Armoede in België

Armoede in België Danielle Dierckx, Nicolas van Herck, Jan Vranken Federaal Parlement, 9 november 2010

Een federaal jaarboek armoede • Complementair aan andere rapporten: B.v. van het Brussels Observatorium, Plan de Cohésion Sociale, NAPs, 2-jaarlijks Verslag Steunpunt, … • Federaal jaarboek: Focus op cijfers én duiding, recent onderzoek en beleid, samenbrengen van verschillende soorten kennis en kritische reflectie (naar analogie met het Vlaamse Jaarboek Armoede en Sociale Uitsluiting)

Een meervoudige benadering, ook in financiële crisistijden • Sinds halfweg jaren ‘80: armoede is meer dan een inkomensprobleem • Zoektocht naar een multidimensionele meting: op het vlak van deelneme aan onderwijs, wonen, arbeidsmarkt, cultuur, gezondheid wordt de kern zichtbaar • Een crisis kan de gevoeligheid van de ‘middenklasse’ verhogen om de problemen te zien

Meervoudigheid… • Inkomen • Schulden • Werk • Gezondheid • Kinderen • Participatie

Inkomensverdeling • Sinds 1990: aandeel van 30% armsten in netto belastbaar inkomen neemt af, aandeel van 10% rijksten stijgt systematisch • Is het redelijk om te verwachten dat de financiële crisis die rijksten trof, de kloof zal verkleinen? • Kans op meer mensen in langdurige armoede stijgt

Schulden (1) • In crisis wordt spaargeld aangesproken • Schulden aangaan voor duurzame consumptiegoederen (die moeten worden vervangen) • Schulden voor dagelijkse consumptie (voeding, kledij, water, elektriciteit, schoolrekeningen) • Uitstel van doktersbezoek omdat er geen geld is

Schulden (2) • Gemiddelde achterstand neemt toe (+12%) • 2008: €5.394 • 2009: €6.042 => Achterstallige betalingen worden structureler van aard • Meer mensen met betalingsachterstand (Observatoire du Crédit et de l’Endettement)

Schulden (3) Ruimtelijke verschillen in overmatige schuldenlast

Werk (1) • Slechts 62% van 15-64-jarigen werkt in België • 2/3 van wie arm is, is niet activeerbaar naar de arbeidsmarkt toe • ‘Last in first out’ – principe • Flexicurity-debat: precaire jobs, • Tijdelijke jobs =>hoger armoederisico • Periodes van laag inkomen afgewisseld met uitkering => ontmoedigend

Werk (2) • Succesfactoren voor duurzame activering door OCMW’s: • Aard van het tewerkstellingsaanbod door OCMW’s • Samenwerking met sociale economie-initiatieven • Goed contact met regionale diensten voor tewerkstelling (Hermans, Raeymaeckers, Casman)

Gezondheid (1) • De kloof tussen sociale klassen neemt niet af • Lager opgeleiden hebben hoger armoederisico • Bijvoorbeeld, verschillen in levensverwachting: (Willems & Vynke)

Gezondheid (2) • Verband armoede - mentale problemen • Beperkt of minder werkzaam sociaal netwerk, beschermt niet tegen stressvolle situaties • Laaggekwalificeerde jobs vergroten de kans op depressies (weinig verdiensten, jobzekerheid of zelfsturing) • in combinatie met weinig begrip voor absenteïsme door werkgevers • extra stress door vrees voor verlies van job

Armoede bij kinderen (1) Percentage kinderen (0-17jaar) in huishouden waar niemand werkt, 2008

Armoede bij kinderen (2) Armoederisico per leeftijdsgroep (België, 2008)

Armoede bij kinderen (3) • Sociaaldemocratische welvaartsstaten hebben de beste cijfers en het best uitgewerkte beleid (Zweden, Finland, Denemarken) • Familievriendelijk beleid bestaat uit publieke kinderopvang, ouderschapsverlof, andere financiële ondersteuning voor kinderen • Belangrijk om naast ‘wel-zijn’ ook te kijken naar het ‘wel-worden’: gebruik indicatoren als stimulerende leef- en leeromgeving, rolmodellen, ontwikkeling (Vranken)

Lijk ligt twee jaar in sociale woning (GvA, 8 November 2010) 06:47 – “In een sociale woning aan de Sint-Bernardsesteenweg op het Antwerpse Kiel is donderdagmiddag het lichaam van een 54-jarige man gevonden. Hij stierf twee jaar geleden, maar niemand miste hem. (…) Het was een deurwaarder, die een achterstallige huurschuld kwam innen, die de lugubere ontdekking deed. (…) De man leefde teruggetrokken, had geen familie en veroorzaakte geen problemen. De sociale woningmaatschappij Woonhaven liet hem daarom ongemoeid.”

Participatie (1) • De ervaringen van mensen in armoede als sleutel tot het begrijpen van de complexiteit en samenhang • Verenigingen als één van de methoden voor het verwoorden van deze ervaringen • Identiteitsgerichte methoden van belangenbehartiging, bv. ervaringen uitwisselen, ontmoeting, isolement tegengaan (Dierckx, Francq)

Participatie (2) • Goede praktijk in België: beleidsparticipatie van mensen in armoede -> suggestie voor een ‘peer review’ op Europees niveau • Resultaten van een impactstudie over beleidsparticipatie op Europees niveau: • - Agendasetting • Kennisverspreiding • Meer samenwerking tussen (nieuwe) organisaties • (delegatie BAPN, Europese Ontmoeting, juni 2010)

Participatie (3) • Andere methoden: Ervaringsdeskundigen in de armoede • Grote uitdaging: kruising van verschillende soorten van kennis • Beleidsmakers • Academici • Personen in armoede • Praktijkwerkers (hulpverleners allerhande)

De mythe van de grondrechten-garantie • Welke rol spelen de grondrechten bij armoedebestrijding? • Evoluties: • Van onvoorwaardelijkheid over contractualisering naar sanctionering (bv. sancties in sociale huur) • Van ‘het recht realiseert zichzelf’ naar afdwingbaarheid (bv. gebrek aan sociale woningen) (Nicolas Bernard & Bernard Hubeau)

Federaal overheidsbeleid • Positieve stappen: • Staatssecretaris voor armoedebestrijding • Federaal plan armoedebestrijding 2008 • Permanente armoedebarometer • Interessant voor de toekomst: • Coördinatie over de niveaus • ‘Active inclusion strategy’ implementeren • Uitkeringen optrekken • Automatische toekenning van rechten, bv. OMNIO

Met behulp van Europa (1) • EU-2020 strategie: vermindering van aantal mensen in armoede met 20 miljoen in 10 jaren • Hoe? • Wat met de andere 80 of 100 miljoen? • Aanbeveling ‘Active Inclusion’ • Europees Platform Armoede als ‘flagship’: behoud en versterking van OCM, nationale dynamiek stimuleren, participatie van stakeholders garanderen

Met behulp van Europa (2) • Uitdaging voor een multilevel-benadering: de Europese dynamiek kan de nationale (‘regionale’/’lokale’) dynamiek bevorderen, en omgekeerd • Europeanisering van het Belgische sociale beleid (G. Verschraegen): ‘zachte’ uitwisseling, meer meting

Integratiebeleid • De Europese invloed lijkt het belang van integratiebeleid op federaal niveau te versterken (Van Puymbroeck, Adam, Goeman)

Wat na het einde van de etappe? Europees Jaar van de strijd tegen armoede en sociale uitsluiting? Belgisch Voorzitterschap?

Armoede in België