WYKŁAD 7 ŚRODKI PSYCHODYSLEPTYCZNE I ICH WPŁYW NA ORGANIZM CZŁOWIEKA

1. WYKŁAD 7ŚRODKI PSYCHODYSLEPTYCZNE I ICH WPŁYW NA ORGANIZM CZŁOWIEKA

2. ŚRODKI PSYCHOSTYMULUJĄCE (PSYCHOPOBUDZAJĄCE • nazywane również halucynogeny, psychodeliki, psychomimetyki, fantastika, środki psychozowytwórcze • halucynogen (łac. alucinari – błądzić w myślach, majaczyć, bajdurzyć • znaczenie jedynie toksykologiczne i poznawcze • używano do przezwyciężenia zahamowań, uwolnienia podświadomości i racjonalizacji skrywanych potrzeb i kompleksów • wywołują objawy psychoz oraz słabe uzależnienie psychiczne • działanie halucynogenne może wykazywać ok. 100 substancji zawartych w różnych surowcach roślinnych

3. CHARAKTERYSTYKA HALUCYNOGENÓW • większość posiada pierścień • indolowy (charakterystyczny • dla 5-HT) • inne np. fenyletyloaminy • budową przypominają • katecholaminy

4. CHARAKTERYSTYKA HALUCYNOGENÓW Definicja halucynogenów: substancje, które zmieniają percepcję oraz nastrój, bez wyraźnego wpływu na autonomiczny układ nerwowy, metabolizm organizmu i aktywność psychomotoryczną nie wywołują również objawów depresji ośrodkowego układu nerwowego

5. CHARAKTERYSTYKA HALUCYNOGENÓW • percepcja i myślenie pod ich wpływem ulegają zaburzeniom, przypominając przeżywanie snu na jawie • wszystkie halucynogeny, choć w różnym stopniu, mają działanie psychozowytwórcze – zdolność do wywoływania poszczególnych objawów psychotycznych (a nie typowych psychoz): omamów, objawów depersonalizacji, zaburzeń poczucia czasu, hiperstezji, parastezji, synestezji, euforii itp.

6. CHARAKTERYSTYKA HALUCYNOGENÓW • wpływ na nastrój jest złożony, nie związany bezpośrednio z objawami euforii czy depresji psychicznej • z punktu widzenia neurofizjologii ośrodkowe objawy działania leków psychodysleptycznych dają się sprowadzić do zaburzeń w magazynowaniu i analizie informacji sensorycznej • prawdopodobnie nasilają dopływ bodźców aferentnych do tworu siatkowatego (struktura odpowiedzialna za regulację poziomu aktywności i integracji czynności jąder mózgu)

7. TWÓR SIATKOWATY - RAS

8. CHARAKTERYSTYKA HALUCYNOGENÓW Klasyfikacja tej grupy środków nie jest jednoznaczna: I grupa związki wykazujące podobieństwo budowy chemicznej do neuroprzekaźników 5-HT (LSD i psylocybina) i katecholamin (meskalina) II grupa związki o budowie niepodobnej do neuroprzekaźników (kannbinole i fencyklidyna)

9. CHARAKTERYSTYKA HALUCYNOGENÓW meskalina psylocybina LSD

10. LSD, PSYLOCYBINA I MESKALINA • LSD – dietyloamid kwasu D-lizergowego, lizergid, LSD-25 • naturalnie występujący alkaloid sporyszu • środek o niezwykle silnym działaniu • dawka 1 μg/kg mc. może wywołać silny efekt psychotropowy • Meskalina i psylocybina • otrzymywane z kaktusa meksykańskiego i grzybów • przypominają w budowie LSD • znacznie słabsze wpływ halucynogenny niż LSD

11. LSD • wywołuje głównie halucynacje wzrokowe, rzadziej słuchowe • działanie psychotropowe ulega szybko tolerancji krzyżowej również wobec innych halucynogenów • nie wywołuje objawów abstynencji psychicznej lub fizycznej • najpoważniejsze powikłania to bardzo silnie zaznaczone objawy psychotyczne, z panicznym lękiem, dysforią, urojeniami paranoicznymi (bad trip), prowadzących do niebezpiecznych zachowań

