BADANIA INDYWIDUALNEGO SPOZYCIA ZYWNOSCI I STANU ODZYWIENIA W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH

1. BADANIA INDYWIDUALNEGO SPOZYCIA ZYWNOSCI I STANU ODZYWIENIA W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH Dr Wlodzimierz Sekula Instytut Zywnosci i Zywienia

2. W 2000 roku zostaly przeprowadzone pierwsze og�lnopolskie badania indywidualnego spozycia zywnosci. Wprawdzie istnialy dosc liczne wczesniejsze badania tego rodzaju, ale nie byly one wykonywane w skali og�lnokrajowej, a czeste r�znice w ich metodologii ograniczaly mozliwosc wykorzystania wynik�w.

3. Dokonano takze pomiar�w wysokosci i masy ciala oraz obwodu ramienia, talii i bioder uczestnik�w, sluzace identyfikacji os�b z niedoborem masy ciala, prawidlowa masa ciala i nadwaga i otyloscia. Niedob�r masy ciala moze byc symptomem niedozywienia, spowodowanego zbyt uboga dieta.

4. Badania wykonano w ramach umowy zawartej miedzy rzadem Polski, reprezentowanym przez Ministra Zdrowia a Organizacja ds. Wyzywienia i Rolnictwa w sprawie realizacji projektu �Household Food Consumption and Anthropometric Survey�. Umowa byla nastepstwem przyjecia wniosku naszego kraju o pomoc techniczna, uzasadnianego potrzeba dokladnej oceny sytuacji zywieniowej populacji Polski i dotychczasowym brakiem reprezentatywnych og�lnokrajowych badan w tym zakresie.

5. Potrzeba ta wynikala z rosnacej obawy o zagrozenie niedozywieniem, wynikajacej ze wzrostu odsetka gospodarstw domowych o dochodach ponizej minimum egzystencji.Tendencje wzrostowa w tym zakresie uruchomil gwaltowny wzrost cen zywnosci, spowodowany podjeciem reform zmierzajacych do wprowadzenia gospodarki rynkowej w naszym kraju.

6. Wymieniony projekt zostal wykonany przez Instytut Zywnosci i Zywienia we wsp�lpracy z Gl�wnym Urzedem Statystycznym. Zgodnie z zalozeniami projektu, do badan wylosowano podpr�be gospodarstw domowych, wytypowanych do badan budzet�w w 2000 r., corocznie przeprowadzanych w naszym kraju i sluzacych do oceny materialnych warunk�w bytu ludnosci.Instytut Zywnosci i Zywienia laczyla wczesniejsza wsp�lpraca z Gl�wnym Urzedem Statystycznym w zakresie wykorzystania wynik�w badan budzet�w i ich interpretacji. Wspomniana podpr�ba obejmowala 1362 gospodarstwa domowe, liczace 4310 os�b.

7. 

8. Czynnosci te zostaly wykonane przez ankieter�w urzed�w statystycznych, zatrudnionych do cel�w rutynowych badan budzet�w gospodarstw domowych, kt�rzy zostali uprzednio gruntownie przeszkoleni w zakresie metodologii oceny spozycia i przeprowadzania pomiar�w antropometrycznych: w 3 dniowym szkoleniu w Instytucie uczestniczylo 50 ankieter�w. Wykorzystujac nabyte umiejetnosci oraz wideokasety z filmem instruktazowym przygotowanym przez Instytut przeszkolilioni nastepnie dalszych ankieter�w.Pomocy w szkoleniach udzielali pracownicy Instytutu.

9. Wykonane badania przeprowadzono metoda wywiadu o spozyciu z ostatnich 24 godzin (24-hour recall), kt�ry jest najczesciej stosowany w odniesieniu do duzych populacji.  Wywiady te, w kt�rych poslugiwano sie ankieta, opracowana dla potrzeb projektu, zostaly przeprowadzone bezposrednioze wszystkimi uczestnikami badania. Ich celem bylo pozyskanie informacji o produktach, potrawach i napojach spozytych w ciagu dnia poprzedzajacego badanie.

