SİNİR DOKUSU

1. SİNİR DOKUSU Prof. Dr. Alpaslan GÖKÇİMEN Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı-2013

3. Anatomik olarak • Merkezi sinir sistemi (MSS) Beyin • Beyincik • Omurilik

4. Periferik sinir sistemi (PSS) • Gangliyonlar • Sinirler • Gangliyonları MSS’e bağlayan sinir uçları • Reseptörler • Sinapslar

6. Temel Yapı • MSS: Nöronlar ve gliya hücreleri • PSS: Nöronlar, satellit hücreleri ve Schwann hücreleri

7. Nöron 1- Soma (Hücre gövdesi) 2- Dendritler 3- Akson Soma çekirdek ve onu çevreleyen sitoplazmadan meydana gelir. Perikaryon olarak da isimlendirilir. Dendritler ve akson hücre uzantılarıdır. Nöronlar değişik şekillerde olabilir.

9. Perikaryon • Organeller yer alır. • Olgun sinir hücresinde sentriyol bulunmaz. • Nörolifler, gümüşleme veya altınlama yöntemiyle görülür. • Lipofuskin ve melanin olmak üzere iki çeşit pigment vardır.

10. Hücre İskeleti • Nörofilamanlar • Nörotubuluslar Toluidin Mavisi, Metilen Mavisi ve Kristal Viyole  Nissl Cisimcikleri

12. Nissl Cisimciği • “Tigroid Body” (Benekli Cisim) • Akson tepeciğinde bulunmaz • Nöron hasarı  Sayıca azalma

13. Nöron uzantılarına göre - Psödounipolar (Yalancı tek kutuplu)  Spinalgangliyon (Kraniyal sinirlerin üzerinde çok az sayıda bulunan duyu gangliyonları) - Bipolar (İki kutuplu)  Retinadaki iç nükleer tabakada, koku alma mukozasındaki olfaktörnöronlar ve iç kulaktaki kohleanın spiral gangliyonları - Multipolar (Çok Kutuplu Nöronlar)  Omuriliğin ön boynuz motor nöronları, piramidal nöronlar ve beyincikteki Purkinje hücreleri

14. Çok Kutuplu Nöronlar • Aksonların uzunluğuna ve dağılımına bağlı olarak: - Golgi tip – I nöronlar  Aksonları uzundur, periferik sinirlere katılır - Golgi tip – II nöronlar  Aksonları kısadır, tekrarlayan dallarla, genellikle hücre gövdesinin yakınlarında sonlanırlar. Bunlar ara nöronlar olup, diğer nöronlar arasındaki bağlantıları sağlar. MSS nöronlarının % 99

16. Nöronların işlevine göre • Duyu Nöronları • Motor Nöronlar • İnter (Ara) Nöronlar

17. Klinik – Nöron Hasarı • Amiyotrofik Lateral Skleroz (ALS): İlerleyici motor nöron harabiyeti • Parkinson Hastalığı: Sustansiya Nigra’da dopaminerjik nöron kaybı • Alzheimer Hastalığı: Nöronlarda amiloid plaklar oluşması. Mikrotübüllerle birlikte, madde taşınmasında görev alan tau proteini, işlevini tam olarak yerine getiremez ve madde taşınmaz

18. Muhammed Ali Clay Parkinson Stephen Hawking ALS Iris Murdoch Alzheimer

19. ALS • Beyin sapı ve omirilikteki motor nöronların yavaş seyreden dejenerasyonuyla görülen ciddi bir durum • Amiyotrofik------ kas atrofisi • Lateral skleroz ----- motor nöronların dejenerasyonu ve kaybı sonucu astrositlerin sayısında artış

20. ALS • %5-10 ‘u ailevi motor nöron hastalığı • Süperoksit dismutaz 1‘i kodlayan genlerde görülen mutasyonlar, ailevi ALS vakalarının %20’sini oluşturur. • Omurilik kesitinde miyelinli liflerde simetrik olarak bir kayıp sözkonusu

23. Dendritler • Nöronların denritik özelliklerine göre sınıflandırılması: - Radyaldendritli nöronlar: Omuriliğin ön boynuz motor nöronları ve talamustakinükleuslarda bulunan nöronlar - Sitoplazmik esas uzantılı nöronlar: Beyin korteksindeki belli yerlerde bulunan motor nöronlar - Monopolardendritli nöronlar: Beyincik korteksindeki purkinje hücreleri - Oppositopolardendritli nöronlar: Hippokampustaki piramidal nöronlar

