Türk Ticaret Kanununda Denetim

1. Türk Ticaret Kanununda Denetim Mustafa YAVUZ Gümrük ve Ticaret Bakanlığı İç Ticaret Genel Müdür Yardımcısı 30 Mayıs 2014 Türkiye V. Muhasebe Uzmanlığı Kongresi

2. 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu Yeni TTK’nin Hedefleri; • Şeffaflık, • Hesap Verebilirlik, • Kurumsallaşma, • Elektronik Ortamda Hukuki İşlem Tesis Edebilme, • Rekabet Gücünün Artırılması, • Kayıt Dışılığın Önlenmesi,

3. Denetimin Tanımı Denetim; belli bir ekonomik birime ait finansal nitelikli bilgilerin önceden tespit edilmiş ölçütlere uygunluk derecesini belirlemek amacıyla bir uzman tarafından gerçekleştirilen kanıt toplama, bu kanıtları değerlendirme ve değerlendirme sonucunda ulaşılan görüşün ilgililere bir rapor ile sunulduğu süreçtir.

4. Ticaret Şirketleri için TTK’da Öngörülen Denetim Türleri 1. Bağımsız Denetim 2. Bağımsız Denetim Dışında Kalan Anonim Şirketlerin Denetimi 3. Kamu Denetimi 4. Özel Denetim TTK’daki işlem denetimine ilişkin tüm hükümler, 6335 sayılı Kanunla TTK’dan çıkarılmıştır.

5. BAĞIMSIZ DENETİM

6. BAĞIMSIZ DENETİM Anonim şirketlerde, şirketin bir organı olan ve haklarında herhangi bir eğitim şartı aranmayan denetçilerin yerini bağımsız denetçiler almıştır.

7. BAĞIMSIZ DENETİM TTK’nın 397/4. maddesi; “398. madde kapsamında denetime tabi olacak şirketler Bakanlar Kurulunca belirlenir.” şeklindedir.

8. BAĞIMSIZ DENETİM Bağımsız denetime tabi olan sermaye şirketlerinin finansal tabloları,denetçi tarafından Türkiye Denetim Standartlarına göre denetlenir. Yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporu içinde yer alan finansal bilgilerin, denetlenen finansal tablolar ile tutarlı olup olmadığı ve gerçeği yansıtıp yansıtmadığı da denetim kapsamı içindedir.

9. Bağımsız Denetimin Yararları Finansal tablolara olan güven düzeyini yükseltir. Suiistimal ve yolsuzluk eğilimini azaltır. Şirket ortaklarına güvenilir bilgi sağlar ve haklarını korumalarına yardımcı olur. Şirketin yönetimine ilişkin doğru ve isabetli karar verilmesine yardımcı olur. İşletmelerin şeffaflığına katkı yapar ve piyasadaki güvenilirliğini artırır. Muhasebe kayıtlarında hatalı işlemlerin azalmasına yardımcı olur. Muhasebe hatalarının düzeltilmesini sağlar.

10. Bağımsız Denetimin Yararları Şirketin finansal tablolarına uluslararası geçerlilik kazandırır ve uluslararası piyasalardan fon sağlanmasına imkan tanır. Kredi kurumlarının kredi değerlemede karşı karşıya bulundukları bilgi riskini (güvenilmez finansal tablolar) azaltır. Finansal duruma ilişkin dürüstlüğü ve etkinliği arttırarak sermaye piyasalarının sağlıklı bir şekilde işlemesine yardımcı olur. Finansal sisteme güvence sağlayarak ülke ekonomisine katkı sağlar. Güçlenen ve sağlıklı bir şekilde büyüyen şirketler, Devletin vergi gelirlerinde istikrar oluşturur ve işsizlik politikasına katkı sağlar.

11. BAĞIMSIZ DENETİMİN İLKELERİ Denetçinin her yıl seçilme ilkesi, Denetçi teminatı ilkesi, Görev bırakılamaz ilkesi, Denetime tabi olduğu halde denetlenmemiş finansal tablo ve YK raporunun düzenlenmemiş hükmünde olması (Finansal tabloların yokluğu ilkesi).

12. BAĞIMSIZ DENETİMİN SONUÇLARI(İnternet Sitesi Açma Yükümlülüğü) TTK’nın 397/4. maddesi uyarınca denetime tabi olan sermaye şirketleri, kuruluşlarının ticaret siciline tescili tarihinden itibaren üç ay içinde bir internet sitesi açmak ve bu sitenin belirli bir bölümünü şirketçe kanunen yapılması gereken ilanların yayımlanmasına özgülemek zorundadır. Söz konusu yükümlülüklere uyulmaması, ilgili kararların iptal edilmesinin sebebini oluşturur, Kanuna aykırılığın tüm sonuçlarının doğmasına yol açar ve kusuru bulunan yöneticiler ile yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğuna neden olur. Cezai hükümler saklıdır.

