Werksessie Gebouwde Omgeving

1. Werksessie Gebouwde Omgeving 24 januari 2019

2. Welkom en uitleg programma Dorine Peters

3. Programma 24 januari 2019 12:00 Inloop met lunch 12:30 Update RES Zeeland – Mathieu van Woerkom 12:40 Gebouwde Omgeving – Dorine Peters 12:50 Warmte transitieatlas Zeeland – Coen Bernoster 13:45 Koffie & thee pauze 14:00 Werksessie ronde 1 15:00 Werksessie ronde 2 16:00 Einde

4. Regionale Energiestrategie Parijs op z’n Zeeuws - Mathieu van Woerkom

8. Planning RES Zeeland jan/mrt 2019 mrt/apr 2019 juni 2019 zomer 2019 eind 2019 2020/2021 • Werkzaamheden sectortafels en cross-over sessies • Concept bouwstenen gereed (evt ter politieke oordeelsvorming) • - Bijeenkomsten PS en gemeenteraden • - Vormgeving politiek-bestuurlijk proces • - Verkiezingen Provincie en Waterschap • Concept RES gereed • - Bijeenkomsten PS en gemeenteraden • Landelijke check: is de nationale opgave regionaal verdeeld? Voor het geval dit niet lukt, wordt een door de decentrale overheden ontwikkelde verdeelsystematiek toegepast • RES definitief • Verwerking RES in omgevingsbeleid provincie en gemeenten

9. Gebouwde Omgeving Dorine Peters

10. Resultaten RES (startbijeenkomsten 2018) We gaan nader onderzoek doen naar de knoppen en daarna eraan draaien. Jullie inbreng en wensen spelen daarin een belangrijke rol. A B C Energievraag verminderen Toepassen duurzame installaties en producten Energieaanbod verduurzamen onderling verbanden en effecten infrastructuur

11. Handreiking RES (20-12-2018) Bijeenkomst 24 januari Overzicht van: • alle beschikbare warmtebronnen binnen de regio • de totale warmtevraag binnen de regio • de bestaande en geprojecteerde infrastructuur voor warmte Sessies maart Beschrijving van: • wat realistisch gezien, de in te zetten warmtebronnen zijn in relatie tot de warmtevraag. Niet alleen in tijd maar ook kosten.

12. Beschrijving van: Maart: beschrijving van: • Proces betrekken stakeholders • Procesvoorstel voor efficiënte en betaalbare koppeling beschikbare bronnen, warmtevraag en infrastructuur • Afwegingskader bepaling bruikbaarheid bron • Afwegingskader omgang met warmtebronnen binnen de regio, waarmee een verdeling van warmte mogelijk gemaakt gaat worden

13. Warmte transitieatlas Zeeland Coen Bernoster

14. Warmte Transitie Atlas ZeelandWerksessie tafel Gebouwde Omgeving 24-1-2019

15. Belangrijkste stakeholders

16. WARMTETRANSITIE ATLAS

17. Het Warmtetransitiemodel Versie v1.7 (Zeeland)

18. Onze uitgangspunten • Het Warmtetransitiemodel: • Analyseert de warmtevraag van de gebouwde omgeving; • Berekent de laagste maatschappelijke kosten per warmteoptie per buurt; • Wijst kansrijke gebouwen en gebieden aan om de transitie te beginnen. • Alle panden wordt een sleuteltype toegewezen. Het sleuteltype bestaat uit de combinatie van woningtype en bouwperiode, verdeeld in onderstaande categorieën: Bouwperiodes Woningtypen < 1920 Meergezinswoning 1920 – 1950 Rijwoning 1950 – 1975 Twee-onder-een-kap 1975 – 1990 Vrijstaande woning 1990 – 2005 Utiliteitsbouw ≥ 2005

19. Verschillende oplossingen (2050) All Electric 35-55℃ Warmtepompen i.c.m. vergaande isolatie. “Allelectric” Warmtenet 55-70℃ Geothermie, restwarmte van datacenters, WKO i.c.m. oppervlakte-water, AWZI etc. Hern. Gas hybride / Innovatie 55-70℃ Hybride warmtepomp met groengas / synthetisch gas

20. Kengetallen en uitgangspunten Openbare databronnen Hoe werkt het? Database van gebouwde omgeving Rekenregels Filter Kansrijke gebouwen en gebieden om aan de slag te gaan Laagste maatschappelijke transitiekosten per buurt

21. Bronnenoverzicht

22. Kostentechnische analyse Laagste maatschappelijke kosten per transitieoplossing per buurt

23. kWh/m2 Collectief systeem Individueel systeem Warmteopties – vóór warmtevraagbeperking 95 90 °C 70 °C 35 °C Biomassa Biomassaketel met houtpellets. HT warmtenet Restwarmte; biomassa; diepe geothermie. 65 Hernieuwbaar gas Biogas met hybride CV ketel • MT warmtenet • Collectieve warmtepomp met: • Datacenters; • Riothermie of RWZI; • WKO met aquathermie; • Ondiepe geothermie; • Retournet HT warmtenet. Hernieuwbaar gas Hybride CV ketel met biogas. Vraagbeperking Allelectric Individuele warmtepomp met bodemlus, buitenlucht of WKO net; Infraroodpanelen. 25

24. Warmteopties – Na warmtevraagbeperking (2050) Gasnet Elektriciteitsnet Verzwaard Warmtenet Regionaal en lokaal

25. Basismaatregelen Basismaatregelen bestaan uit: • Basisisolatie (label B/C) • Ventilatie • Elektrisch koken Basismaatregelen brengen de minimale afgiftetemperatuur voor ruimteverwarming terug tot 55˚ à 70˚. Dit is het minimale niveau voor een aardgasvrije verwarming (no regret).

26. Vergaande maatregelen Vergaande maatregelen bestaan uit: • Vergaande isolatie (waaronder dak, schil en kozijnen) • Energiezuinige ventilatie • Afgiftesysteem (laag temperatuur radiatoren of vloerverwarming) • Elektrisch koken Vergaande maatregelen brengen de minimale afgiftetemperatuur voor ruimteverwarming terug tot 35˚ à 55˚.

27. Laagste maatschappelijke kosten per woning? Rekenregels Warmtenet Allelectric Woningequivalenten per hectare? < 30 ≥ 30 Gemiddeld bouwjaar? < 1920 ≥ 1920

28. Kansrijke gebouwen en gebieden • We filteren alle gebouwen op de meest kansrijke om aan de slag te gaan met een warmtenet of allelectric • We kijken daarnaast naar kansrijke postcodegebieden voor basismaatregelen (no regretmaatregelen). • We clusteren kansrijke gebouwen en postcodes tot potentie-eilanden die buurtoverschrijdende kansen inzichtelijk maken • Bij het identificeren van kansen kijken we ook naar kenmerken zoals eigendom, blokverwarming (voor warmtenet), en inkomen (voor basismaatregelen).

29. Vervolgstappen • Verwerken van input: • Utiliteit (bedrijventerreinen en buurten met hoog aandeel); • Aanleveren extra gegevens: • Recreatie (verbruiksprofielen, eigendom, contractvorm); • Sociaal (gesprekken Aedes); • Warmteinfra (m.n. geprojecteerd). • Combineren vraag en aanbod tot passende warmteconcepten.

30. Even opladen

32. Koffie & Thee

33. Uitleg werksessies Allard Dericks (Spilter)