10. Pomoca w okreslaniu ich rodzaju i ilosci byl album fotografii najczesciej spozywanych produkt�w i potraw, liczacy 201 kolorowych zdjec, przygotowany i opublikowany przez Instytut Zywnosci i Zywienia.Album jest popularnym narzedziem stosowanym w badaniach tego rodzaju.

11. Wyniki badan umozliwily identyfikacje modeli spozycia zywnosci oraz energii i skladnik�w odzywczych, zr�znicowanych w zaleznosci od plci, wieku i miejsca zamieszkania uczestnik�w oraz okreslenie ich wplywu na stan odzywienia. Dzieki unikatowej koncepcji projektu, kt�ry objal podpr�be gospodarstw domowych, uczestniczacych w badaniach budzet�w i dostarczajacych takze informacji, pozyskiwanych wlasciwa im metodologia, zostal poszerzony zakres danych o spozyciu i mozliwosc ich interpretacji.

12. Wyniki badan upowszechniono przede wszystkim w postaci obszernej monografii, opublikowanej w jez. polskim wraz z wyczerpujacym streszczeniem w jez. angielskim w wydawnictwach Instytutu Zywnosci i Zywienia w 2003 r. (L. Szponar, W. Sekula, E. Rychlik, M. Oltarzewski, K. Figurska: Badania Indywidualnego Spozycia Zywnosci i Stanu Odzywienia w Gospodarstwach Domowych. Prace IZZ 101). Dwujezyczne streszczenie wynik�w projektu zostalo odrebnie opublikowane w wymienionym roku.

13. Wyniki badan wykorzystano w wyczerpujacym studium nt.: Otylosc, zywienie, aktywnosc fizyczna, zdrowie Polak�w. Diagnoza stanu odzywienia, aktywnosci fizycznej i zywieniowych czynnik�w ryzyka otylosci oraz przewleklych chor�b niezakaznych w Polsce (1960-2005), opublikowanym w wydawnictwach Instytutu w 2006r. (red. Prof. dr hab. n. med. Miroslaw Jarosz). Studium to poprzedzalo uruchomienie Narodowego Programu Zapobiegania Nadwadze i Otylosci Oraz Przewleklym Chorobom Niezakaznym poprzez Poprawe Zywienia i Aktywnosci Fizycznej � POL-HEALTH2007- 2011.

14. Wyniki badan zostaly takze upowszechnione wsr�d spolecznosci miedzynarodowej, miedzy innymi poprzez nastepujace publikacje: The Household Food Consumption and Anthropometric Survey in Poland (L. Szponar, W. Sekula, M. Nelson and Robert C. Weisell). Public Health Nutrition, Vol. 4, No.5(B), 2001 oraz  Comparison between household budget survey and 24-hour recall data in a nationally representative sample of Polish households (W. Sekula, M. Nelson, K. Figurska, M. Oltarzewski, R. Weisell and L. Szponar). Public Health Nutrition, 8(4) 2005

15. Sluzyly one (i sluza nadal) uczestnictwu Instytutu w projektach europejskich, jak: �Policy Options for Responding to the Growing Challenge from Obesity: A Cross-National Comparative Study (PORGROW); �Comparative Analysis of the Existing Data on Nutrition and Lifestyle of the Ageing Population in Europe, especially in the �New� Baltic, Central and Eastern Regions of the Community� (AGEING); �Eating Out: Habits, Determinants and Recommendations for the Consumers and the European Catering Sector� (HECTOR).

16. Baza danych obejmujaca informacje o indywidualnym spozyciu produkt�w zywnosciowych byla (i jest nadal) wykorzystywana do oceny narazenia populacji na szkodliwe substancje w zywnosci w ramach takich prac, jak: �Analiza wielkosci spozycia produkt�w spozywczych w aspekcie oceny ryzyka narazenia pozostalosciami pestycyd�w w grupie dzieci i mlodziezy oraz os�b doroslych - umowa z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi na potrzeby EFSA);  �Ocena ryzyka narazenia zdrowia populacji polskiej na akryloamid obecny w zywnosci� (grant); �Szacowanie narazenia populacji polskiej na substancje dodatkowe zawarte w zywnosci�-w ramach projektu �Improvement of implementation of food safety surveillance�- Twining Project Pl/06/IB/EC/01.