26. Akson-MSS • Retinanın amakrin hücrelerinde akson (-) • Hücre gövdesinden Akson tepeciğiyle ayrılır ve Nissl cisimciği içermez. • Aksonlar, nöronlarından hücre gövdelerinden aksolemma denilen bir zarla ayrılır. • Aksonun etrafı, kısa bir seyir sonrasında miyelin kılıfı dediğimiz ek bir kılıfla sarılır.

28. PSS • Miyelin kılıfının dışında yer alan ve nörolemma denilen üçüncü bir kılıfla daha sarılır. • Bu kılıf, miyelin dışında yer alan ve buraya bitişik ince Schwann hücre sitoplazmasıdır. Burada, Schwann hücresine ait çekirdek ve organellerin çoğu vardır.

29. Klinik – Aksonal Dejenerasyon • Schwann hücrelerinin etkilendikleri bir durumdur • Miyelin kaybıyla veya kısmi demiyelinizasyonla karakterize • Nöron ve akson hasarı, aksonal (Wallerian) dejenerasyona sebeptir

32. Ranvier Boğumu • Aksonun miyelin kılıfı, periferik sinir sisteminde düzenli aralığa sahip, dar ve halka şeklinde boğumlanmalar • Bu boğumlar, “Ranvier Düğümü” • İki düğüm arasında kalan bölge, “internodal bölge” Bu bölgede, sadece bir tek Schwann hücresi bulunur • Düğümler arası bölgelerin uzunluğu, fetüste ve bebekte azdır, yaşla birlikte artar • Ranvier düğümlerinin bulunduğu bölgede, miyelin kılıfı kesintiye uğrar. Dolayısıyla, buralardan madde alış-verişi gerçekleşir (Miyelin, madde alış-verişini engelleyici bir kılıftır).

34. Saltatorik Akım • Elektrofizyolojik çalışmalarda, uyarının kalın miyelinli aksonlarda bir Ranvier düğümünden diğerine atlar • Bu tür uyarı-------- “Saltatorik Akım” • Mitokondriyonların Ranvier düğümlerinde bol olarak bulunmasının sebebi---------taşınma olayları için ihtiyaç duyulan enerjinin bu organellerce karşılanması

36. Schmidt – Lantermann Yarıkları • Periferik sinirler ozmik asitle tespit edildikleri zaman, Ranvier düğümleri arasında yer alan devaml miyelin tabakalarında yer yer ufak yarıklar şeklinde açık sahalar ortaya çıkar. • Bunlar, yüzeyden derine doğru inen oblik yarıklardır “Schmidt – Lantermann Yarıkları” • EM’de, bu bölgelerin miyelin kılıfının dışında aksolemmaya doğru uzanan heliks şeklindeki sitoplazmik tüneller • Miyelin tabakaları, bu yerlerde genişlemekte ve aralanmakta • Bu yarıkların Ranvier düğümleri gibi aksonun beslenmesi için gaz ve besin alış-verişini sağlayan kanallar

38. Miyelin Kılıfı • Lipoprotein yapısında • % 75 lipit - % 25 protein • Lipitler: Fosfolipit, serebrozit, sülfatil ve kolesterol • Normal rutin boyama yöntemlerinde eter, alkol ve ksilol gibi maddeler kullanıldığı için, aksonun lipit kısmı erir --------protein lifçiklerinden oluşan nörokeratin ağ • Bu ağ  Weigert ve Rezorsin Fuksinle

41. Schwann Hücreleri • Miyelin kılıfının dışında, Schwann hücresinin sitoplazması bulunur. • Scwann hücresinin zarı + sitoplazması  Nörolemma • Ektoderm kökenlidirler ve Nöral Krista hücrelerinden farklılaşırlar. • Aksonların yaşaması ve işlev görebilmesi için gerekli • Travmayla kopan liflerde, akson yenilenmesinde rol oynar ve fagosiz yapar