12. LSD • wielokrotne niespodziewane nawroty halucynacji wiele miesięcy czy lat po zaniechaniu stosowania (flashbacks) • tolerancja wytwarza się już po 3-4 dniach stosowania • początkowa wrażliwość wraca po podobnie długiej przerwie

13. LSD • brak modeli zwierzęcych do badań efektów halucynogenów w OUN • zaburzenie konstrukcji tworzenia sieci przez pająki • mechanizm powstawania halucynacji po LSD wiąże się z wpływem na ośrodkowy układ serotoninergiczny • powinowactwo LSD do 5-HT, hamując aktywność serotoninowych jąder szwu (raphe nuclei) drogą pobudzenia pewnych autoreceptorów • sugerowano, że uszkodzenie hamującego , kontrolnego wpływu 5-HT na struktury przodomózgowia może być związane z powstawaniem omamów

14. LSD • Teoria • uszkodzenie jąder szwu, zahamowanie syntezy endogennej 5-HT oraz rezerpina, obniżają wielkość progowej dawki LSD niezbędnej dla wywołania efektów psychotropowych ? • efekty behawioralne są znacznie dłuższe i nie skorelowane ze mianami aktywności jąder szwu • dawki LSD potrzebne do wywołania działania psychotropowego są znacznie wyższe niż koncentracja potrzebna do całkowitego wysycenia miejsc wiązania trytowanego LSD w mózgu • neurony jąder szwu nie wykazują tolerancji na LSD w przeciwieństwie do efektów psychotycznych

15. LSD • LSD wpływa również na aktywność układu noradrenergicznego • w pewnych testach zachowuje się jak agonista DA • wpływa agonistycznie na receptory 5-HT2 w wywoływaniu omamów (5-HT2A)

16. LSD • efektom psychotropowym towarzyszy wzrost napięcia mięśniowego, ataksja, rozszerzenie źrenic, nudności, wymioty • zaburzenia chromosomalne u dzieci matek przyjmujących w ciąży LSD – mechanizm nie wyjaśniony • może wywoływać długotrwałe zaburzenia psychopatologiczne, ataki paniki i zachowania agresywne • są to substancje potencjalnie bardzo niebezpieczne

17. FENCYKLIDYNA • związek zsyntetyzowany jako szybko działający podawany dożylnie lek znieczulający i analgetyczny • szybko rozpoznano jego siłę uzależniającą • pacjenci po wybudzeniu wykazywali dezorientację i miewali omamy • w użyciu klinicznym stosowano także pochodną fencyklidyny – ketaminę, też wywołującą uzależnienia ketamina PCP

18. FENCYKLIDYNA • najczęściej nadużywany środek psychomimetyczny • może wywoływać psychozy podobne symptomatologicznie do schizofrenii • mechanizm działania związany z blokowaniem w sposób niekompetycyjny • receptorów NMDA dla • aminokwasów pobudzających • konsekwencją jest uwalnianie • DA w strukturach • mezolimbicznych mózgu

19. KANNABINOLE • najczęściej stosowane substancje psychodysleptyczne – przetwory konopi indyjskichs • substancje czynne: tetrahydrokannabinol • kannabinol • anandamid

20. KANNABINOLE • MARIHUANA – suszone liście i kwiatostany • HASZYSZ – żywica/łodygi konopi

21. KANNABINOLE • główne miejsce działania kannabinoli – OUN • powodują wystąpienie relaksacji psychicznej i stan dobrego samopoczucia (efekty do pewnego stopnia przypominają działanie etanolu) • nasilają i zaostrzają percepcję bodźców wzrokowych i słuchowych

22. KANNABINOLE • objawy psychotropowe podobne do efektów działania LSD, ale mniej intensywne • wyraźne spowolnienie odczucia upływu czasu • wzmożenie apetytu i osłabienie pamięci • obniżona sprawność psychomotoryczna • silne działanie analgetyczne i przeciwwymiotne • próby stosowania tych związków u chorych na nowotwory

23. KANNABINOLE • Efekty obwodowe • tachykardia • rozszerzenie naczyń skórnych (zaczerwienienie twarzy) • spadek ciśnienia płynu gałkowego (efekt terapeutyczny w jaskrze) • rozkurcz oskrzeli

24. KANNABINOLE • mechanizm działania nie jest znany • odkryto jednak w mózgu receptory selektywnie wiążące aktywne substancje konopi • receptory te należą do klasy receptorów związanych z białkami G – hamując aktywność cyklazy adenylanowej i czynność niektórych kanałów wapniowych

