EGIPTO

1. EGIPTO

2. AURKIBIDEA SARRERA………………………………………………………………………………..3 KOKAPENA……………………………………………………………………………...4 HIZKUNTZA……………………………………………………………………………...5 TXANPONA……………………………………………………………………………...6 MONUMENTUAK……………………………………………………………………….7 HISTORIA………………………………………………………………………………15 GERTATUTAKOA……………………………………………………………………..25 BIBLIOGRAFIA………………………………………………………………………...27 EGILEAK………………………………………………………………………………..28

3. SARRERA Gorka eta biok, lan hau egitea pentsatu dugu ni han egon nintzelako eta Gorka harritu delako egun hauetan han gertatu denarekin. Orduan, gai interesgarria iruditu zaigu, Egiptoren historia, hizkuntza, monumentu garrantzitsuak… Baina batez ere egun hauetan gertatutakoa.

4. KOKAPENA Egipto, Afrikako ipar-ekialdean dago. Baita ere, Asiako hego-mendebaldean dagoela ean genezake, Sinai penintsula hartzen duelako. Mediterraneo itsasoarekin egiten du muga, eta Gazako Zerrenda, Israel, Itsao Gorria, Sudan eta Libiarekin ere bai. Kairo da Egiptoko hiriburua. 1.010.000 kilometro karratuko eremua du gutxi gora behera, Nilo ibaia ertzeetan izanda. Egipto munduko 38. estatu zabalena da.

5. HIZKUNTZA Egiptoren hizkuntza ofiziala, arabiarra da. Oso hizkuntz zaharra da, eta grekoaren moduan, alfabeto ezberdina du. Hau ez da ezberdintasun bakarra, ezkerretik eskuinera idatzi beharrean, eskuinetik ezkerrera idazten da. Hau da alfabetoa

6. TXANPONA Hango txanpon ofiziala, egiptoar libera da. Libera, ehun piastratan zatitzen da, edo 1000 miliemetan. 1 euro = 7,44 egiptoar libera

7. MONUMENTU GARRANTZITSUAK Philaengo tenplua Abu Sinbel-go tenplua Kefren piramidea Mikerinos piramidea Karnak tenplua Keop piramidea Esfingea

8. ABU-SINBELGO TENPLUA Hirurek hiriburuak zituzten Egiptoko historian zehar, Amon, Ra, Ptah eta Ramesenak zirela esaten zen. Assuango probintzian dago kokatua, Nubia gunean. Ramses IIak eraiki zuen.

9. PHILAEKO TENPLUA Philae tenplua, Isis, Osiris eta Horusen elezaharra gertazen den lekua da, lau tenpluetatik bat. Nectaneho, Ptolomeoak eta Justiniano faraoiek eraiki zuten. Assuan probintzian aurki dezakegu, Nubia gunean.

10. KEOPS PIRAMIDEA

11. MIKERINOS PIRAMIDEA Mikerinos piramidea, beste bi piramide opetsuen ondoan kokatuta dago, Gizan, Kairoren ondoan. Micerinos faraoiak egin zuen, hilobi izateko asmoarekin.

12. ESFINGEA Estatua honek, lehoi gorputza eta giza burua duten irudiak ziren. Tenpluen aurrean jartzen ziren, hau babesteko.

13. KEFREN PIRAMIDEA Piramide hau, piramidea izan arren, tenplua ere bada. Gizan ere badago, eta hilobi bezala erabiltzen zuten. Beste piramide batzuk bezala, kanpotik ikusgarri dago, eta barrutik ere bai.

14. KARNAK TENPLUA Tenplu hau, Luxorretik gertu dago, Nilo ibaiaren ondoan. Tenplu honen gela hipostiloa, (estalita zegoen gela bat zen, erdiko gela, zutabez inguratuta) oso-oso handia da, 102metroko zabalera, 53 metroko sakonera du. Barruan, 134 zutabe ditu.

15. HISTORIA BIZIMODUA NOIZ ETA NON SORTU ZEN HILOBIAK EGIPTOKO ALDIAK ERLIJIOA AINTZINAKO EGIPTOKO GIZARTEA

16. NON ETA NOIZ SORTU ZEN EGIPTOKO ZIBILIZAZIOA Aintzinako Egipto, Niloren ertzean sortu zen orain dela 5.000 urte baino gehiago. Biztanleak, lur eremu batzuetan bizi ziren, batzuk lur beltzetan eta bete batzuk lur gorrietan. Lur beltzetan, urak gune lokatztuak eta lur emankorrak ziren, horregatik han ereiten zuten. Lur gorriak, berriz, basamortua esan nahi, gutxi gora behera. Han bizi ziren bi arrazoi nagusigatik; babes naturala zutelako eta metala eta harria ateratzen zutelako handik.

