Stanisław koziej PRZYSZŁY ŁAD międzynarodowY

1. Stanisław koziej PRZYSZŁY ŁAD międzynarodowY www.koziej.pl

2. Zagadnienia • Wstęp do teorii i historii ładu międzynarodowego • Przyszły ład międzynarodowy z perspektywy mocarstw światowych • Przyszły ład międzynarodowy z perspektywy organizacji międzynarodowych www.koziej.pl

3. Literatura (1) • Porządek międzynarodowy u progu XXI wieku, Red. nauk. R. Kuźniar, WUW, Warszawa 2005 • Stosunki międzynarodowe. Geneza, struktura, dynamika, Red. nauk. E. Haliżak, R. Kuźniar, WUW, Warszawa 2001 • B. Balcerowicz, Pokój i „nie-pokój”, DW Bellona, Warszawa 2002 • Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie (red. naukowa R. Zięba), WAiP, Warszawa 2007 • S. P. Huntington, Zderzenie cywilizacji, MUZA SA, Warszawa 1997 • J. S. Nyejr, Konflikty międzynarodowe. Wprowadzenie do teorii i historii, WAiP, Warszawa 2009 www.koziej.pl

4. Literatura (2) • K. Mingst, Podstawy stosunków międzynarodowych, PWN, Warszawa 2006 • F. Fukuyama, Budowanie państwa. Władza i ład międzynarodowy w XXI wieku, DW Rebis, Poznań 2005 • F. Fukuyama, Ameryka na rozdrożu. Demokracja, władza i dziedzictwo neokonserwatyzmu, DW Rebis, Poznań 2006 • Z. Brzeziński, Wybór. Dominacja czy przywództwo, ZNAK, Kraków 2004 • R. Kagan, Potęga i raj. Ameryka i Europa w nowym porządku świata, Studio EMKA, Warszawa 2003 • R. Kagan, Powrót historii i koniec marzeń, DW REBIS, Poznań 2009 www.koziej.pl

5. Teoria i historia ładu międzynarodowego www.koziej.pl

6. Terminy bliskoznaczne www.koziej.pl

7. Pojęcie ładu międzynarodowego Ład (porządek, system) międzynarodowy – to zbiór podmiotów międzynarodowych (państwowych i niepaństwowych) połączonych wzajemnymi relacjami (nadrzędności, równorzędności, podrzędności; zależności, niezależności; rywalizacji, kooperacji) o charakterze politycznym, ekonomicznym, społecznym, informacyjnym, militarnym itp. i działający wedle przyjętych wspólnie lub narzuconych reguł (konwencji, dyktatu, prawa międzynarodowego). Każdy ład międzynarodowy charakteryzują zatem trzy elementy: a) rodzaje podmiotów międzynarodowych; b) charakter relacji między podmiotami; c) zasady funkcjonowania podmiotów w ramach danego ładu. www.koziej.pl

8. Typy ładów międzynarodowych • Z uwagi na podmioty: • Regionalne, globalne; • Jednopodmiotowe (imperialne, federalne) i wielopodmiotowe; • międzypaństwowe (tylko państwa) i międzynarodowe (państwa i nie-państwa: cywilizacje, organizacje międzynarodowe i transnarodowe) • Z uwagi na relacje: • Hegemoniczne, równowagi sił, kooperatywne, integracyjne • Z uwagi na charakter reguł: • Ideologiczne, prawne; • narzucone, uzgodnione; • naturalne, sformalizowane www.koziej.pl

9. Łady międzynarodowe w historii • Grecki • Rzymski • Średniowieczny ………….? • Westfalski (nowożytny) • Wiedeński (ponapoleoński) • Wersalski (międzywojenny) • Jałtański (zimnowojenny) • Pozimnowojenny • …….. Przyszły? Po-pozimnowojenny? www.koziej.pl

10. Wojna trzydziestoletnia(1618 – 1648) • Religijna – powód walka o równouprawnienie religijne w państwach niemieckich • Dynastyczna – wzajemne wspieranie się dynastii rządzących • Wyniszczająca – trudna do rozstrzygnięcia mimo włączania się w nią wszystkich głównych armii europejskich www.koziej.pl

11. Pokój westfalski www.koziej.pl

12. Środowisko przedwestfalskie „Bałagan” przedwestfalski • Wojny chaotyczne, religijne, państwowe, feudalne, prywatne, dynastyczne • Anarchia strategiczna • Stan bezładu, nieuporządkowania www.koziej.pl

