Czy mieszkalnictwo jest barierą rozwoju społeczno-gospodarczego miast?

1. Doskonalenie zarządzania usługami publicznymi i rozwojem w jednostkach samorządu lokalnego Czy mieszkalnictwo jest barierą rozwoju społeczno-gospodarczego miast? Złotów, 16-17 lutego 2012r. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2. Spadek ludności miast • Współczesny proces urbanizacji przebiega w warunkach zmniejszania się liczby ludności Polski. Według prognoz demograficznych GUS, do 2030r. liczba ludności Polski miałaby zmniejszyć się do 36,8 mln. • Liczba ludności miast spada, a na wsiach rośnie. Przyczyną tego stanu rzeczy są m. in. powolne zmiany statusu administracyjnego obszarów wiejskich w pobliżu miast. Gminy podmiejskie, pomimo znacznego napływu mieszkańców zarówno z głównego ośrodka miejskiego, jak i z obszarów wiejskich zachowują status administracyjny obszarów wiejskich. • Nie można jednak stwierdzić, że mamy do czynienia z zahamowaniem procesu urbanizacji w Polsce. Proces urbanizacji postępuje ale przybiera niekorzystną postać procesu suburbanizacji. Mieszkańcy miast wyprowadzają się w poszukiwaniu wyższej jakości życia, dostępnych gruntów, domów i mieszkań do gmin podmiejskich. • Proces suburbanizacji charakteryzuje się tym, że poza funkcjami mieszkalnymi gminy podmiejskie nie oferują mieszkańcom innych typowych dla miast funkcji. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

3. Suburbanizacja • Proces suburbanizacji interpretowany jest, jako etap, forma lub faza urbanizacji. Suburbanizacja jest podstawowym elementem strukturalnym kształtowania się obszarów metropolitalnych. • Statystycznym wymiarem procesu urbanizacji jest migracja mieszkańców miasta oraz nowych migrantów do danego obszaru metropolitalnego na tereny podmiejskie. Selektywny napływ migracyjny do tych ośrodków i obszarów, powiększający ich zasoby kapitału ludzkiego odbywa się kosztem obszarów poza metropolitalnych. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach EuropejskiegoFunduszu Społecznego

4. Suburbanizacja • Depopulacja miast jest wynikiem ujemnego przyrostu naturalnego oraz migracją na wieś. Przejawia się to spadkiem zaludnienia w samym obszarze centralnym oraz szybszym wzrostem ludnościowym terenów podmiejskich. • Cechą charakterystyczną procesu suburbanizacjijest znacznie szybszy rozwój mieszkalnictwa w stosunku do przyrostu wzrostu miejsc pracy i usług. • Powstawanie w otoczeniu wielkich miast monofunkcyjnych obszarów mieszkalnictwa jednorodzinnego powoduje silne uzależnienie od transportu indywidualnego, problemy transportowe i planistyczne miast. W miastach obserwowany jest szybki przyrost ruchu samochodowego, prowadzący do nasilenia problemów komunikacyjnych związanych z zatłoczeniem głównych arterii komunikacyjnych. Generalnie udział komunikacji zbiorowej w obsłudze transportowej mieszkańców ulega zmniejszeniu. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

5. Suburbanizacja • Wzmocnienie procesu suburbanizacji, a zwłaszcza rozlewania się miast, spowodowane jest częściowo zjawiskami depopulacji zachodzącymi w centralnych częściach obszarów miejskich. Proces depopulacji obejmuje również znaczne obszary wiejskie i małe miasta leżące poza wpływami obszarów metropolitalnych. • Kluczowym problemem rozwoju polskich miast jest nieskoordynowany rozwój obszarów funkcjonalnych największych miast. W ich sferach podmiejskich nasila się zjawisko żywiołowej urbanizacji i rosnącego chaosu przestrzennego. Niekontrolowana suburbanizacja doprowadza do degradacji środowiska przyrodniczego, utraty atrakcyjności miejsc rekreacyjnych oraz inwestycyjnych. • W miastach nie realizuje się koncepcji miasta zwartego, na skutek zbyt wolno i w zbyt małej skali prowadzonych procesów rewitalizacji centrów miast, nie stanowiąc realnej przeciwwagi wobec procesu rozlewania się miast. Miejskie programy rewitalizacji najczęściej dotyczą śródmieść, z uwagi na koncentrację zjawisk kryzysowych w centrach miast oraz prestiżowego charakteru śródmieść-rynków, głównych ulic, historycznych części miast. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach EuropejskiegoFunduszu Społecznego

6. Dekapitalizacja zasobów mieszkaniowych • W polskich miastach występują znaczne obszary zdegradowane. Rewitalizacji wymagają stare dzielnice śródmiejskie, osiedla w zabudowie blokowej, tereny przemysłowe i poprzemysłowe, w tym obszary składowe i portowe, tereny powojskowe. • Szczególnie duża jest skala degradacji budynków, infrastruktury, choć w polskich miastach nie występują na dużą skalę zjawiska wymierania całych dzielnic mieszkaniowych, bowiem ludzie nadal zamieszkują zasoby mieszkaniowe o najniższej wartości użytkowej, zdekapitalizowane. Przyczyną tego stanu rzeczy jest deficyt mieszkań, szczególnie dla najuboższych gryp społecznych. • Systematycznie rośnie luka remontowa. Powodem tego stanu jest fakt nie prowadzenia remontów i modernizacji zabudowy mieszkaniowej na skalę odpowiadająca potrzebom. • Prowadzone inwestycje remontowo-modernizacyjne, z powodu braku środków finansowych nie mają charakteru systemowego - w skali kwartałów zabudowy, ulic, osiedli lub dzielnic. Skala zaniedbań i potrzeb w zakresie działań rewitalizacyjnych przerasta możliwości finansowe samorządów miast i nie pozwala na samodzielne rozwiązanie problemu. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

7. Starzejące się społeczeństwo • Istotnym problemem rozwoju demograficznego całego kraju jak i rozwoju obszarów miejskich jest nasilający się proces starzenia się mieszkańców. Następuje systematyczne starzenie się społeczności miejskiej. Zjawisko dotyczy zarówno obszarów centralnych wielkich miast oraz małych miast tracących na skutek migracji ludności zwłaszcza młodej i lepiej wykształconej. • Starzenie się społeczeństwa miejskiego oraz obniżenie dynamiki rozwoju ludnościowego miast, dotyczy zarówno obszarów centralnych wielkich miast oraz małych miast, na skutek migracji ludności zwłaszcza młodej i lepiej wykształconej. Zjawisko to jest przede wszystkim zagrożeniem rozwoju gospodarczego miast, bo zagrożony jest rozwój kapitału ludzkiego i społecznego miast. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

8. Ubóstwo • W ośrodkach metropolitalnych występuje wyższy poziom życia, jednocześnie obserwuje się wzrost zróżnicowań społeczno – przestrzennych w miastach i na obszarach metropolitalnych. Problemy społeczne, pojawiające się w przestrzeni miast enklawy nędzy - to następstwa bezrobocia, niskich kwalifikacji i marginalizacji na rynku pracy. Zmieniająca się rzeczywistość stawia pewne grupy zawodowe w pozycji przegranej w konkurencji o dobrze płatne miejsca pracy. Przekształcenia własnościowe, a zwłaszcza prywatyzacja oraz odejście od subsydiowania gospodarki mieszkaniowej, spowodowały silną segregację mieszkaniową w przestrzeni miasta według kryterium majątkowego ludności. W konsekwencji mamy do czynienia ze zjawiskiem mobilności przestrzennej w formie suburbanizacji, tj. przenoszenia się dotychczasowych mieszkańców miasta, którzy odnieśli sukces, na przedmieścia. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

9. Ubóstwo • Przejawem wzrostu zróżnicowań społeczno-gospodarczych jest pojawienie się nowych i znaczne rozszerzenie dotychczas istniejących obszarów nędzy i bogactwa w miastach. Współcześnie problem ubóstwa w miastach polskich, przestaje być tylko następstwem bezrobocia, niskich kwalifikacji i marginalizacji na rynku pracy. • Problem wzrostu ubóstwa tłumaczy się oddziaływaniem procesów globalizacji i restrukturyzacji gospodarczej związanej z przejściem do społeczeństwa postindustrialnego, segmentacji rynku pracy, a zwłaszcza wycofaniem się z koncepcji państwa opiekuńczego. • Lokalizacja przestrzenna ubóstwa to główny składnik narastania polaryzacji społeczno-przestrzennej. Pierwszym przejawem wykluczenia społecznego jednostki lub rodziny jest segregacja przestrzenna. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