17. INPERIO ZAHARRA • 1.000 urte iraun zuen. • Menfis zen hiribuarua. • Keops, Kefren eta Mikerinos • Izan ziren faraoi nagusiak. • k.a. 2200 urtean krisialdia hasi zen • ERDIKO INPERIOA • 300 urte iraun zuen. • Tebas zen hiriburua. • Garai honetan, asko hedatu zen Egipto, eta Nubia konkistatu zuten ALDI GARRANTZITSUENAK • INPERIO BERRIA • K..a. 1600 urtean hasi eta 500 urte iraun zuen • Tutmosis Ia, Amenofis IIIa, Akenaton, Tutankamon eta Ramses IIa ziren faraoi garrantzitsuenak

18. Gizartea • Gainerako biztanleak. • biztanle gehienak ziren. Nobleen, faraoien eta apaizen mende zeuden. • - Nekazariak: Bizimodu apala zuten. • - Ekulangileak: Eskultuarak, zeramika, papiroa, lihoa eta metalezko objektuak egiten zituzten. • - Merkatariak: egurra, mineralak eta lurrinak erosten eta saltzen zituzten. • - Zerbitzarik: pertsona askeak ziren, soladatarekin. • - Esklaboak: Gerra pertsonak ziren eta faraoiaren mende zeuden. • Gizartea, bi taldetan osatua zegoen. • Pribilegiatuak. • Apaizak, faraoiak eta eskribak sartzen ziren talde honetan. • - Nobleak:faraoiaren familiakoak ziren. Egiptoko probintziak gobernatzen zituzten, eta lorategi handietako etxeetan bizi ziren. • - Apaizak: Erlijio errituak egiten zituzten. Zerbitzari asko zituzten. • - Eskribrak: txostenak idazten zituzten.

19. EGIPTOKO GIZARTEA PRIBILEGIATUAK GAINERAKOAK ESKRIBAK APAIZAK NEKAZARIAK ESKULANGILEAK NOBLEAK ZERBITZARIAK MERKATARIAK ESKLABOAK

20. BIZIMODUA HIRIETAKO BIZIMODUA Hirietan, faraoiak, nobleak, merkatariak, eskribak, apaizak, soldaduak eta eskulangileak bizi ziren. Hilobiak eta tenpluak hemen zeuden. Nilo ibaiaren ertzeak eraikitzen zituzten hiriak, horrela portua izan zezaten. LANDA BIZIMODUA Egiptoar gehienak nekazariak ziren. Herri txikietan bizi ziren. Nekazariak, zerealez, barazkiz eta fruituz elikatzen ziren. Mahatsarekin ardoa egiten zuten. Animaliak ere bazituzten, probetxua hauetatik ateratzeko. Familia kide guztiek egiten zuten lan.

21. ERLIJIOA Egiptoar biztanleak, politeitak ziren, hau da, jainko-jainkosa bat baino gehiago zuten. Eguzkiaren jainkoa zen jainko naguia, Ra edo Aton deritzena. Beste jainko-jainkosa garrantzitsuak, Isis, Osiris eta Horus ziren. Jainko bakoitzak tenplu bat zuen, haren estatua gordetzeko han. Tenplu guztiek apaiz taldeak zituzten. Egunero egunero, eskaintzak egiten zizkieten jainkoei.

23. HILOBIAK • Egptoarrek hil eta geroko bizitzan sinesten zuten. Horretarako, momiak bihurtzen ziren, gero sarkofagoetan sartzen zituzten. • Hiru hilibi mota zeuden: • Piramideak: hilobi erraldoiak dira, piramide itxurakoak. Tranpaz betea dago, lapurrek ezer ez lapurtzeko. • Mastabak: Hilobi ganbera bat zegoen, lurpean. Hara sartzeko pasadizu bat zegoen. • Hipogeoak: Lurpeko hilobiak ziren. Mendi baten barnean izkutatuta. Sarrerako zuloa estalita zegoen. Mastaba Piramideak Hipogeoa

24. JANARI TIPIKOA KUFLA: arkume okela txikituzko biribilkiak brasara egina, OM ALI: Bero jaten den, ogia edo pasta, esnearekin, intxurrekin kokoarekin, eta pasekin. KUMAFA: Talarianak, labean, intxaurrekin, azukrearekin eta eztiarekin. BABA GHANNOUSH: berenjena purea berakatzarekin. KOBEIBA: haragia, arraina eta intxaurrak GAMBARI: ganba erraldoiak berakatz salstsarekin

25. GERTATUTAKOA Muḥammad Ḥusnī Sayyid Mubārak (محمد حسنى سيد مبارك. Hosni Mubarak 1934. urtean jaio zen Kafr-ElMeselhan. 30 urte egon da Egiptoko lehendakaria izan ondoren (1981. urtean kargua hartu zuen),otsail honen 11an utzi du herriaren protestak medio zirela. 30 urte agintean egoteko, reis-ak (Mubarak lehendakariak), bozketak gezurtu zituen eta bere etsaiak herritik bota edo erasotu.

26. EGIPTO BERRIA Jende guztia haserretuta bildu da askatze plazan, 18 egunetan zehar, Kairon. Mubarak hau gertatu dela ohartzean armada bidali du hauek hiltzeko, baina armada herritarren parte ipini da, eta hainbeste presio sortu dute, Mubarakek, azkenean, postua utzi behar izan duela.

27. BIBLIOGRAFIA http://eu.wikipedia.org/wiki/Egipto http://mundoegipcio.net/Egipto-Actual-2.aspx http://www.egipto.com/museo/monumentos/ http://www.egipto.com/cgibin/forum2004/showthread.php?t=5292 Geografia eta historia 1 DBH Zubia Santillana

28. EGILEAK PANTXIKE GORKA