Diabetes en de hersenen

1. Diabetes en de hersenen Ineke Brands & Esther van den Berg neuropsychologen

2. wat is neuropsychologie? • waarom onderzoek naar diabetes en de hersenen? • onderzoeksresultaten • wat betekent dit voor de praktijk? Overzicht

3. Wat is neuropsychologie?

4. overige factoren: • psychosociaal • lichamelijk (bijv. pijn) Neuropsychologie bestudeert de relatie tussen hersenfuncties en gedrag • waarneming • geheugen • taal • aandacht • emotie

5. Neuropsychologische diagnostiek • neuropsychologische diagnostiek is wenselijk bij: • neurologische stoornissen • (bijv. beroerte) • psychiatrische stoornissen • (bijv. schizofrenie) • ontwikkelingsstoornissen • (bijv. dyslexie, ADHD) • veroudering en dementie

6. Neuropsychologische diagnostiek • neuropsychologische diagnostiek is wenselijk bij: • neurologische stoornissen • (bijv. beroerte) • psychiatrische stoornissen • (bijv. schizofrenie) • ontwikkelingsstoornissen • (bijv. dyslexie, ADHD) • veroudering en dementie

7. Neuropsychologische diagnostiek • neuropsychologische diagnostiek is wenselijk bij: • neurologische stoornissen • (bijv. beroerte) • psychiatrische stoornissen • (bijv. schizofrenie) • ontwikkelingsstoornissen • (bijv. dyslexie, ADHD) • veroudering en dementie

8. Neuropsychologische diagnostiek • neuropsychologische diagnostiek is wenselijk bij: • neurologische stoornissen • (bijv. beroerte) • psychiatrische stoornissen • (bijv. schizofrenie) • ontwikkelingsstoornissen • (bijv. dyslexie, ADHD) • veroudering en dementie

9. Diagnostiek Begeleiding Behandeling Voorlichting De klinisch neuropsycholoog in de praktijk • Algemeen of academisch ziekenhuis • Psychiatrisch ziekenhuis • Revalidatiecentrum • Verpleeghuis • GGZ (RIAGG) • Commerciële dienstverlening

10. Gevolgen van hersendisfuncties • cognitief • emotioneel • persoonlijkheid • sociaal • directe omgeving (partner)

11. Cognitieve stoornissen de belangrijkste gebieden: • (ruimtelijke) waarneming • geheugen • taal • aandacht en executieve functies • emotie

12. Functioneren in thuissituatie is afhankelijk van • cognitieve functie die is aangedaan • compensatiemogelijkheden (opleiding) • relatie met beroep/ hobby • en • andere aandoeningen • thuissituatie: opvang, steun, training, praktisch

13. Bourdon-Wiersma Volgehouden aandacht en concentratie

14. De Corsi Block-tapping task

15. Trail Making Task versie A snelheid van informatieverwerking

16. Trail Making Task versie B verdeelde aandacht/ afwisselen van taken

17. Location Learning test

18. Boston Benoem Taak: herkennen van objecten

19. Symboolsubstitutie snelheid van informatieverwerking

20. Stroop Kleur-Woord Test geel groen rood blauw geel rood groen geel rood blauw groen blauw rood geel groen rood groen rood geel blauw geel groen rood groen geel rood groen geel blauw groen blauw rood groen rood

21. Brixton Test

22. Samenvatting • verschillende testmogelijkheden • die verschillende domeinen in kaart brengen • ook gebruikt in diabetes onderzoek

23. Diabetes en de hersenen

24. Waarom diabetesonderzoek? • geen onschuldige aandoening • veel complicaties na verloop van tijd • komt steeds vaker voor • ook op jongere leeftijd

25. Prevalentie diabetes mellitus Zimmet et al. Nature 2001

26. Prevalentie diabetes mellitus: Nederland bron: RIVM

27. Bekende complicaties van diabetes retinopathie nephropathie hypoglykemie neuropathie hartaandoeningen beroerten

28. Diabetes en de hersenen • lang gedacht dat de hersenen gespaard bleven • maar langzaam aan toch aanwijzingen dat ook de hersenen (lichte) beschadiging op kunnen lopen

29. Diabetes en de hersenen: onderzoeksvragen • heeft diabetes invloed op de hersenen? • zo ja: zie je dat terug in het denken? • zie je dat ook in beeldvorming van de hersenen? • wat is hiervan de oorzaak? • kunnen we er iets aan doen?

30. Diabetes en de hersenen: onderzoeksvragen • heeft diabetes invloed op de hersenen?

31. Utrecht Diabetic Encephalopathy Study doelen: • onderzoeken cognitief functionerenen MRI hersenen in DM2 en DM1 • relateren aan vasculaireen metabole risicofactoren & diabetische complicaties

32. Utrecht Diabetic Encephalopathy Study 1. Onderzoek naar DM2: cognitie en MRI

33. Gegevens deelnemers **:p<0.01

34. Cognitieve functies • 5 cognitieve domeinen • abstract redeneren • geheugen • snelheid van informatie verwerken • aandacht & executieve functies • visuoconstructie

35. Cognitieve functiesz scores (mean ± sem) * p<0.01 Manschot et al. Diabetes 2006, Brands et al. JINS 2007

36. Cognitieve functies: profiel • verminderde mentale flexibiliteit • vertraagde mentale snelheid • patiënten moeten meer cognitieve inspanning leveren om hetzelfde resultaat te bereiken Manschot et al. Diabetes 2006, Brands et al. JINS 2007

37. Beeldvorming van de hersenen

38. “Vasculaire afwijkingen”

39. “Vasculaire afwijkingen” infarcten en witte stof afwijkingen

40. Vasculaire afwijkingen bij DM2 • toename in aantal en ernst witte-stof afwijkingen • meer (lacunaire) infarcten DM2 patiënten: 22/113 19% Controle proefersonen: 4/54 7%

41. Veroudering (atrofie) globaal of focaal

42. Atrofie bij DM2 matige corticaleen subcorticale atrofie

43. Samenvatting • lichte tot matige tekorten in cognitie • lichte tot matige MRI afwijkingen • cognitieve tekorten hangen samen met MRI bevindingen

44. Vraag hoe is dat bij type 1 diabetes?

45. Utrecht Diabetic Encephalopathy Study Onderzoek naar DM1: DM1=DM2????

46. Cognitief functioneren bij DM1: meta-analyse algemeen intellectueel functioneren aandacht snelheid van informatieverwerking verbaal geheugen non-verbaal geheugen mentale flexibiliteit - 1,0 - 0,5 0 + 0,5 slechter beter

47. Cognitief functioneren bij DM1: meta-analyse algemeen intellectueel functioneren aandacht snelheid van informatieverwerking verbaal geheugen non-verbaal geheugen mentale flexibiliteit - 1,0 - 0,5 0 + 0,5 slechter beter

48. cognitief functioneren bij DM2: meta-analyse algemeen intellectueel functioneren aandacht snelheid van informatieverwerking verbaal geheugen non-verbaal geheugen mentale flexibiliteit - 1,0 - 0,5 0 + 0,5 slechter beter

49. Vraag Is DM2 dan erger dan DM1? maar… DM1 patiënten zijn jonger dan DM2 directe vergelijking DM1 - DM2?

50. Gegevens deelnemers * p<0.05 ** p<0.01 ***p<0.001