25. KANNABINOLE • najwięcej receptorów dla kannabinoli wykryto w: • hipokampach – zaburzenia pamięci • móżdżek i istota czarna – spadek koordynacji i sprawności ruchowej • jądra mezolimbiczne – kontrola procesów wzmocnienia pozytywnego • obwodowy typ receptora dla kannabinoli różni się budową od ośrodkowego • występuje w układzie limfatycznym – oddziaływanie haszyszu na funkcje immunologiczne organizmu

26. KANNABINOLE • Zainteresowanie medycyny (terminalna choroba nowotworowa) kannabinolami ze względu na ich działanie na: • ciśnienie gałkowe • czucie bólu • odruch wymiotny • napięcie mięśniówki gładkiej oskrzeli • zsyntetyzowano nawet stosowaną terapeutycznie pochodną kannabinoli – nabilon

27. KANNABINOLE • tolerancja na działanie kannabinoli rozwija się bardzo powoli • raczej nie obserwuje się uzależnienia fizycznego, jeśli wystąpi jest słabe • po odstawieniu kannabinoli obserwuje się efekty podobne do niektórych efektów po odstawieniu alkoholu etylowego lub opiatów • nudności • dysforia • pocenie się • tachykardia

28. KANNABINOLE • przedawkowanie – objawy uspokojenia, senności ale bez zaburzeń w funkcjach oddechowych i krążeniowych • nawet w małych dawkach kannabinole mogą powodować uspokojenie i euforię • wykazują działanie teratogenne i mutagenne w badaniach przedklinicznych na zwierzętach • powodują spadek poziomu testosteronu i zmniejszenie liczby plemników w nasieniu mężczyzn • trwałe zaburzenia psychiczne i stany apatii u osób stosujących kannabinole przez dłuższy czas

29. NARKOTYCZNE LEKI PRZECIWBÓLOWE

30. PATOFIZJOLOGIA BÓLU • leczenie bólu to podstawowe zadanie lekarzy • środki przeciwbólowe – środki analgetyczne • czynniki powodujące uszkodzenie tkanek: • zewnętrzne – mechaniczne, termiczne, chemiczne • wewnętrzne – proces zapalny, nowotworowy

31. PATOFIZJOLOGIA BÓLU • droga przekazu bólu • uszkodzenie • przekaźniki – substancja P, kininy, prostaglandyny, jony potasu i inne • receptory bólowe (nocyceptory) • rogi grzbietowe rdzenia • motoneurony rogów przednich oraz neurony leżące w substancji galaretowatej i jądrze właściwym rogów tylnych • pobudzenie neuronów tworu siatkowatego tłumaczy: • objawy ze strony automatycznego układu nerwowego w następstwie silnych doznań bólowych (rozszerzenie źrenic, silne pocenie, wstrząs) • zwiększone napięcie mięśni w okolicach uszkodzonych tkanek

32. PATOFIZJOLOGIA BÓLU stymulacja przekaz sygnału rdzeń kręgowy receptory opioidowe percepcja bólu synapsa i uwalnianie wapnia

33. PATOFIZJOLOGIA BÓLU A.) Opiates affect the limbic system, which controls emotions, increasing pleasure, relaxation and contentment. B.) The brainstem controls automatic activity, like breathing or coughing. Opiates can act on the brainstem to stop coughing or slow breathing. C.) The spinal cord transmits pain signals from the body. Opiates act here to block pain messages.

34. PODZIAŁ LEKÓW PRZECIWBÓLOWYCH • Narkotyczne leki przeciwbólowe – dawniej zwane opiatami • podstawowy lek – morfina – alkaloid • fenantrenowy występujący w opium • leki opioidowe lub egzogenne opioidy • Leki przeciwbólowe o działaniu przeciwgorączkowym –„słabe” lub „małe” analgetyki • nie są w stanie znieść silnych bólów np. po złamaniu kości czy nowotworowych • znoszą bóle o mniejszym natężeniu np. głowy czy mięsni

35. ENDOGENNE OPIOIDY • odkrycie czynnej substancji opium – morfiny, 1803-1806r • istnieją swoiste receptory opioidowe – różne ich typy o różnym znaczeniu fizjologicznym • przemawia to za istnieniem endogennych opioidów • obecnie wszystkie związki o powinowactwie do receptorów opioidowych – opioidy receptor mu receptor sigma

