AFETLERLE YAŞAMAK YA DA AFET YAŞAMAMAK

1. AFETLERLE YAŞAMAKYA DA AFET YAŞAMAMAK Nuray Karancı Orta Doğu Teknik ÜniversitesiPsikoloji Bölümü14. ULUSAL PSİKOLOJİ KONGRESİ8 Eylül,2006

2. Kapsam I:Zarar Azaltmak ve Hazırlıklı Olmak • Afet tanımı • Acil Destek Vakfı Filmi • Afet Yönetimi-Risk Yönetimi • Halk katılımı ve eğitimi II.Afet Sonrası Destek • Afet Sonrası Psikolojik Tepkiler • Psiko-sosyal destek III. Psikologların Yeri • EFPA • Görevler: Psikologlar Derneği ve Üniversiteler • Örgütlenme ve İşbirliği Protokolları IV: Öneriler

3. AFET NEDİR ? • Belirli bir coğrafi bölgede • nispeten anidenortaya çıkan, • kolektif stres yaratan, • önemli ölçüdekayıp yaratan ve • toplumunyaşantısını sekteye uğratan olaylardır. (Tierney, K)

4. AFETLERE SOSYAL BİLİMLERİN YAKLAŞIMI FİZİKSEL OLAYÇEVRE Doğal ve yapılandırılmış SOSYAL YAPI AFET

5. Risk Yönetimi • Tehlikeler • Zarar görebilirlik × Afet Yönetimi

6. ETKİN RİSK YÖNETİMİ • Çok sektörlü-disiplinli • Sürdürülebilir • Katılımlı (STK-Yerel-Merkezi) • Kurumsallaşmış • Halk katılımı afetin boyutlarını ve afet sonrası psikolojik sıkıntıları azaltacaktır

7. AFET DÖNGÜSÜ Afet öncesi : • Zarar azaltma • Hazırlıklı olma Afet Sırası ve Sonrası: • Arama – Kurtarma-İlk Yardım • Geçici iskan • İyileştirme

8. Zarar Azaltma ve Hazırlıklı Olma: Genel Çerçeve • Afetlerin yaratabileceği zararların en aza indirilmesi (örn: İmar planları revizyonu; Binaların depreme dayanımını arttırmak (güçlendirme) ; Eşya sabitleme ; Yasal düzenlemeler; Sigorta , vs) • Afet anı ve sonrası için hazır hale gelinmesi (örn: Acil durum planları; ilk yardım becerileri; malzeme stoklamak (yiyecek, içecek, fener, giysi) gibi

9. AFET ZARARLARINI AZALTMAK VE HAZIRLIKLI OLMAK • Çok Boyutlu: fiziksel/yapısal; Örgütsel; Yasal; Psikolojik • Çok Paydaşlı : Birey-aile-mahalle-STK-yerel yönetim-bölgesel-ulusal-uluslararası • Paydaşlar arasında koordinasyon ve işbirliği

10. 17 Ağustos, 2006, Radikal

11. İkincil Değerlendirme: Tehlike ile başa çıkılabilir mi ? : Bir şeyler yapılabilir mi ? Kaynaklarım yeterli mi ? Neler ? ; Kimin sorumluluğu ? Bireysel düzey: Başa çıkma becerileri; sosyal destek; kontrol inancı; öz yeterlilik, vb. Hazırlıklı olma: Tehlike =< Bireysel başa çıkma, kaynak ZARAR AZALTMA VE HAZIRLIKLI OLMA: Bilişsel Davranışçı Model Birincil Değerlendirme: Tehlike var mı ? Deprem olur mu ? ,Ne zaman olabilir ?; Olursa can-mal kaybım olur mu ? (KRİTİK FARKINDALIK)

12. Afetlere Hazırlık Modeli Paton, Smith & Johnston, 2003 Kritik Farkındalık Öz Yeterlilik Süre (-) Risk: Tehdit Algısı Genel Yeterlilik Etkililik Afetlere Hazırlık Afetkaygısı 1 (Tehlike) Güven(-) - Aktif başa çıkma Afet Kaygısı 2 (Genel afet)

