Alles over voedsel Thema: eten en … de wereld om je heen

1. Alles over voedselThema: eten en …de wereld om je heen

2. Duurzaam eten • Onderwerpen: • Inleiding: eten en invloed van/ op de wereld • Eten en milieu • Eten en dierenwelzijn • Eten en fair trade (eerlijke handel) • Eten en verspilling • Afronding en tips

3. Inleiding: wat beïnvloedt wat jij eet? • Er zijn veel factoren die jouw gedrag beïnvloeden. • Ook als het eten betreft! • Wat of wie beïnvloedt wat jij eet? • Waardoor laat jij je leiden bij de keuze wat je eet? • A) Denk eens na in algemene zin… • B) En op welke wijze beïnvloedt de schoolkantine de keuze wat JIJ eet…

4. Eten doet iedereen elke dag, maar niet iedereen eet hetzelfde op de zelfde manier • Wanneer eet jij? • ‘s Ochtends • ‘s Middags • ‘s Avonds • Tussendoor? • Met wie eet je meestal? • Alleen • Met vrienden • Met je gezin ? ? • Waar eet jij? • Thuis • Aan tafel • Op de bank • Op school • In de kantine • Buiten op het plein • In de horeca • Restaurant • Snackbar • Voor het winkelcentrum • Wat eet je graag? • Brood • Warm eten • Hollandse pot • Buitenlands • Fruit, rauwkost • Snoep en koek • Snacks • vegetarisch ? ?

5. Wat beïnvloedt jou het mééstein wát je eet? • De mensen om je heen? • De sfeer waarin je eet? • Hoeveel tijd je hebt om te eten? • De plek waar je eet? • Het aanbod van eten? • De kosten ervan? • Of het eten je dikker maakt? • Het effect van eten op je gezondheid? Wellicht ook ….het effect van eten ”op de wereld om je heen” (aarde, mensen, dieren)?

6. Wederzijdse beïnvloeding A)“IETS” beïnvloedt dus jouw eetgedrag • En maakt dat je ergens wel of niet voor kiest. B) Maar weet jij dat jouw eetgedrag ook “IETS” beïnvloedt? • En jouw keuze dus effect heeft op iets anders? Ja óf Nee Jouw keuze beïnvloedt iets Iets beïnvloedt jouw keuze A B ? ?

7. Effect van eten … • Natuurlijk wist je dat eten effect heeft op jezelf! • Je eigen gezondheid • Je gewicht • Je energievoorraad • Maar wist je dat eten ook effect heeft op de wereld om je heen? • Mensen (fair trade) • Dieren (welzijn) • Milieu duurzaam?

8. Duurzaam Duurzaam Duurzaam & duurzaam & Slijtvast of lang meegaand Toekomstbestendig Je eten kan ook meer of minder duurzaam zijn = iets gaat langer mee gaat dan je normaal gesproken zou verwachten = een keuze met respect voor mens, dier en milieu die rekening houdt met de wereld nu en i.d. toekomst

9. DUURZAAM betekent in de praktijk: rekening houden met … • milieu en klimaat • (o.a. vervuiling, klimaatopwarming) • dierenwelzijn • (o.a. ruimte, stress, “dier”waardig) • eerlijke handel • (o.a. eerlijke prijs, kinderarbeid)

10. Kijk naar je eigen lunch als voorbeeld: Zit er vleesbeleg op, zoals een plakje ham? Wat plakjes komkommer en tomaat misschien? Een lekker gekookt eitje erop? Een glaasje vruchten sap erbij? En tenslotte: alles opgegeten, of ook iets weggegooid? ?

11. Deel 1: Eten en Milieu • Eten is belangrijk voor je gezondheid. • Maar eten heeft ook invloed op de belasting van het klimaat door energiegebruik en de uitstoot van broeikasgassen. • In totaal 1/3 van alle klimaatbelasting ontstaat door maken en eten van voedsel. • Hoeveel effect eten heeft op het klimaat is afhankelijk van het product. • Hoe zit dat met jouw lunch?