10. Segregacja społeczna i przestrzenna • Już w latach dziewięćdziesiątych nasilało się narastanie segregacji społecznej oraz pogłębił się proces upadku i marginalizacji obszarów starej zabudowy. • Ludność bogata koncentrowała się w przestrzennie odizolowanych enklawach wysokiego standardu mieszkaniowego albo w osiedlach zamkniętych, natomiast ludność biedna na obszarach starego zdekapitalizowanego budownictwa. • Przejawem narastania zróżnicowań jest pojawienie się zaległości w opłatach za mieszkanie, a następnie zróżnicowanie poszczególnych obszarów miasta ze względu na stopień wyposażenia gospodarstw domowych. Towarzyszy temu starzenie się i szybkie zużycie nie remontowanej infrastruktury technicznej mieszkań, w większym stopniu zjawiska patologii społecznej, w końcu następuje „wymuszona” migracja prowadząca bezpośrednio do segregacji społecznej. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

11. Segregacja społeczna i przestrzenna • Charakterystycznym zjawiskiem w polskich miastach jest powstawanie zamkniętych strzeżonych osiedli mieszkaniowych, tzw.” osiedli za bramą”, na których zamieszkują bardziej zamożni mieszkańcy miast. • Motywem zamieszkania na takim osiedlu jest potrzeba zapewnienia sobie bezpieczeństwa, jak również niestety chęć odgrodzenia się od ludzi biedniejszych, którym nie powiodło się tak dobrze w życiu. • Obszary wykluczenia społecznego, dziedziczenia biedy to: wielkie blokowiska z lat 60-tych i 70-tych, zamieszkałe przez kolejne pokolenia sprowadzonych do miast w celu ich industrializacji oraz tradycyjne regiony ubóstwa miejskiego -dzielnice o złej sławie, gdzie kumulują się zjawiska ubóstwa. • Niedobór ilościowy mieszkań dla rodzin średnio zamożnych i ubogich skutkować będzie tym samym licznymi napięciami i konfliktami społecznymi. • Istnienie obszarów nędzy i wykluczenia, prowadzące do ich slamizacji oraz obszarów bogactwa i luksusu skutkuje zróżnicowaniem społeczno-przestrzennym miast. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

12. Statystyczny deficyt mieszkań • W miastach występuje nadmierny deficyt mieszkań. Prowadzi to do ograniczenia mobilności społecznej i przestrzennej ludności, co zmniejsza potencjał rozwojowy wielkich miast. • Niedostępność budownictwa mieszkaniowego dla przeciętnego mieszkańca, wraz z ograniczoną rewitalizacją starszych zasobów mieszkaniowych generuje szybki wzrost segregacji przestrzennej mieszkańców według kryterium dochodowego. • Efektywne potrzeby mieszkaniowe, poparte zasobami finansowymi i dostępnością kredytu, są znacznie niższe niż statystyczny deficyt, będący różnicą miedzy liczbą gospodarstw domowych, a liczbą mieszkań. Wyzwaniem dla polityki państwa jest zwiększenie dostępności mieszkań, szczególnie dla grup o niższych i niskich dochodach. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

13. Podsumowanie • Problemy mieszkalnictwa, takie jak potrzeby remontowe, deficyt mieszkań skupiają się w miastach. • Niskie standardy mieszkaniowe wpływają bezpośrednio na sferę społeczną (zapobieganie wykluczeniu), gospodarczą (mobilność ludności, wartość majątku, koszty eksploatacji, zużycie energii) i przestrzenną (niski standard zabudowy, ekstensywne wykorzystanie przestrzeni zainwestowanej, ekspansja budownictwa na nowe tereny). • Poprawa warunków i jakości życia w miastach jest podstawowym warunkiem rozwoju gospodarczego, generującego przyciąganie do miast nowych mieszkańców i utrzymanie dotychczasowych reprezentujących wysoki poziom kapitału intelektualnego. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

14. Doskonalenie zarządzania usługami publicznymi i rozwojem w jednostkach samorządu lokalnego Dziękuję za uwagę ewa.bartosik@zkzl.poznan.pl Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego