WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE

1. WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE Temat: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

2. Plan lekcji • System prawa Rzeczypospolitej Polskiej • Konstytucja – typy, cechy i funkcje • Transformacja ustrojowa i powstanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej • Budowa Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej • Zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej zawarte w Konstytucji • Ogólna charakterystyka ustroju Rzeczypospolitej Polskiej • Polskie konstytucje

3. System prawa Rzeczypospolitej Polskiej • System prawa to zespół norm obowiązujących w państwie, zróżnicowanych według dziedzin politycznego i społeczno – gospodarczego życia, do których się odnoszą. • W systemie prawa Rzeczypospolitej Polskiej wyodrębnione są następujące gałęzie (działy) prawa: • prawo państwowe (konstytucyjne), • prawo cywilne, • prawo rodzinne • prawo pracy, • prawo administracyjne, • prawo finansowe, • prawo gospodarcze, • prawo karne, • prawo procesowe. • Przedstawiony podział nie jest podziałem wyczerpującym (np. prawo rolne, • międzynarodowe). • Prawo państwowe (konstytucyjne) – podstawowym źródłem jest ustawa zasadnicza, • czyli Konstytucja RP oraz inne ustawy z nią związane.

4. Konstytucja – typy, cechy i funkcje Konstytucja (łac. constituere – urządzać, ustanawiać) jest najważniejszym aktem prawnym obowiązującym w państwie. Ma ona znaczenie szczególne, gdyż zawiera zasady organizacji państwa i działania wszystkich jego organów oraz określa ich wzajemne relacje, a także prawa i obowiązki obywateli. W konstytucji ustalone są również reguły określające relacje między obywatelami a władzą. Jest ona uchwalona przez demokratycznie wybrane władze i ratyfikowana z zasady przez naród poprzez referendum.

5. Konstytucja – typy, cechy i funkcje • Kryteria wyróżniania i typy konstytucji • FORMA • pisane – w postaci jednego lub kilku aktów prawnych o szczególnej mocy prawnej, szczególnej treści oraz specjalnym trybie uchwalania i zmiany • niepisane – w postaci wielu aktów prawnych, norm prawnych niepisanych w postaci zwyczajów i procedur prawnych. • TREŚĆ • pełne – regulują wszystkie sprawy dotyczące ustroju państwa • niepełne (małe) – regulują tylko sposób powoływania i funkcjonowania naczelnych organów państwowych, przyjmowane są na czas określony. • OKRES OBOWIĄZYWANIA • stałe – bez wyznaczonego terminu obowiązywania • czasowe – zawierają określony czas obowiązywania

6. Konstytucja – typy, cechy i funkcje • Kryteria wyróżniania i typy konstytucji • SPOSÓB POWSTANIA • oktrojowane – (nadawane) – nadane np. przez głowę państwa lub przez inne państwo bez udziału organów przedstawicielskich danego państwa • obywatelskie (uchwalone) – uchwala je organ przedstawicielski (parlament lub konstytuanta) albo je akceptuje. • SPOSÓB ZMINAY • sztywne – sposób zmiany określa ściśle ustalona procedura • elastyczne – sposób zmiany jest taki sam, jak zwykłych ustaw.

7. Konstytucja – typy, cechy i funkcje • CECHY KONSTYTUCJI • szczególna moc prawna • szczególna treść • szczególny tryb uchwalania lub zmiany • NAJWAŻNIEJSZE FUNKCJIE KONSTYTUCJI • funkcja prawna – jest podstawą całego systemu prawa w państwie konstytucyjnym, • funkcja organizacyjna – określa zasady organizacji, sposób funkcjonowania państwa, jego wewnętrzną strukturę, • funkcja integracyjna – służy zjednoczeniu całego społeczeństwa, gdyż jest efektem konsensusu społecznego, • funkcja wychowawcza – zawiera określony system wartości, idei i przekonań społecznych oraz sposobów ich realizacji, • funkcja programowa – określa kierunki rozwoju państwa.

8. Transformacja ustrojowa i powstanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej • przed 1989 r. w Polsce obowiązywała konstytucja uchwalona w 1952 r. • od 6 lutego do 5 kwietnia 1989 r. trwały rozmowy między przedstawicielami opozycji solidarnościowej a władzą komunistyczną – tzw. obrady Okrągłego Stołu. W ich wyniku zawarto porozumienie w sprawie przemian ustrojowych i gospodarczych w Polsce. • zgodnie z zawartym porozumieniem 7 kwietnia 1989r. Sejm dokonał pierwszej nowelizacji konstytucji, wprowadzając m.in. Dwuizbowy parlament i instytucję prezydenta. Obrady okrągłego stołu

9. Transformacja ustrojowa i powstanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej • 4 czerwca 1989 r. odbyły się pierwsze częściowo wolne wybory do parlamentu, które zakończyły się sukcesem „Solidarności”. • w grudniu nastąpiła kolejna nowelizacja konstytucji. Zmieniono nazwę państwa na „Rzeczypospolitą Polską” , zlikwidowano zapis o przewodniej roli PZPR. • w 1992 roku parlament przyjął ustawę o trybie przygotowania i uchwalenia nowej konstytucji. • 17 października 1992 r. uchwalono tzw. Małą Konstytucję, która określała relacje między naczelnymi organami państwa i tym samym uchylała zapisy z konstytucji PRL. Równocześnie trwały prace nad nową konstytucją. • 2 kwietnia 1997 r. Zgromadzenie Narodowe uchwaliło konstytucję. • 25 maja 1997 r. odbyło się referendum konstytucyjne, w którym Polacy niewielką większością głosów opowiedzieli się za konstytucją. • 17 października 1997 r. konstytucja weszła w życie.

10. Budowa Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej 1. Wstęp – preambuła – zawiera odwołanie do tradycji historycznych I i II Rzeczypospolitej, wartości (prawdy, sprawiedliwości, piękna, dobra) oraz do Boga. 2. Rozdział I zawiera m.in. Zasady ustroju politycznego, gospodarczego i społecznego państwa oraz określa symbolikę narodową. 3. Rozdział II zawiera katalog obowiązków, praw i wolności obywateli, a także mechanizmy ich ochrony. 4. Rozdział III zawiera katalog źródeł prawa obowiązującego w Rzeczypospolitej oraz sposób ich wykonania 5. Rozdziały IV – IX określają kompetencje najwyższych organów władzy ustawodawczej, sądowniczej i wykonawczej, tryb ich powoływania oraz relacje między nimi. 6. Rozdział X dotyczy finansów publicznych, zasad nakładania podatków i procedury uchwalania ustawy budżetowej. 7. Rozdział XI określa zasady postępowania w sytuacjach szczególnych zagrożeń, takich jak klęska żywiołowa czy napaść ze strony innego państwa. 8. Rozdział XII określa procedury zmian konstytucji. 9. Rozdział XIII zawiera przepisy przejściowe i końcowe.

11. Zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej zawarte w Konstytucji Zasada demokratycznego państwa prawnego „Rzeczypospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. […] Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa”. (Art. 1,7) Zasada unitarnej formy państwa „Rzeczypospolita Polska jest państwem jednolitym”. (Art. 3)

12. Zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej zawarte w Konstytucji Zasada zwierzchniej władzy narodu „Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do narodu. […] Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio”. (Art. 4) Zasada podziału władzy „Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. […] Władzę ustawodawczą sprawuje Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, władzę sądowniczą sądy i trybunały”. (Art. 10) Monteskiusz

13. Zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej zawarte w Konstytucji Zasada pluralizmu politycznego „Rzeczypospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne zrzeszają się na zasadzie dobrowolności i równości obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa. […] Rzeczypospolita zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno – zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich , innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji”. (Art. 11, 12)

14. Zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej zawarte w Konstytucji Zasada republikańskiej formy rządów „Zasada to nie została wyrażona w konstytucji wprost. Mimo to znajduje swój wyraz w oficjalnej nazwie państwa – Rzeczypospolitej Polskiej. W języku polskim słowo „Rzeczypospolita” jest odpowiednikiem słowa „republika ”. Zasada decentralizacji władzy państwowej i samorządowej „Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej. […] Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy państwowej”. (Art. 15, 16) Podział administracyjny

15. Ogólna charakterystyka ustroju Rzeczypospolitej Polskiej • Ustrój III Rzeczypospolitej określa się jako parlamentarny zracjonalizowany. • Racjonalizacja polega na wzmocnieniu władzy wykonawczej elementami zaczerpniętymi z innych modeli ustrojowych, m.in. z systemów: • kanclerskiego – silna pozycja premiera, konstruktywne wotum nieufności, • półprezydenckiego – prezydent dysponujący licznymi przywilejami (m.in. zawieszające weto ustawodawcze), wybierany w wyborach powszechnych. Flaga Polski Herb Polski

16. Polskie konstytucje • Konstytucja 3 maja 1791 r. • Konstytucja Księstwa Warszawskiego z 22 lipca 1807 r. • Konstytucja Królestwa Polskiego z 1815 r. • Mała Konstytucja z 20 lutego 1919 r. • Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 17 marca 1921 r. (konstytucja marcowa) • Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 23 kwietnia 1935 r. (konstytucja kwietniowa) • Mała Konstytucja z 19 lutego 1947 r. • Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 22 lipca 1952 r. • Mała Konstytucja z 17 października 1992 r. • Konstytucja Rzeczypospolitej z 2 kwietnia 1997 r.

17. Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.