13. BAĞIMSIZ DENETİMİN SONUÇLARI(İnternet Sitesi Açma Yükümlülüğü) TTK’da öngörülen internet sitesini oluşturmayan şirketlerin yönetim organı üyeleri, yüz günden üçyüz güne kadar adli para cezasıyla ve aynı madde uyarınca internet sitesine konulması gereken içeriği usulüne uygun bir şekilde koymayan söz konusu failler yüz güne kadar adli para cezasıyla cezalandırılır.

14. BAĞIMSIZ DENETİMİN SONUÇLARI(Finansal Tabloların TMS’ye Göre Hazırlanması) TTK uyarınca, bilanço esasına göre defter tutan tüm tacirlerin, finansal tablolarını TMS’ye göre düzenlemesi kural olmakla birlikte, anılan Kanun'da yer alan ve KGK'ya verilen yetkiler çerçevesinde, bugün itibariyle bütün sermaye şirketleri değil, esas olarak sadece bağımsız denetime tabi şirketler, münferit ve konsolide finansal tabloların hazırlanmasında TMS’yi uygulamakla yükümlüdür. Bu kapsamda olmayanlar için KGK’ca bir belirleme yapılıncaya kadar yürürlükteki mevzuatın uygulamasına (Vergi Usul Kanunu ve Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği) devam edilecektir.

15. BAĞIMSIZ DENETİM DIŞINDA KALAN ANONİM ŞİRKETLERİN DENETİMİ

16. Denetime Tabi Şirket ve Kooperatifler Bağımsız denetime tabi olmayan anonim şirketler ile tarım satış kooperatifleri ile bunların bağımsız denetime tabi olmayan üst kuruluşları, TTK’nın 397/5. maddesinde öngörülen denetime tabi olacaktır. Ancak bağımsız denetime tabi olmadığı halde bağımsız denetim yaptıran anonim şirketlerin, söz konusu denetimi yaptırması zorunlu olmayacaktır.

17. TTK md. 397/5’te Öngörülen Denetimin Esasları Denetime ilişkin usul ve esaslar ile TTK md. 397/5 uyarınca denetim yapacak denetçilerin niteliklerine, uyacakları etik ilkelere, görev ve yetkilerine, seçilmelerine, görevden alınmalarına veya ayrılmalarına; denetimin ve denetim raporlarının içeriğine ve raporun genel kurula sunulmasına ilişkin hususlar Gümrük ve Ticaret Bakanlığınca hazırlanan ve Bakanlar Kurulunca çıkarılacak yönetmelikle düzenlenecektir. TTK’nın denetçinin sorumluluğuna ilişkin hükümleri, anılan madde uyarınca denetim yapacak denetçilere de kıyasen uygulanacaktır.

18. Denetimin Konusu Denetimin konusunu, bağımsız denetime tabi olmayan anonim şirketlerin finansal tablolarının; şirketin tabi olduğu mevzuatta belirlenen usul ve esaslara uygun bir şekilde hazırlanıp hazırlanmadığı ile bu tabloların gerçeğe uygun, anlaşılabilir ve karşılaştırılabilir olup olmadığı oluşturur. Şirketlerin hesap dönemi içerisindeki faaliyet ve işlemleri ile yönetim kurulu yıllık faaliyet raporu da denetçi tarafından denetlenecektir.

19. Denetim Raporunda Yer Alacak Hususlar Denetim raporu asgari olarak aşağıdaki hususları içerir: a) Denetçiye, denetim yapılan şirkete ve hesap dönemine ilişkin bilgiler, b) Denetimin planlanmasına, risk faktörlerinin belirlenmesine ve yapılan denetim faaliyetlerine ilişkin açıklamalar, c) Şirketin finansal tablolarına ilişkin tespit ve değerlendirmeler ile denetçi görüşü, ç) Şirketin esas sözleşmesinde belirtilen işletme konusuna aykırı işlemlerde bulunup bulunmadığı hususu, d) Yönetim kurulu yıllık faaliyet raporunun ilgili mevzuata uygunluğuna ilişkin tespit ve değerlendirmeler.

20. TTK md. 397/5’te Öngörülen Denetimin Yaptırılmamasının Sonuçları TTK md. 397/5 kapsamında denetime tabi olduğu halde söz konusu denetimi yaptırmayan anonim şirket ve kooperatiflerin finansal tabloları ve yönetim kurulu yıllık faaliyet raporu düzenlenmemiş hükmünde olacaktır.