45. Ara Çizgi • Miyelin kılıfının oluşumunda önemli • Aksonun miyelin kılıfı, birbirinden bağımsız ve iç içe ayrı tabakalar şeklinde değildir. • Bunun aksine, miyelin kılıfı kesintisiz ve spiral biçiminde kıvrılmış bir tabakanın iç içe sarılmasıyla meydana gelir. • Miyelinizasyonda, ilk önce etrafında aksolemmadan başka bir kılıf olmayan akson Schwann hücre sitoplazmasına gömülmeye başlar. • Schwann hücresi, ortada yer alan uzunlamasına bir eksenin etrafında ve saatin aksi yönünde döner. • Herbir dönüşte, aksonun etrafına bir çift koyu ve açık tabaka eklenir. • Koyu tabaka, Schwann hücre zarının iki sitoplazmik yüzeyinin birleşmesiyle meydana gelir. • Açık tabaka ise, hücre zarındaki çift kutuplu lipit tabakalrından farklılaşır. • Ara çizgi  İki Schwann hücresinin zarlarının sitoplazmik yüzeylerinin birleşmesiyle oluşur. Sayısı  50 kadar.

46. Miyelin Niçin Önemlidir ? 1 – Uyarının akson boyunca taşınmasında, izole edici role sahiptir. Bu özelliğiyle, miyelini elektrik kablolarındaki çıplak teli saran yalıtkan plastik tabakasına benzetebiliriz. Böylece, uyarının komşu aksonlara yayılmadan iletilmesi sağlanmış olur. 2 – Miyelinli aksonların kalınlığı, 2 – 20 μm arasında değişir. Miyelinli aksonlardaki uyarı iletimi, çok daha hızlıdır. Akson ve miyelin kılıfı kalınlaştıkça, iletim hızı artar ve uyarıyı iletebilme süresi azalır. 3 – Miyelin kılıfı, uyarının aksondan iletimi esnasında meydana gelebile cek enerji kaybını en aza indirir.

47. 4 – Miyelinli sinir tellerinde uyarının hızlı iletilmesinin iki sebebi vardır: a) Miyelin kılıfın izole edici özelliği b) Uyarının, Ranvier düğümleri boyunca atlayarak aksonda saltatorik şekilde iletilmesi 5 – Miyelin kılıfının, sinir tellerinin yenilenmesinde de önemli rolü vardır. Bir sinir teli kesilince, kesilme yerinden çevreye doğru önce miyelin kılıfı meydana gelir. Yenilenen akson, bu kılıfı takip eder. Miyelin kılıfı, akson için klavuzluk yapar. Yenilenmenin gerçekleşebilmesi için, nöronun hücre gövdesinin sağlam olması şarttır. Hücre gövdesi zedelenmiş ve ölmüş olan bir nöronun aksonunda, yenilenme olayı da gerçekleşmez. 6 – Miyelin kılıfının uyarı iletiminde önemli rolüne karşılık, besin fizyolojisi bakımından bunun tersi sayılabilecek bir etkisi vardır. Miyelin kılıfında lipit bulunduğu için, besin maddelerinin aksona geçişi zor olur. Bu durum özellikle kalın miyelin kılıflar için daha da önemlidir. Gerek Ranvier düğümleri ve gerekse Schmidt – Lantermann yarıkları, miyelin kılıfının kesintiye uğradığı veya azaldığı bölgelerdeki madde alış-verişinin sağlandığı kısımlardır. Bu açıklıklar, aksonla çevresi arasındaki bağlantı bölgeleridir. Gaz, metabolitler ve besin maddeleri, aksoplazmaya bu yerler aracılığıyla girip çıkar.

49. Klinik – Multiple Skleroz (MS) • Miyelin bütünlüğü, bütün akson boyunca bozulmuştur. Demiyelinizan özellik taşıyan bu hastalıkta, oligodendrositlerin canlılığı veya miyelin kılıf bütünlüğü etkilenmiştir. Bu hastalıklar (1) bağışıklığa bağlı (2) kalıtsal (3) metabolik (4) viral olabilir

50. Periferik Sinir Kılıfları • Epinöryum: Düzensiz sıkı bağ dokusu • Perinöryum: Düzensiz sıkı bağ dokusu • Endonöryum: Gevşek bağ dokusu (kapiller damarlar, retiküler lifler ve az sayıda fibroblast) • Mallory – Azan  Mavi • Azokarmin  Kırmızı