36. PODZIAŁ LEKÓW O POWINOWACTWIE DO RECEPTORÓW OPIOIDOWYCH • leki agonistyczne, „czyści agoniści” – morfina • leki agonistyczne o słabych właściwościach antagonistycznych – pentazocyna • leki antagonistyczne o słabych właściwościach agonistycznych – nalorfina • leki antagonistyczne, „czyści antagoniści” – brak efektów przeciwbólowych – nalokson

37. MORFINA I INNE ALKALOIDY OPIUM • Opium zawiera dwa typy alkaloidów o różnych właściwościach farmakologicznych: • alkaloidy fenantrenowe (morfina, kodeina, tebaina) • alkaloidy benzyloizochinolinowe (papaweryna, noskapina, narceina)

38. MORFINA I INNE ALKALOIDY OPIUM Związki stosowane jako leki: MORFINA DIONINA HYDROMORFAN OKSYMORFON FOLKODYNA METOPON KODEINA DIHYDROKODEINA HYDROKODON Inne: APOMORFINA PETIDYNA LOPERAMID DIFENOKSYLAT PENTAZOCYNA

39. WŁAŚCIWOŚCI FARMAKOLOGICZNE • receptory opioidowe μ, σ oraz κ • aktywacja receptorów opioidowych powoduje zmiany stężeń wewnątrzkomórkowych cyklicznych nukleotydów • morfina hamuje aktywność pobudzanej przez prostaglandyny grupy E cyklazy adenylanowej (obniżanie temperatury ciała, nasilenie działania przeciwbólowego) • pobudzenie receptorów typu μ, σ powoduje aktywację niektórych kanałów potasowych (efekty przeciwbólowe) • wpływ na receptory wapniowe typu N • działanie obwodowe morfiny koncentruje się głównie na układzie pokarmowym

40. DZIAŁANIE OŚRODKOWE • przeciwbólowe • działanie swoiste, występuje po dawkach morfiny nie wpływających na inne doznania zmysłowe • nasilenie działania jest proporcjonalne do zastosowanej dawki • bóle o miernym nasileniu – 5-10 mg s.c • dokuczliwe, silne bóle – 15-20 mg • łatwiej ustępują bóle tępe, przewlekłe (nowotworowe) • bóle ostre (złamanie kości) wyższe dawki • morfina znosi emocje towarzyszące doznaniom bólowym • działa również na poziomie zakończeń nerwowych

41. DZIAŁANIE OŚRODKOWE • działanie uspokajające • po przeciętnych dawkach leczniczych • senność, utrudnienie koncentracji, spowolnienie procesów myślenia, zmniejszenie aktywności fizycznej • dysforia – przy pierwszorazowym podaniu leku • euforia – po wielokrotnym stosowaniu • depresja czynności oddechowej • zależna od zmniejszenia wrażliwości neuronów ośrodka oddechowego na ciśnienie cząsteczkowe CO2 • czynność oddechowa zwalnia się i spłyca • występuje po dawkach leczniczych opioidów

42. DZIAŁANIE OŚRODKOWE • działanie przeciwkaszlowe • depresyjny wpływ na tzw. ośrodek kaszlu rdzenia przedłużonego • wydzielanie dokrewne osi przysadka-podwzgórze • uwalnianie wazopresyny – zmniejszenie wydalania moczu • hamowanie FSH, LH, TSH • morfina hamuje uwalnianie ACTH pod wpływem czynników stresowych • w czasie wymiotów opioidy nasilają wydzielanie ACTH • obniżenie temperatury ciała

43. DZIAŁANIE OŚRODKOWE • wpływ na ośrodek wymiotny • działanie dwufazowe • pobudzenie ośrodka wymiotnego – po pierwszorazowym podaniu (5 mg) • zahamowanie ośrodka wymiotnego – po dłuższym stosowaniu opioidów • obniżenie progu drgawkowego • na skutek hamowania przekaźnictwa GABA • po bardzo dużych dawkach mogą wystąpić drgawki • silne zwężenie źrenic • charakter ośrodkowy i charakterystyczne dla zatrucia morfiną – szpilkowate źrenice • cecha charakterystyczna uzależnionych