13. Pokój westfalski - 1648 Zapoczątkował nowy system stosunków zwany „westfalskim”. Pięć podstawowych cech: • Państwo narodowe wyłącznym podmiotem stosunków międzynarodowych (system państwowo- centryczny) • Zasada terytorialności (państwo ma uprawnienia zwierzchnie do terytorium) • Zasada suwerenności (państwa są suwerenne i równe, wewnętrznie - wyłączność uprawnień dotyczącego własnego państwa, zewnętrznie- niezależne od innych państw) • Spoiwem społeczności międzynarodowej zamiast więzów religijnych staje się prawo międzynarodowe • Równowaga sił jako mechanizm regulujący stosunki międzynarodowe www.koziej.pl

14. Ład westfalski Uporządkowanie • Koniec rządów religijnych • Niebiegunowy (zerobiegunowy, zerocentryczny) • Państwa równe wobec prawa, suwerenne jako jedyne główne podmioty • Monopol państwa na przemoc www.koziej.pl

15. Rewolucja francuska i wojny napoleońskie„Zaburzenie” oryginalnego (klasycznego) systemu westfalskiego – nieudana próba ustanowienia hegemona www.koziej.pl

16. www.koziej.pl

17. Kongres wiedeński www.koziej.pl

18. Koncert mocarstw • (Rosja, Austria, Prusy, Wielka Brytania, Francja) • Seria kongresów, konferencji, w czasie których rozstrzygano kwestie bezpieczeństwa europejskiego • utrzymywanie równowagi sił www.koziej.pl

19. Ład wiedeński Koncert mocarstw • Wielobiegunowy • Państwa jako podmioty, mocarstwa jako główne podmioty • Ustalają „reguły gry” www.koziej.pl

20. I wojna światowa • rywalizacja między mocarstwami • sojusze (bloki): • trójprzymierze (Niemcy, Austria, Włochy) • dwuprzymierze (Francja, Rosja) • Wojna i rozpad trzech imperiów: rosyjskiego, austrowęgierskiego i otomańskiego www.koziej.pl

21. Traktat Wersalski Liga Narodów – miała zapewnić realizację postanowień traktatu, kompletnie nieskuteczna Koncepcja bez praktyki Wykluczeni – mocarstwa pokonane (Niemcy, Austria, Turcja, Bułgaria) oraz ZSRR (jako nielojalny uczestnik ENTENTY, który podpisał separatystyczny pokój z Niemcami). Źródło rewanżyzmu www.koziej.pl

22. Ład wersalski Nieudany koncept LN • Pojawia się Liga Narodów • Koncepcja bez realizacji • W zamyśle: skorygowany system westfalski; w praktyce – anarchia strategiczna www.koziej.pl

23. II wojna światowa • Następstwo słabości powersalskiego ładu międzynarodowego • Zbrodnicze ideologie: faszyzm i komunizm www.koziej.pl

24. Układ jałtański • Podział świata na strefy wpływów • Ustanowienie ONZ www.koziej.pl

25. Ład jałtański(jałtańsko-poczdamski) • Dwubiegunowy, zimnowojenny • Pojawia się ONZ • Trzeci świat zaczyna się organizować www.koziej.pl

26. Zimna wojna • Równowaga sił • Wyścig zbrojeń • Rozpad systemu dwublokowego www.koziej.pl

27. Ład pozimnowojenny • Jednobiegunowy, hegemonistyczny • Pax Americana? • Słaba ONZ www.koziej.pl

28. Przyszły ład międzynarodowy? Problem: Jaki może być przyszły ład międzynarodowy? Hipoteza: Niewątpliwie jego zalążki już istnieją dzisiaj. Prawdopodobnie kształtował się będzie podobnie, jak poprzednie systemy. Nie można też wykluczyć rewolucyjnej zmiany, na miarę westfalskiej. Procedura: Najpierw zdiagnozować i opisać dotychczasową ewolucję ładu międzynarodowego i ustalić jej tendencję. Po tym ekstrapolować tę tendencję w przyszłość www.koziej.pl

