Tegukio (la flago de sud-koreio) • Kimĉi-: Kimĉio (koredevana fermentigita plado,  kiu kutime baziĝas sur la brasiko),김치 • Ginseng-: Ginsengo (la mirakla kuracplanto), fakte Insam koree, 인삼 • Arirang-: Arirango, la plej konata korea popola kanto

11. Malfacileco de Esperantigo de Korea Lingvo

12. Problemoj ĉe Esperantigo de koreaj vortoj • Pro la kompleska vokaloj • Pro la stranga j (prononcita kiel ĝ-), kk, ss, pp ktp.

13. Mongolaj Vortoj (1) • Ĉingis-Ĥano:  fondinto de la Mongola Imperio, foje Ĝingis-Hano • Temu-ĝino: Nomo de Ĉingis-Ĥano: • Ĥuralo: Mongola parlamento • Gero: Mongola hejmo (tento) • Jurto: Normada loĝloko • Morinĥuro: Mongola korda muzikilo • Gobio: Dezerto de central Azio • Stepo: Sekregiona herbo aŭ la vasta ebenaĵo, kie kreskas stepo

14. Mongolaj Vortoj (2) • Boĥ-: Mongola luktarto • Boĥinorgoo: Luktada Palaco • Nadam-: Nadamo (tradicia sportfesto en Mongolio),  Наадам • Lama-: Lamao (monaĥo), lamaismo (tibeta aŭ mongola budaismo) • Togrok-: Togroko (Baza unuo de mongola mono, 1000 togrok =0,6 Eŭro) , tögrög

15. Vjetnamaj Vortoj (1) • Pri la radiko Vjet- • Vjet-: radiko rilata al vjetnamio, aŭ mallongigo de Vjetnam- • Vjet-minho: Ligo por la Vjetnama Independeco, Việt Nam Ðộc Lập Ðồng Minh Hội • Vjet-kongo: vjetnama komunisto kiu batalis kontraŭ usonana invado. • Vjeto: ĉefa popolo de vjetnamo, kiu ankaŭ nomiĝas Kinho • Vjetio: iama kultura sfero de vjetoj

16. Diversaj Etnoj de Vjetnamio • Nuntempe ekzistas 54 etnaj grupoj kunvivantaj en la teritorio de Vjetnamio. Vidu: http://eo.wikipedia.org/wiki/Etnaj_grupoj_en_Vjetnamio • Kinh Homoj (86%) • Te Homoj(la pej granda malplimuta homoj en Vjetnamio) • Taj Homoj (Tajoj) • Ĉam-homoj (ĉampoj) - Hereduloj de la Regno de Champa en Sud-Vjetnamio • Dao Homoj (kiel Jao en suda Ĉinio) • Khmer Krom-homoj (parolantaj kmeran lingvon) • Mungo • Hoa Homoj (ĉinoj)

17. Vjetnamaj Religioj kaj Kredoj • To Maŭ kulto (patrina kulto) • Kaŭtaj-religio (kaŭtajismo) • Hoahaŭ-religio (hoahaŭismo)

18. Vjetnamaj Manĝaĵoj • Mankas Viki-paĝo pri vjetnamaj kuirarto, vidu: http://en.wikipedia.org/wiki/Vietnamese_cuisine • Foo (plado de riznudeloj), pho, 河粉 • Bankŭono (rulita rizkrespo), Banh-Cuốn , 粉捲 • Bamĉungo (glurizkuko) por Novjaro, vjetname Banh Chung, ĉine Zongzio ，粽子 • Ŝoj: (vaporkuirita glurizo), Xào, 糯米飯

19. Sudorienta Azio kaj Indoĉinio • Sud-Orienta Azio estas natura regiono en Azio, inkluzivanta Hindoĉinan duoninsulon, Malajan arkipelagon kaj apudajn teritoriojn. Al sud-orienta Azio apartenas la landoj: • Brunejo, Vjetnamio, Indonezio, Kamboĝo, Laoso, Malajzio, Mjanmaro, Singapuro, Tajlando, Filipinoj, Orienta Timoro • Gis 1945 la franca Hindoĉinio konsistis el Vjetnamio, Laoso kaj Kamboĝo. Vjetnamio estis dividita de la franca administracio en 3 partojnL ili estas Tonkino (norda), Annamo (centro) kaj Kaŝinĉinio.