12. Prrrrrt! Burp! 1A) Zat er vleesbeleg op, zoals een plakje ham? • Vlees (vooral rundvlees) geeft per kilo een hoge klimaatbelasting vergeleken met andere producten. • Rundvee heeft veel voer nodig. • De teelt van veevoer kost veel water, land en energie. • Koeien zijn herkauwers: ze maken methaan in hun maag. Een deel v.h. methaan komt vrij uit mest (scheten) en uit de bek (boeren) bij het herkauwen. • Ook lachgas wordt via mest uitgestoten. Deze gassen dragen bij aan het broeikaseffect. • Voor een kilo rundvlees is 15.500 liter water nodig.

13. CO2 uitstoot maaltijd • Voor de productie van een warme maaltijd is de invloed op het klimaat ongeveer net zoveel als: • 20 km rijden met een zuinige auto of • 1 dag wassen+drogen+verlichten voor een huishouden • Bereken de CO2 uitstoot van jouw maaltijd gisteren. • Ga daarvoor naar www.klimaatweegschaal.nl • Bekijk het verschil als je: • … ander vlees had gebruikt • … minder vlees had gebruikt • … het vlees op een andere manier had bereid • VLEES heeft dus een grote impact op het milieu!.

14. Met welke producten heeft het te maken? De Tabel Klimaat vriendelijk Eten  • geeft aan hoeveel broeikasgas vrijkomt bij de productie van eiwitrijke producten per kg  vak 3 van de Schijf van Vijf. http://www.voedingscentrum.nl/nl/jij-kan-kiezen/milieu-en-klimaat/eten-en-klimaat.aspx De klimaat weegschaal  maakt op eenvoudige wijze duidelijk welke producten meer of minder bijdragen aan het broeikaseffect. http://www.voedingscentrum.nl/nl/jij-kan-kiezen/klimaatweegschaal.aspx

15. VLEES; wat kan JIJ doen? Vind je het belangrijk .. … om te letten op de wereld om je heen? Minder belastend voor het milieu is …..: • Kipfilet op je broodje i.p.v. rundvlees • Varken (ham) zit daartussen in • Minder vlees eten: • Kleinere porties vlees of niet ham + kaas + ei, maar : óf /óf • Vegetarisch broodje met humus of vleesvervangers http://www.youtube.com/watch?v=Yj-yDpPUsik Bron: youtube.com ander vlees kleinere porties alternatief

16. 1B) Zat er een plakje tomaat of komkommer op? • Elke dag 2 ons groente en 2 stuks fruit eten om gezond te blijven weet je wel. • Maar weet je ook waar je groente vandaan komt? • Wat betekent seizoensgroente eigenlijk? • Welke seizoensgroenten of fruit ken jij in dit seizoen?

17. Seizoensgroenten? • Elk seizoen zijn er in Nederland verschillende soorten groente en fruit vers te verkrijgen, mààr … • het is niet altijd seizoensgroente v.d. “volle grond”… • Energieverbruik van kassen & vervoersmiddelen (bv vliegtuigen) belasten het milieu zwaar • Seizoensgroentes belasten het milieu minder. Ze groeien namelijk gewoon op het land en in de zon. • Let daarom op het etiket • Land van herkomst staat wel op verpakking/ schap • Of iets gekweekt is in de volle grond of in een verwarmde kas/ transportwijze staat er niet op. • uit de kas? • uit ander land? • vers v.h. land • (de volle grond?

18. De Groente- en fruitkalender (Milieu Centraal) maakt klimaatvriendelijk kiezen makkelijk! • Groente en fruit met energielabel A en B zijn klimaatvriendelijk. • Opdacht: zoek m.b.v. de groente en fruitkalender App(of via de site) op welke groente / fruit deze maand label A of B hebben Groente en fruitkalender

19. GROENTE EN FRUIT; wat kan JIJ doen? • Allereerst lekker veel groenten en fruit blijven eten! • Vind je het belangrijk om op het milieu te letten? • Kies dan voor groenten en fruit van het seizoen • Gebruik hiervoor de groente- en fruitkalender • Kies producten waar rekening is gehouden met milieubelasting en/of energiegebruik: • bij de teelt, het transport, de productie • vaak te herkennen aan een keurmerk (EKO/ Milieukeur).

20. Deel 2: eten en dierenwelzijn • Eten is belangrijk om energie op te doen. • Maar eten heeft ook invloed op het leven van de dieren die bij de voedselvoorziening betrokken zijn. • Zowel de dieren die je (direct) eet, als de dieren die indirect voedsel leveren. • Hoeveel effect jouw eten heeft op het welzijn v.d. dieren is afhankelijk v.h. product. • Hoe zit dat met jouw lunch?