21. Kamu Denetimi

22. Kamu Denetimi Anayasanın “Çalışma ve Sözleşme Hürriyeti” başlıklı 48. maddesinde; “Herkes, dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir.Özel teşebbüsler kurmak serbesttir. Devlet, özel teşebbüslerin milli ekonominin gereklerine ve sosyal amaçlara uygun yürümesini, güvenlik ve kararlılık içinde çalışmasını sağlayacak tedbirleri alır.” denilmektedir.

23. 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu Madde 210- Ticaret şirketlerinin, bu Kanun kapsamındaki işlemleri, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı denetim elemanları tarafından denetlenir. Bu denetimin ilkeleri ve usulü ile denetime tabi işlemler Bakanlıkça hazırlanan yönetmelikle düzenlenir.

24. Kamu Denetimi Yeni TTK’nın 210. maddesinde yapılan düzenleme ile Bakanlığın denetim kapsamı genişletilmiştir. Eski TTK’ya göre sadece sermaye şirketleri (anonim ve limited şirketler) denetime tabi iken, Yeni TTK’da bu kapsam ticaret şirketleri (kollektif, komandit, anonim ve limited şirketler ile kooperatifler) olarak belirlenmiştir.

25. 640 Sayılı Gümrük ve Ticaret Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK Madde 2- (1) Gümrük ve Ticaret Bakanlığının görevleri şunlardır: (…) l) Şirketler, kooperatifler ve ticaret sicili memurlukları ile esnaf ve sanatkâr sicil kayıtlarıyla ilgili hizmetleri yürütmek ve bunları denetlemek.

26. Ticaret Şirketlerinin Gümrük ve Ticaret Bakanlığınca Denetlenmesi Hakkında Yönetmelik TTK’nın 210. maddesinde öngörülen Yönetmelik, 28/08/2012 tarihli ve 28395 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

27. Denetimde Korunması Hedeflenen Menfaatler 1) Şirket tüzel kişiliğinin menfaati, 2) Şirket ortaklarının menfaati, 3) Şirket alacaklılarının menfaati, 4) İlgili diğer kimselerin menfaati, 5) Kamunun menfaati,

28. Denetimin Amacı Yönetmelikte denetimin amacı; “Ticaret şirketlerinin TTK’ya ve anılan Kanuna dayanılarak çıkarılan düzenleyici işlemlere uygun işlem yapmalarını sağlamak” şeklinde tarif edilmiştir.

29. Denetimin Amacı Yönetmelikte belirtilen amaç dışında ayrıca denetimlerde, şirketlerin ekonomik sistem içindeki özel konumları itibariyle ortaya çıkacak bir bozulma çok ciddi olumsuzluklar oluşturacağı için bahsi geçen şirketlere olan güvenin sağlanması, pekiştirilmesi, bu güvenin sarsılmasının önlenmesi, bu şirketlerde yoğunlaşmış olan birçok menfaatin korunması ve dengelenmesi hedeflenmektedir.

30. Ticaret Şirketlerinin Bakanlığın Denetimine Konu İşlemleri a) Kuruluş işlemleri, b) Ticaret siciline tescil ve ilan işlemleri, c) Ticaret unvanına ve işletme adına ilişkin işlemler, ç) Ticari defterlere ilişkin işlemler, d) Birleşme, bölünme ve tür değiştirme işlemleri, e) Şirketler topluluğuna, bağlılığa ve hakimiyete ilişkin işlemler, f) Genel kurulun çağrılmasına, toplanmasına, karar almasına, görevlerine ve yetkilerine ilişkin işlemler, g) Yönetim organının oluşumuna, toplanmasına, karar almasına, sorumluluğuna, görev ve yetkilerine yönelik işlemler,

31. Ticaret Şirketlerinin Bakanlığın Denetimine Konu İşlemleri ğ) Denetçinin seçilmesine ilişkin işlemler, h) Şirket sözleşmesinin değiştirilmesine ilişkin işlemler, ı) Paya ve sermaye koyma borcuna ilişkin işlemler, i) Menkul kıymet işlemleri, j) Sermayenin artırılması, azaltılması ve tamamlanması işlemleri, k) Finansal tablolara, yıllık faaliyet raporlarına ve yedek akçelere yönelik işlemler, l) Kâr, kazanç ve tasfiye payına ilişkin işlemler, m) Elektronik ve bilgi toplumu hizmetlerine ilişkin işlemler, n) Sona erme ve tasfiyeye yönelik işlemler, o) Kanuna dayanılarak çıkarılan düzenleyici işlemlere konu işlemler.