44. DZIAŁANIE OBWODOWE • zwiększenie napięcia mięśni gładkich • z wyjątkiem mięśni gładkich naczyń krwionośnych i macicy • skurcz odźwiernika – dłuższe przebywanie treści pokarmowej w żołądku • zaparcia spastyczne –wykorzystywane w niektórych typach biegunek • wzrost ciśnienia w drogach żółciowych • utrudnienia w oddawaniu moczu

45. DZIAŁANIE OBWODOWE • inne działanie obwodowe • uwalnianie histaminy – niebezpieczne szczególnie u chorych na dychawicę • uwalnianie histaminy – nieznaczne rozszerzenie naczyń krwionośnych i obniżenie ciśnienia tętniczego • uwalnianie histaminy – odczyny skórne • opioidy na ogół nie wykazują istotnego wpływu na układ krążenia • hamowanie czynności skurczowych macicy, znacznie wydłużając poród • przechodzą dobrze przez barierę łożyskową i wywołują depresję ośrodka oddechowego noworodków

46. WCHŁANIANIE I DROGI PODANIA MORFINY • wchłanianie z przewodu pokarmowego – niepełne, powolne (wchłania się 15-70%) • wchłanianie na drodze dyfuzji biernej • łatwiej wchłaniają się pochodne morfiny • wchłanianie wolne, ale szybki metabolizm • efekt przeciwbólowy przy podaniu doustnym morfiny – bardzo wysokie dawki (8-10-krotnie większe jak przy podaniu pozajelitowym) pierwszy raz • 2-3-krotne dawki po kilkurazowym stosowaniu • lecznictwo – łagodzenie doznań bólowych w zejściowych stanach chorób nowotworowych

47. WCHŁANIANIE I DROGI PODANIA MORFINY • szybkość i czas efektu przeciwbólowego zależą od drogi podania • podanie dożylne (10 mg) – maksymalne działanie po 20-30 min. • podanie domięśniowe lub podskórne (10 mg) – 60-90 min. • działanie przeciwbólowe utrzymuje się ok. 3-4 godz. po podaniu dożylnym i 4-5 godz. po podskórnym • wstrzyknięcia podpajęczynówkowe i nadtwardówkowe oraz w okolice zwojów międzykręgowych (0.5-6 mg), a czas działania 12-48 godz.

48. DYSTRYBUCJA I METABOLIZM MORFINY • stosunkowo słabo przenika do OUN, łatwiej przenikają jej pochodne • wyższe stężenia w nerkach, płucach, wątrobie i śledzionie • nie kumuluje się, po 24 godz obserwuje się jego śladowe ilości w tkankach, wydala się 90% związku • główny proces metaboliczny w wątrobie (sprzęganie morfiny z kwasem glukuronowym) • pochodne wydalane z moczem • niewielkie ilości stwierdzane w kale (wydalanie z żółcią, 7-10%) • długotrwałe doustne stosowanie morfiny – więcej 6-glukuronidu morfiny o silnym działaniu przeciwbólowym – mniej nieczynnego 3-glukuronidu morfiny – zwalczanie bólów nowotworowych

49. OSTRE ZATRUCIE MORFINĄ • następstwo przedawkowania morfiny • duże upośledzenie czynności oddechowej z sinicą • obniżenie ciśnienia tętniczego • nasilenie senności przechodzące w głęboką śpiączkę • obniżenie temperatury ciała • zmniejszenie napięcia mięśni szkieletowych, osłabienie lub zniesienie odruchów • drgawki • bardzo silne zwężenie źrenic

50. TOLERANCJA, ZALEŻNOŚĆ I ODSTAWIENIE • tolerancja o charakterze krzyżowym • szybka tolerancja na działanie przeciwbólowe i euforyzujące, a także działanie wymiotne i przeciwkaszlowe, słabsza na depresyjne na ośrodek oddechowy • brak tolerancji na spastyczne działanie (zaparcia) oraz miozę (szpilkowate źrenice) • tolerancja po 3 tygodniach ciągłego stosowania • zależność fizyczna i psychiczna • zespół abstynencji – dysforia, łzawienie, katar, bezsenność, zlewne poty, podwyższenie ciśnienia tętniczego, drżenie mięśni, bolesne skurcze jelit, stany deliryczne, drgawki, zapaść