21. 1C) Een gekookt eitje erop? http://vimeo.com/m/21179448 • Hoe zag het leven eruit van de kip … • die jouw eitje heeft gelegd? • Het welzijn van dieren krijgt steeds meer aandacht. • Wat vind jij hiervan? • Er zijn diverse keurmerken die iets zeggen over het leven van de dieren. Voor eieren is dat bijvoorbeeld: • Beter Leven, biologisch of Vrije- uitloop. • In Europa (en dus ook Nederland) zijn de volgende 5 rechten voor dieren afgesproken. • Sommige boeren houden zich hier bewust aan! Bron: voedingscentrum • Het dier heeft geen dorst en honger • Het dier is vrij van ongemak (voelt zich prettig) • Het dier heeft geen pijn, verwondingen en is niet ziek • Het dier vertoont normaal gedrag • Het dier heeft geen angst en stress

22. Dierenwelzijn keurmerken • Dierenwelzijn heeft te maken met hoe een dier geleefd heeft. • Bij een vrije uitloop- ei heeft de kip bijvoorbeeld meer kunnen scharrelen dan bij een gewoon ei. • Ook bij allerlei soorten vlees kun je letten op dierenwelzijn. • Een kip kan niet kiezen voor een bepaald leven, jij wel. • Keurmerken helpen je hierbij Binnen 9 hennen/ m2 Buiten 1 hen/ 4 m2

23. Vb keurmerken dierenwelzijn Vrije uitloop • Komt alleen voor op eieren en geeft aan dat dieren buiten minimaal 4 m2 vrij uitloop ruimte hebben EKO • Allerlei producten (o.a. melk, brood en fruit) die biologisch zijn verbouwd. • - Boeren gebruiken geen chemische bestrijdingsmiddelen, kunstmest en genetische modificeerde zaden en • - Veehouders hebben een diervriendelijke werkwijze. MSC • Vis afkomstig uit duurzame visserij waarbij visstanden duurzaam worden beheerd en zo min mogelijk schade wordt toegebracht aan het leven i.d. zee. • Ontwikkeld door de dierenbescherming om diervriendelijke producten te ondersteunen • 1* – 3* • Te vinden op eieren, kippen en varkensvlees Beter Leven

24. DIERENWELZIJN; wat kan JIJ doen? • Let op keurmerken bv: vrije uitloop, beter leven, MSC of Europees biologisch keurmerk (EKO) • Eet niet meer dan nodig & wees matig met vlees • Overweeg de aanschaf van biologisch vlees: dezelfde prijs = iets minder vlees máár meer dierenwelzijn ?

25. Deel 3: eten en fair trade(eerlijke handel) • Eten is (zeker in gezelschap) ook gezellig. • Maar bij de productie van eten zijn veel anderen mensen betrokken geweest, die niet bij jou aan tafel zitten • Dat betreft niet alleen maar volwassen. • En niet altijd ook is een eerlijke prijs betaald • Of zijn de arbeidsomstandigheden veilig & schoon • Hoe zit dat met jouw lunch?

26. 1D) Glaasje vruchtensap erbij? • Wist je dat de ingrediënten van jouw vruchtensapje vaak van ver komen? • Zoals bananen uit Colombia • Of Ananas uit CostaRica • Of Passievrucht uit Zimbabwe! • Maar van ver weg komt bijvoorbeeld ook koffie, cacao, kokos, rijst, ….

27. Eerlijke handel – fair trade • In ontwikkelingslanden zijn arbeidsomstandigheden vaak slechter geregeld dan in Europa. • Ook zijn de lonen vaak lager dan het minimum. • Het kan dus zijn dat er slecht betaald wordt voor producten uit ontwikkelingslanden • denk aan koffie, thee, cacao, fruit, soja.

28. Wat houdt fair trade in? • Bij eerlijke handel spelen de volgende vragen: • Krijgen producenten een eerlijke prijs? • Worden werknemers niet uitgebuit? • Komt er geen kinderarbeid voor? • Is er sprake van eerlijke concurrentie? • Bepalen multinationals de markt • of hebben kleine ondernemingen een kans?