32. Denetim İlkeleri Ticaret şirketlerinin işlemleri; tarafsızlık, eşitlik, dürüstlük, gizlilik ve mesleki özen ilkeleri başta olmak üzere aşağıdaki esaslara göre denetlenecektir. Denetim kanıtlarının toplanmasında, önyargısız ve tarafsız davranma, Toplanan kanıtlar, adil ve nesnel şekilde değerlendirme, Ulaşılan sonuçlar, yeterli ve uygun kanıtlara dayandırma ve bu konuda azami mesleki özen ve dikkat gösterme, Gerektiğinde denetlenenlerin incelenen işlemler hakkındaki görüşleri alma, Denetim faaliyetleri yerine getirilirken kanun önünde eşitlik ilkesine uygun hareket etme, Denetim çalışmalarını dürüstlük ve sorumluluk duygusu içinde yürütme Denetim faaliyetlerinin yürütülmesi ve raporlanması aşamalarında gizliliğe riayet etme,

33. Denetim Teknikleri Varlık incelemesi Gözlem Doğrulama Bilgi toplama Kayıt sisteminin kontrolü Hesaplama Belge incelemesi Örnekleme

34. Denetim Usulü Ticaret şirketlerinin işlemleri, • Gümrük ve Ticaret Başmüfettişleri, • Gümrük ve Ticaret Müfettişleri, • Gümrük ve Ticaret Müfettiş yardımcıları, tarafından denetlenecektir.

35. Denetim Usulü Bakanlık ticaret şirketlerinin denetimine, • Resen veya • Ortakların yahut üçüncü kişilerin istem, ihbar, şikayetleri, üzerine karar verebilecektir.

36. CEZAİ YAPTIRIM TTK’nın 562/4. maddesinde; “Bu Kanun hükümlerine göre tutulmakla veya muhafaza edilmekle yükümlü olunan defter, kayıt ve belgeler ile bunlara ilişkin bilgileri, denetime tabi tutulan gerçek veya tüzel kişiye ait olup olmadığına bakılmaksızın, 210/1. maddesine göre denetime yetkili olanlarca istenmesine rağmen vermeyenler veya eksik verenler ya da bu denetim elemanlarının görevlerini yapmalarını engelleyenler, fiilleri daha ağır cezayı gerektiren başka bir suç oluşturmadığı takdirde üçyüz günden az olmamak üzere adli para cezasıyla cezalandırılır.” denilmektedir.

37. Türk Ceza Kanunundaki Şirket Yetkilileri Tarafından İşlenebilecek Suçlar 1- GÜVENİ KÖTÜYE KULLANMA (TCK md. 155) 2- DOLANDIRICILIK (TCK md. 157) 3-NİTELİKLİ DOLANDIRICILIK (TCK md. 158) 4- İFLAS (TCK md. 161-162) 5-ŞİRKET VEYA KOOPERATİFLER HAKKINDA YANLIŞ BİLGİ (TCK md. 164)

38. ÖZEL DENETİM

39. ÖZEL DENETÇİ Anonim ve limited şirketlerde, belirli olayların açıklığa kavuşturulması amacıyla inceleme yapmak ve bu inceleme sonucunda ayrıntılı bir rapor düzenlemek üzere mahkeme tarafından bağımsız uzman denetçi atanabilir.

40. ÖZEL DENETİM Her pay sahibi, pay sahipliği haklarının kullanılabilmesi için gerekli olduğu takdirde ve bilgi alma veya inceleme hakkı daha önce kullanılmışsa, belirli olayların özel bir denetimle açıklığa kavuşturulmasını, gündemde yer almasa bile genel kuruldan isteyebilir. Genel kurul istemi onaylarsa, şirket veya her bir pay sahibi otuz gün içinde, şirket merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesinden bir özel denetçi atanmasını isteyebilir.

41. ÖZEL DENETİM Genel kurulun özel denetim istemini reddetmesi hâlinde, sermayenin en az onda birini, halka açık anonim şirketlerde yirmide birini oluşturan pay sahipleri veya paylarının itibarî değeri toplamı en az birmilyon Türk Lirası olan pay sahipleri üç ay içinde şirket merkezinin bulunduğu yer asliye ticaret mahkemesinden özel denetçi atamasını isteyebilir. Mahkeme istemi yerinde görürse, istem çerçevesinde inceleme konusunu belirleyerek bir veya birden fazla bağımsız uzmanı görevlendirir. Mahkemenin kararı kesindir.

42. ÖZEL DENETİM Yönetim kurulu, denetçi raporunu ve buna ilişkin değerlendirmeleri, ilk genel kurula sunar. Her pay sahibi, genel kurul toplantısını izleyen bir yıllık süre içinde şirketten raporun ve yönetim kurulunun görüşünün bir suretinin verilmesini isteyebilir.

43. TEŞEKKÜR EDERİM. Mustafa YAVUZ Gümrük ve Ticaret Bakanlığı İç Ticaret Genel Müdür Yardımcısı mustafa.yavuz@gtb.gov.tr