20. Gravaj radikoj el Ĉinaj Vortoj (1) • Zi-: majstro, libro donita de majstro • Konfuzio: Oni skribas Konfuzeo, pro ne fari konfuzon. La plej respektinda Majstro de antikva Ĉinio, 孔子 • Menzio: Grava konfuceano ; la libro de liaj dialogoj, 孟子 • Laŭzio: Aŭtoro de Daŭdeĝingo, aŭ la libro. 老子 • Lezio: Daŭisma majstro ; la libro de Lezio, 列子 • Ĝŭangzio: Grava daŭisma filosofo, lia libro, 莊子 • Sunzio: Majstro pri militaro; lia libro pri milito, 孫子 • Mozio: Majstro Moo, libro pri liaj instruoj, 墨子 • Ĝuzio: Granda konfuceano de Song-dinastio, 朱子

21. Gravaj radikoj el Ĉinaj Vortoj (2) • Zi-: kvadratforma ideografaĵo uzanta en Ĉinio, japanio, Koreio kaj Vjetnamio ktp., 字 • Hanzio: Ĉina ideografaĵo, 漢字, japane Kanji, koree Hanza, vjetname zu aŭ Chữ Nôm • Zi-: ido, filo, 子 • Daŭ-: Vojo, esenco, principo, arto, 道 • Daŭismo, Daŭisto, 道教，道家 • Daŭdeĝingo, 道德經 • Ĝongdaŭo: la ora mezo, 中道 • Igŭandaŭo: nova daŭisma religio, 一貫道

22. Gravaj radikoj el Ĉinaj Vortoj (3) • Ĝing-: Konfuceana klasikaĵo, budaisma kanon (sutrao), Biblio, 經 • Iĝingo: Libro de Ŝanĝoj, ĉine Yijing, 易經 • Ŝiĝingo: Libro aŭ lia Libro de Kantoj, kompilita de Konfuceo • Daŭdeĝingo: Libro de Laŭzio, 老子，道德經 • Ĝing-: Reĝa urbo, ĉefurbo, ofte skribita Kin-, 京 • Beĝingo: (ĉine Beijing), plej ofte Pekino, 北京 • Nanĝing-: ĉine Nanjing), plej ofte Nankino, 南京

23. Gravaj radikoj el Ĉinaj Vortoj (4) • Gŭa-: Gŭao (streka simbolo de Iĝingo) , 卦, ankaŭ esperantiga gvao: • Bagŭao: ok trigramoj de Iĝingo • 64-Gŭao: 64 heksagramoj de Iĝingo • Ĉji-: Ĉjio (spirito, vitala energio) qi, 氣 • Jinĉjio: Jina energio (virina, submonda energio) • Jangĉjio: janga (monda, vira) energio • Ĉjigongo: Kongfuo per la uzo de Ĉjio.

24. Maĝango: Internacia Ludo • Maĝango estas ludo kiu devenas el Ĉinio, ordinare el plasto aŭ osto kaj estas por 4 personoj. Ĝi estas nomata 麻雀 (maque) en la antikva Ĉinio, kaj ĝisnune uzata en Gŭangdongo, Honkongo, Tajvano kaj Japanio. 麻將, pinyin:má jiàng • La ludspecoj konsistas el ofte 136 ludpecoj, nome: platoj (Ruĝo, Blanko, Prospero), Ventoj (Oriento, Okcidento, Sudo, Nordo), Floroj (Plumo, Orkideo, Kresantemo, Bambuo), Bambuetoj (1 ĝis 9), Literoj (1 ĝis 9 miliadoj), Cirkloj (1 ĝis 9) kaj Sezonoj (Printempo, Somero, Aŭtuno, Vintero). • Mankas detala esperanta prezentado sur interreto pri maĝango, sed aperas multaj priskribo en diversaj lingvoj.

25. Vortoj de Ĉina Ŝako • Ĉina ŝako estas ludita ne nur en Ĉinio, Hong Kongo, ankaŭ en Vjetnamio, Koreio kaj Japanio. La ludreguloj kaj ludspecoj estas kvazaŭ samaj. • La ŝako enhavas 16 ludspecojn por ambaŭ flankoj. Ili nomiĝas: Estro (Reĝo, 將, Ĝjang), Klerulo (Damo,士 Ŝi), Elefanto (Episkopo, 象, Ŝjang), Ĉaro (Turo, 車 Ĝju), Ĉevalo (Ĉevalo, 馬 Ma), Pafilo (Kanono, 炮 Pao), Soldata (Peono, 兵 Bing). • La ludreguloj de internacia ŝako kaj ĉina ŝako ne estas la samaj, sed tre similaj.

26. Antikva Ĉina – Esperanto en Azio

27. Postparolo: Rekomendo • Mi forte rekomendas la starigon de laborkomitado por la esperantigo de aziaj vortoj. • La interpreta operaciumo de Google estas tre mirinda. La fakuloj de Google nepre estas invititaj al la laborkomitado. • Por la esperantigo de aziaj vortoj PIV aŭ Akademio de Esperanto arigu kelkajn aziajn esperantitstojn.