29. Diagnoza powestfalskiej ewolucji ładu międzynarodowego Istotą każdego ładu był i jest system autoregulacji, sterowania, decydowania: to, kim jest sternik, regulator, decydent, główny aktor? Zmiana charakteru regulatora powoduje zmianę typu (rodzaju) ładu. Ład westfalski – bez dominującego aktora, czyli - wszyscy są równymi uczestnikami systemu, samoistna autoregulacja (0 lub W, system bezbiegunowy) Ład wiedeński (i wersalski) – wielu, kilku realnych decydentów (wielobiegunowy) Ład jałtańsko-poczdamski – dwóch realnych decydentów (dwubiegunowy), plus regulator pomocniczy (ONZ) Ład pozimnowojenny – jeden realny decydent? (jednobiegunowy), plus pomocniczy (ONZ) www.koziej.pl

30. Prognoza przyszłej ewolucji ładu międzynarodowego Jaki może być dalszy ciąg dotychczasowej ewolucji? Czyli: w jakim kierunku może ewoluować obecny ład międzynarodowy? Trzy metody uporządkowania opisu dotychczasowej ewolucji i analizy prognostycznej (studiów): a) „Tarcza zegara” (krąg) b) „Spirala” c) „Sinusoida” www.koziej.pl

31. Tarcza zegara Liczba centrów (biegunów) regulujących funkcjonowanie systemu 0/@ 1 Kilka 2 www.koziej.pl

32. Tarcza zegara Anarchia strategiczna? Chaos neośredniowieczny? ? 0/@ Tu jesteśmy!!! 0/12 1 Kilka 2 www.koziej.pl

33. Spirala Westfalski ZEROBIEGUNOWY ? Powestfalski- zglobalizowany, zerobiegunowy np. system ONZ Tu jesteśmy!!! Wiedeński/wersalski WIELOBIEGUNOWY Pozimnowojenny JEDNOBIEGUNOWY 0/@ Wielobiegunowy kooperacyjny („międzybiegunowy”, „interpolar”). Zglobalizowana wielobiegunowość. 1 Kilka Rząd światowy 2 Jałtański/zimnowojenny DWUBIEGUNOWY Dwubiegunowy kooperacyjny www.koziej.pl

34. Sinusoida - diagnoza Liczba centrów (biegunów) Westfalski ZEROBIEGUNOWY Wiele Pozimnowojenny JEDNOBIEGUNOWY Wiedeński/wersalski WIELOBIEGUNOWY 2 Jałtański/zimnowojenny DWUBIEGUNOWY 1 0 1648 1815/1918 1945 1989 2010 www.koziej.pl

35. Sinusoida –opcje projekcji Westfalski ZEROBIEGUNOWY • ZEROBIEGUNOWY • Powestfalski, Westfalski skorygowany (ONZ) • neośredniowieczny • WIELOBIEGUNOWY • Skorygowany • Klasyczny koncert mocarstw JEDNOBIEGUNOWY A) PaxAmericana Pozimnowojenny JEDNOBIEGUNOWY Wiedeński/wersalski WIELOBIEGUNOWY Jałtański/zimnowojenny DWUBIEGUNOWY DWUBIEGUNOWY (konfrontacyjny, kooperacyjny) A) USA + Chiny? Jałtański/zimnowojenny DWUBIEGUNOWY Tu jesteśmy!!! Westfalski BEZBIEGUNOWY Westfalski BEZBIEGUNOWY www.koziej.pl

36. Charakter opcji przyszłego ładu • Zerobiegunowy • Anarchia strategiczna (wycofanie się USA, izolacjonizm amerykański, walka o spadek pohegemonistyczny; spadek znaczenia państw narodowych i zmierzanie do neośredniowiecznej anarchii – zalążki rewolucji globalnej) • Idealna społeczność międzynarodowa (samorząd światowy?) • Jednobiegunowy • Pax Americana? • Inny hegemon (państwo, organizacja) • Rząd światowy? • Dwubiegunowy • Klasyczny, państwowy: USA – Chiny? • Ponadpaństwowy-międzyregionalny: atlantycko-azjatycki? • Ponadpaństwowy-międzyblokowy: blok państw demokratycznych – blok państw autorytarnych? • Międzycywilizacyjny: atlantycko - islamski? • Wielobiegunowy • Nowy koncert mocarstw narodowych (wielobiegunowa równowaga sił) • Międzybiegunowy (interpolarny) – wielobiegunowy kooperacyjny (w ramach systemu ONZ?) www.koziej.pl

37. Prawdopodobieństwo i kolejność opcji przyszłego ładu • Która opcja jest najbardziej prawdopodobna dzisiaj? Jaka może być lista opcji według ich prawdopodobieństwa? wielobiegunowy niebiegunowy jednobiegunowy dwubiegunowy www.koziej.pl