13. TEHLİKE VAR MI?: Kritik Farkındalık/ Risk Algısı • Büyük çoğunluk EVET (Erzincan, Dinar ve İstanbul örneklemlerinde)

14. (Bakırköy)İstanbul ‘da Seçilmiş Konutların Takviye Edilmesine Yönelik Fizibilite Çalışmasıİstanbul, 2005 (Bakırköy, 2400 hane):

22. Bakırköy Özet • Depremi erteleme- “gerçekçi olmayan iyimserlik” • Tehlike/Zarar algısı yüksek • Genel yeterlilik ( % 83) • Öz yeterlilik (% 50) • Güçlendirme faydalı • Maliyet ve taşınma en önemli zorluklar • Yasal değişiklik (kat malikleri) ve kredi desteği

23. ZARAR AZALTMAK İÇİN BİR ŞEYLER YAPILABİLİR Mİ ? • Önlem alınabilir mi ( Genel Yeterlilik ) ? (Yordayan: Eğitim) Erzincan : % 82 Dinar: % 71 • Siz bir şeyler yapabilir misiniz ? (Öz -Yeterlilik) Erzincan: % 47 Dinar: % 46

24. ZARAR AZALTMAK İÇİN ÖNLEM ALMAK KİMİN SORUMLULUĞU ?

25. HAZIRLIK YAPTINIZ MI ? • Erzincan (Karancı ve ark,1993) : % 30 • Dinar (Karancı ve ark, 1996): % 13 • Çankırı (Karancı ve ark, 2005) : % 13 • İstanbul (Fişek ve ark, 2002): % 2 - % 30 • İstanbul (Karancı ve Şakiroğlu, 2004): % 19 (yeterli hazırlık yaptım)

26. Neden yeterli hazırlık yapmadınız ?(İstanbul ; Karancı ve Şakiroğlu, 2004)

27. İyimserlik yanlılığı: Yaygın ve yanlış varsayımlar • Başkalarına olabilir ama bana bir şey olmaz • Benim olduğum yerde olmaz • Olursa bile bana bir şey olmaz • Ben herkesden daha çok hazırlıklıyım (Burger ve Palmer, 1992; Spittal ve ark, 2005)

28. Hazırlıklı olma ile ilişkili değişkenler • Korku/kaygı • Kontrol algısı ve Kontrol Odağı • Eğitim • Gelir • Yaş • Tehdit algısı • Öz Yeterlilik • Afet deneyimi ? • Gelir/Tehdit algısı (Yüksek gelir) (Fişek ve ark, 2002 ;Karancı, Akşit, Dirik, 2002; Karancı ve Rüstemli, 1993; Karancı ve Şakiroğlu ,2004; Sattler ve ark., 2000)

29. HAZIRLIKLI OLMAK NASIL SAĞLANIR ?

30. ÇANKIRI: AFETLERE HAZIR OLMA:Yerel Eğiticilerden Halka (Karancı, Akşit & Dirik, 2002)

31. GENEL AMAÇ • Zarar azaltma ve hazırlıklı olma bilincini vermek (Risk kültürü) • Somut eylem planları geliştirtmek • Yerel kapasitenin güçlendirilmesi • Bilinçlenme-hazırlık-eylem planları ve eylem

32. ÇANKIRI DERSLERİ • Yerel sahiplenme

33. GÖNÜLLÜ GÖREVLİ • Yerel katılımcıların ilgisi

34. MOTİVASYON • Plaket ve sertifika töreni

35. ÇANKIRI’DA EĞİTİM ALANLARIN İZLENMESİ-EĞİTİMİN DEĞERLENDİRİLMESİ • Eğitim alanlarda 400 ve kontrol grubu olarak 400 yetişkin • Eğitim Programından bir yıl sonra • Değerlendirme amaçlı 800 kişiye anket uygulanması

36. Ortalama t p Eğitim almayanlar (N=395) 2,30 -3,57* ,000 Eğitim alanlar (N=397) 2,45 ÇANKIRI’DA AFET OLMA RİSKİ Önümüzdeki Yıl İçerisinde Çankırı’da Afet Olma Riski Ne Kadardır? * p<0.001 düzeyinde anlamlıdır. Afet olma riski 3’lü ölçek üzerinde değerlendirilmiştir. 1) Afet riski hiç yok, 2) Afet riski biraz var, 3) Afet olma riski çok yüksek

37. Ortalama t p Eğitim almayanlar (N=398) 2,18 -3,80* ,000 Eğitim alanlar (N=398) 2,34 ÇANKIRI’DA AFET OLMASINDAN DUYULAN ENDİŞE Önümüzdeki Yıl İçerisinde Çankırı’da Afet Olmasından Ne Kadar Endişe Ediyorsunuz? * p<0.001 düzeyinde anlamlıdır. Afet olmasından duyulan endişe 3’lü ölçek üzerinde değerlendirilmiştir. 1) Hiç endişe etmiyorum, 2) Biraz endişe ediyorum, 3) Çok endişe ediyorum

38. Ortalama t p Eğitim almayanlar (N=384) 2,19 -2,82* ,005 Eğitim alanlar (N=386) 2,32 ÇANKIRI’DA AFET KAYIPLARI BEKLENTİSİ Çankırı’da Afet Olması Durumunda Ne Kadar Kayıp Bekliyorsunuz? * p<0.001 düzeyinde anlamlıdır. Kayıp beklentileri 3’lü ölçek üzerinde değerlendirilmiştir. 1) Hiç kaybımız olmaz, 2) Biraz kaybımız olur, 3) Çok kaybımız olur

39. Ortalama t p Eğitim almayanlar (N=397) 2,08 -3,03** ,003 Eğitim alanlar (N=400) 2,21 AFETLERE HAZIRLIK YAPABİLMEK Afetlere Hazırlıklı Olmak İçin Bir Şeyler Yapılabilir mi? ** p<0.01 düzeyinde anlamlıdır. Afetlere hazırlıklı olmak için yapılabilecekler 3’lü ölçek üzerinde değerlendirilmiştir. 1) Hiç bir şey yapılamaz, 2) Bazı hazırlıklar yapılabilir, 3) Kesinlikle hazırlık yapılabilir

40. Eğitim Alanlar Eğitim Almayanlar Frekans ( % ) Frekans ( % ) Evet 102 25.5 53 13.3 Hayır 298 74.5 347 86.8 Toplam 400 100 400 100 OLABİLECEK AFETLERE KARŞI HAZIRLIK  İleride Olabilecek Afetlere Karşı Hazırlık Yaptınız mı?

41. EĞİTİME KATILANLAR ÖĞRETİLENLERİ NE KADAR UYGULADI

42. EĞİTİME KATILANLAR ÖĞRETİLENLERDEN HANGİLERİNİ UYGULADI

43. ÖĞRETİLENLERİ UYGULAMAMA NEDENLERİ

44. SONUÇLAR • Eğitim endişeyi , kayıp beklentisini, hazırlıklı olma tutumunu ve risk algısını etkiliyor • Ancak, davranış değişikliği daha güç elde ediliyor • Eğitim yöntemleri, malzemesi, kültürel uygunluk ve sürekliliği (Dünya Bankası Projesi) • İzleme ve değerlendirme

45. AFETLERLE BAŞA ÇIKMAK • Bireysel ve toplumsal gelişim • Afet öncesi, sırası ve sonrası • Risk belirleme –zarar azaltma kültürü • Çok disiplinli yaklaşım • Örgütlenme : Bireyden-yerel topluma-merkezi idareye • Süreklilik

46. AFET SONRASI PSİKOLOJİK TEPKİLER

47. AKUT DÖNEM • Fizyolojik uyarılma • Mantıklı düşünememe • Her şey gerçek dışı • Duygularda karmaşa (kaygı, korku, öfke, sinirlilik, çaresizlik, üzüntü) • Şok • Suçluluk; kaygı, güvensizlik

48. PSİKOLOJİK TEPKİLER: AKUT DÖNEM • Davranışsal: Yerinde duramama; uyku bozukluğu; iştahta değişim; içki/sigara • Bilişsel: bellek ve dikkat sorunları • Afet ile ilgili yinelenen düşünce ve hayaller

49. TEPKİ DÖNEMİ • Afeti hatırlatan durum ve uyaranlardan kaçınma • Gerginlik, korku • Huzursuzluk-depresyon • Kendini kopuk ve yalnız hissetme • Korkutucu rüya ve kabuslar • Suçluluk duyguları

50. İYİLEŞME • Tepkilerin şiddeti azalır • Günlük yaşama ilgi • Gelecekle ilgili planlar • Duygusal açıdan toparlanma