29. EERLIJKE HANDEL; wat kan JIJ doen? • Kies voor keurmerk producten met extra aandacht voor arbeidsomstandigheden als je eerlijke handel belangrijk vindt. • De hogere prijs die je betaalt komt de arbeiders ter plaatse ten goede • o.a. beter salaris, arbeidsomstandigheden en scholing • Max Havelaar • Fairtrade • Rainforest • Alliance • Utz • Certified

30. Een korte review: wat denk je? 1 Rundvlees geeft v.d. vleessoorten de hoogste klimaatbelasting. 2 Tomaten komen het hele jaar door uit Nederland 3 Aardbeien kosten medio januari meer energie dan ananas 4 Scharrelkippen hebben meer scharrel ruimte dan vrije uitloop kippen 5 In de cacaoteelt wordt geen kinderarbeid meer gebruikt. 1. Runderen groeien betrekkelijk langzaam en hebben gedurende hun leven veel voedsel nodig. Doordat het herkauwers zijn produceren ze al die tijd ook veel methaan dat via boeren en scheten hun lijf verlaat. Runvlees spant mede daarom v.w.b. klimaatbelasting qua vlees de kroon 2. Hoewel tomaten een typisch Nederlands product lijken komen ze zeker niet het gehele jaar uit eigen land. Door transport- en energiekosten stijgt de klimaatbelasting van tomaten. Toch zijn tros- en cherrytomaatjes uit Spanje voor het milieu beter dan tomaten uit een Nederlandse verwarmde kas. 3. Aardbeien zijn onze eigen zomerkoninkjes. Maar hartje winter groeit er in Nederland geen enkele aardbei. Wie ze toch wil hebben zal ze van ver moeten laten komen. Behalve dat ze door het transport minder lekker smaken, neemt ook de energie belasting toe. Zozeer dat zelfs ananas minder energie kost in januari 4. Scharrelkippen hebben binnen evenveel ruimte als de vrije uitloopkip. Net zoals zijn zusters (de scharrelkippen) zitten vrije uitloop kippen binnen met 9 kippen per m2 . Maar de vrije uitloop kip kan naar buiten. Een biologische kip heeft meer ruimte binnen. 5. Chocolade is een ware lekkernij. En ook onder kinderen erg geliefd. Maar dan wel als consument…. Want in de cacaoteelt werken wereldwijd nog steeds veel kinderen. Onder slechte omstandigheden en tegen oneerlijke prijzen. Om die reden vroeg de Groene Sint in 2009 met succes aandacht hiervoor!

31. Deel 4: Eten en verspilling • Eten is een kostbare zaak • Er is veel arbeid voor verzet, veel zorg aan besteed en heeft het nodige gekost (en niet alleen in geld). • Toch gooien Nederlanders gemiddeld 9% van hun eten onnodig weg. Daarnaast spoelt er nog heel wat door de gootsteen. • Het maken van eten en vervoer naar de winkel kost echter veel energie. En weggegooid voedsel maakt de afvalberg groter. Zonde dus!

32. 1E) En tenslotte: alles opgegeten, of ook iets weggegooid? • Zie bijgaande video. • In de werkelijkheid zoals op de video in beeld gebracht blijkt, hoe verspillend wij in de voedselketen optreden. • Niet alleen door goed eten weg te gooien, maar ook op andere fronten. • En dat allemaal met voedsel waar feitelijk alle energie en kosten al voor zijn gemaakt • Hoe zit dat met jouw lunch? http://www.youtube.com/watch?v=hx5Llv0FhkA&list=UU2tWPxp6JO9jXBQ2WdEQvXg&index=11&feature=plcp Bron: etenisomopteeten.nl

33. Verspilling en duurzaamheid • Verspilling hoort ook bij “duurzaamheid”. • Namelijk: • onnodig (= weggooien) gebruik maken van kostbare grondstoffen en energie. • Bijvoorbeeld: • lunch weggooien op school en vervolgens snacks inkopen bij supermarkt of cafetaria