38. Prawdopodobieństwo i kolejność opcji przyszłego ładu • Jednobiegunowy – amerykański • „kruszejący”, z widmem anarchii strategicznej w systemie zerobiegunowym • Zerobiegunowy (nie dokończony…?) • Anarchia strategiczna (walka o spadek pohegemonistyczny; zalążki rewolucji globalnej) • Wielobiegunowy (kooperatywny) • Nowy koncert mocarstw w ramach systemu ONZ • Dwubiegunowy (mało prawdopodobny) • Atlantycko-azjatycki (zintegrowane Zachód – Wschód) lub demokratyczno-autorytarny lub międzycywilizacyjny? • Jednobiegunowy (docelowy?) • Ponadpaństwowy rząd światowy www.koziej.pl

39. STUDIA STRATEGICZNE (ANALIZY, BADANIA) ŁADU MIĘDZYNARODOWEGO www.koziej.pl

40. Istota studiów strategicznych • prace na pograniczu teorii (badań naukowych) i praktyki (analiz, ocen, projektów), • głównie na potrzeby konkretnych, praktycznych decyzji strategicznych, • prowadzone przez praktyków (pracowników instytucji zarządzania strategicznego) i akademików (naukowców) www.koziej.pl

41. Cykl studium strategicznego(analizy, badań strategicznych) 1. Przygotowanie (koncepcja, plan, organizacja) 2. Realizacja (studia teoretyczne, weryfikacja praktyczna) 3. Ocena wyników (kierunki dalszych studiów) www.koziej.pl

42. Koncepcja analizy strategicznej (układ) 1. Geneza i ustawienie problemu (sformułowanie głównego problemu) 2. Cel i problematyka analizy (zagadnienia szczegółowe) 3. Założenia i hipotezy 4. Procedura analizy (tok - harmonogram - analizy) 5. Planowany układ referatu, pracy studialnej www.koziej.pl

43. Problematyka (zagadnienia szczegółowe) • Problemy, zagadnienia - ”przeszkody” na drodze do celu • logicznie podporządkowane celowi analizy • forma - pytania badawcze • ustalane poprzez dekompozycję głównego problemu z punktu widzenia przyjętego kryterium www.koziej.pl

44. Założenia do analizy • Wiedza „nadsystemowa” wobec problemu (np. wyniki innych badań, wiedza podręcznikowa) • coś, co nie będzie podlegać analizie, przyjmowane jest takie, jakie jest - a jednocześnie stanowi podstawę, ograniczenie lub część rozwiązania problemu www.koziej.pl

45. Hipotezy • Przypuszczenia co do rozwiązania problemu (zagadnień) • próbne (wstępne) odpowiedzi na pytania analityczne • tezy, które będą weryfikowane w toku analizy • hipotezy wstępne, robocze, rozwinięte, końcowe www.koziej.pl

46. Procedura przeprowadzenia studium 1. Przygotowanie (opracowanie koncepcji studium) 2. Etap analiz teoretycznych i opracowanie projektu rozwiązania problemu 3. Etap weryfikacji (teoretycznej i/lub praktycznej?) projektu 4. Synteza wyników i ich pisarskie (redakcyjne) ujęcie w postaci referatu (pracy studialnej) www.koziej.pl

47. Układ referatu studialnego • Wstęp: problematyka, założenia, hipotezy • Rozdziały (punkty) merytoryczne: treść analizy, argumentacja • Zakończenie: synteza wniosków • Bibliografia • Ewentualnie: Aneksy, załączniki www.koziej.pl

48. Przyszły ład międzynarodowy z perspektywy głównych podmiotów (aktorów, graczy) międzynarodowych www.koziej.pl

49. USA • Pozycja hegemona światowego (korzyści i niedogodności): czy ją utrzymywać? • Oczekiwanie na partnera: Chiny? • Wizja „koncertu mocarstw”? (jedno supermocarstwo i wiele politycznych potęg) • Alternatywne koncepcje przyszłego ładu www.koziej.pl

50. Rosja • Powrót mocarstwowego nacjonalizmu. Rosja dziś – jak Niemcy po Wersalu (upokorzeni przez zwycięzców, źli na skorumpowanych polityków) • Walka o własną pozycję, dążenie do dominacji regionalnej (strefa wpływów) • Geopolityczna linia uskoku na południu i zachodzie Rosji (rywalizacja: Rosja- Zachód) • Preferowanie systemu wielobiegunowego (multipolarnego) • Chiny – partner czy rywal? www.koziej.pl