17. W kwietniu 2005 r. odbylo sie kolokwium nt. �European Food Consumption Database- Current and medium to long-term strategies�, zorganizowane przez EFSA w Brukseli.Podnioslo ono potrzebe utworzenia takiej bazy, uwzgledniajac, ze wprawdzie dane o spozyciu, uzyskiwane w badaniach zywieniowych sa dostepne w wiekszosci kraj�w, to jednak nie mozna ich bezposrednio por�wnywac z uwagi na r�znice w ich metodologii, systemie kodowania i grupowania zywnosci, itp.

18. EFSA podjela w zwiazku z tym niezbedne prace, organizowane i koordynowane przez Data Collection and Exposure Unit (Scientific Cooperation and Assistance Directorate. Utworzona zostala miedzynarodowa siec ekspert�w ds. danych o spozyciu zywnosci. Odbyly sie dwa spotkania czlonk�w sieci w Parmie, podczas kt�rych przedstawiono informacje nt. narodowych badan indywidualnego spozycia zywnosci oraz om�wiono zalecenia Data Collection and Exposure Unit dot. zakresu i sposobu dostarczenia tych wynik�w w celu stworzenia bazy europejskiej.

19. Efektem tych prac stala sie �Concise European Food Consumption Database�, opublikowana na stronie internetowej EFSA�, stanowiaca pierwsza baze danych w Europie, zawierajaca informacje o spozyciu w wiekszosci kraj�w czlonkowskich Unii. Jest ona pomyslana jako pierwsze narzedzie dla EFSA, Paneli Naukowych oraz innych naukowc�w w krajach czlonkowskich, pomocne w przeprowadzaniu wstepnych ocen narazenia.

20. Baza obejmuje dane o przecietnym dziennym spozyciu zywnosci w 19 krajach europejskich i dotyczy populacji os�b doroslych (16-64 lata).Produkty zywnosciowe sa pogrupowane w 15 kategorii i 21 podkategorii.Przedstawione sa takze informacje nt. badan, z kt�rych pochodza dane.

22. Uznajac, ze dla pelnej oceny narazenia potrzebne sa jednak bardziej szczeg�lowe dane, EFSA postanowila uruchomic w 2008 r. nowy projekt wsp�lpracy w tym zakresie z krajami czlonkowskimi oraz Islandia, Norwegia i Szwajcaria.Dotyczy on przekazania EFSA danych o indywidualnym spozyciu zywnosci wsr�d populacji os�b doroslych.

23. Zostaly podpisane odpowiednie umowy (Collaborating agreements for the provision and processing of food consumption data) przez EFSA z instytucjami, wskazanymi przez Stale Przedstawicielstwa poszczeg�lnych kraj�w. W przypadku Polski, taka instytucja jest Instytut Zywnosci i Zywienia. Prace nad przetworzeniem danych zgodnie z wymaganiami EFSA sa w toku, a ich przekazanie ma nastapic do lata biezacego roku.

24. Wsp�lpraca Instytutu z EFSA obejmuje takze jego udzial w projekcie �Individual food consumption data and exposure assessment studies of children� (EXPOCHI), uruchomionym przez Urzad.Jego przedmiotem jest ocena zawartosci w dietach dzieci w wieku 1-10 lat wybranych zanieczyszczen, takich jak ol�w, chrom i selen oraz barwnik�w dodawanych do zywnosci. Podobnie jak w przypadku os�b doroslych, w projekcie wykorzystane zostana dane o indywidualnym spozyciu zywnosci przez te populacje, pochodzace z badan przeprowadzonych przez Instytut Zywnosci i Zywienia w 2000 r.