34. Opdracht “ongelooflijke getallen” • Vul onderstaande getallen in: • Wist je dat wij JAARLIJKS • … (%) van ons eten ongebruikt in de afvalbak verdwijnt • …(gewicht) goed voedsel p.p. weggooien • De totale voedselverspilling in NL zo’n … (kg) bedraagt • Dit … (aantal) vuilniswagens vol voedsel betreft • Dat overeenkomt met bijna … (bedrag) per persoon http://vimeo.com/27735331 Bron: etenisomopteeten.nl 800 miljoen kg € 175 114000 50 kg 10% Controleer of jouw antwoorden kloppen m.b.v. de volgende video

35. Opdracht: DUURZAAMHEID:een KETEN VAN SCHAKELS Vb. eten Vb. zaaien • Welke schakels maken deel uit v.d. menselijke voedselketen? Oftewel: • Wat gebeurt er allemaal met voedsel voor- en nadat je het eet? • Waar treedt in deze keten “van grond tot mond” verspilling op? • En waar kan dus ook duurzame winst geboekt worden?

36. DUURZAAMHEID …EEN KETEN VAN SCHAKELS zaaien opslag cultiveren aankoop oogsten bereiden verwerken eten verpakken • bewaren transport recyclen

37. Verspilling is zonde • Bij de voedselproductieketen hebben we het vaak over ‘van grond tot mond’. • In ‘t echt haalt 1/3 deel v.d. verse producten echter nooit de mond • Producten gaan voor of tijdens de oogst verloren, • Producten gaan bij bereiding, transport of opslag verloren • Fabrikanten gooien producten weg als ze bij- of restproducten overhouden. • Supermarkten gooien producten weg die over datum zijn. • De consument gooit ook nog eens 1/6 van zijn boodschappen weg. http://www.milieucentraal.nl/themas/milieubewust-eten/doe-de-weggooitest Doe nu zelf de verspiltest en klik in de cirkel

38. Waarom deze verspilling? • Waarom gooien we jaarlijks gooien zoveel voedsel weg? • Omdat we.. • meer hebben gekookt/bereid dan nodig • niet weten wat met de restjes te doen • het niet op tijdig opkrijgen (en weggooien > THT-datum) • denken dat we er ziek van worden • het niet goed bewaren of vervoeren • meer hebben gekocht dan nodig was • het niet lekker vinden of het mislukt is

39. Verspilling; wat kan JIJ doen …om verspilling te voorkomen? • Slim • kopen • Slim • bereiden • Slim • bewaren • Plan je maaltijden • Ga na wat je nog in huis hebt • Maak een boodschappen lijstje • Koop niet meer dan je nodig hebt • Weeg je eten af. • Bewaar kliekjes en hergebruik ze ≤ 2 dagen • Vul een voorraad kast met lang houdbare producten voor creatief koken • Deel je koelkast overzichtelijk in. • Check deze dagelijks • First in-first out principe. • Resten in bakjes of verpakking

40. afronding en overall-tips • Vind jij aandacht voor eten en de wereld om je heen belangrijk? • Wat zou jij morgendanal anders kunnen doen? • En welk concreet effectzou dit hebben?

41. Duurzaam voedsel; een vrijblijvende keuze? Of kan en wil JIJ hier iets aan doen?

42. Tips en tricks • Jouw eten heeft effect op je zelf: • je gezondheid. … mààr … • Is ook van invloed op de wereld om je heen: • medemensen, dieren en het milieu. Wil je fit blijven & Hecht je belang aan de wereld? Dan geldt: een FITTE burger=een WERELDBURGER Kortom: een SUPER - MA(e)N(s) • Check daarvoor deze tips!

43. Opdracht wat kun JIJ doen & doe je al? • Eet volgens de Schijf van Vijf • Eet regelmatig, genoeg maar niet te veel. • Drink vooral kraanwater • Beweeg minimaal 60 minuten per dag. • Let bij aankoop eten op seizoen en herkomst. • Wees alert op keurmerken fair trade en dierenwelzijn. • Raadpleeg de keuzetabellen voor meer info • Wees zuinig met eten! • Je broodtrommel is groen; gebruik jij hem zo? • Ben jij je bewust dat bepaald eten veel energie kost? • Bijvoorbeeld: vlees, kaas, snacks? Bekijk onderstaande adviezen om een SuperMeans te worden. Welke adviezen spreken jou aan en doe je wellicht zelfs al?

44. Eten en de wereld om je heen Een duurzame wereld heb je zelf in de hand … Meer informatie?  www.voedingscentrum.nl