Duurzaam werk in de Transport sector

1. Duurzaam werk in de Transport sector Wat kunt u zelf doen aan het verminderen van de fysieke belasting van uw medewerkers? verslag van een project met TNO waarin kennisoverdracht op het gebied van fysieke belasting centraal stond

2. Door op de tabbladen te klikken, kunt u meteen naar het onderwerp van uw keuze Wat vindt u in dit webdocument? Onder deze tabs wordt voor de twee deelmarkten uit het project ingegaan op de fysieke belasting: waar komt het vandaan en wat is eraan te doen. Bij de verhuisbedrijven worden daarnaast een aantal “quick wins” gegeven. Ook voor bedrijven die tot een andere deelmarkt behoren is het interessant om deze pagina’s te bekijken en inspiratie op te doen voor verbeteringen in het eigen bedrijf Onder deze laatste tab geven we informatie over kosten en baten van ergonomische interventies aan de hand van een case-beschrijving. Informatie over het project en de deelnemers vindt u onder deze tab. Onder deze tab vindt u algemene informatie over fysieke belasting en hoe u deze zelf kunt beoordelen.

3. Aanleiding Gezond Transport heeft de duurzame inzetbaarheid van medewerkers in de sector voor de komende jaren tot speerpunt benoemd. In dat kader helpt Gezond Transport bedrijven bij het ontwikkelen van een visie, ambitie en strategie om medewerkers gezond aan de slag te houden. Het behouden van jonge chauffeurs in het transport en het versterken van de concurrentie positie van de MKB bedrijven zijn de belangrijkste achterliggende doelen. Daarnaast wordt op deze manier ook geanticipeerd op veranderende economische omstandigheden en een toekomstige aantrekkende economie. Fysieke overbelasting kan de duurzame inzetbaarheid van medewerkers belemmeren. Daarom hebben TNO en Gezond Transport de handen ineen geslagen. In 2013 is een project uitgevoerd waarin de kennisuitwisseling tussen TNO, Gezond Transport en bedrijven centraal stond, met en voor bedrijven. Doel: bedrijven helpen bij het aanpakken van fysieke belasting.

4. Wathebben we gedaan? Het project dat met Gezond Transport is uitgevoerd valt onder de TNO technologieclusters. Dit zijn kennisoverdrachtsprojecten die tot doel hebben de deelnemende bedrijven op specifieke onderwerpen – in dit geval fysieke belasting – zelfredzamer te maken. Gezond Transport zocht de bedrijven voor dit project bij elkaar en droeg als specialist in de sectorspecifieke problematiek samen met TNO kennis over aan de deelnemers. Acht bedrijven hebben aan het project deelgenomen: vier bedrijven uit de logistiek en vier verhuisbedrijven die tesamen de Organisatie voor Erkende Verhuisbedrijven vertegenwoordigden. De typische aanpak van technologieclusters is via individuele en collectieve werksessies: • Interactieve individuele werksessie met medewerkers van het bedrijf, waarin de specifieke knelpunten van een bedrijf onder de loep worden genomen. • Bedrijven leren van elkaar in collectieve sessies, bij voorkeur bij een van de deelnemende bedrijven. Op deze paginas maken wij de kennis die in het project is gedeeld, breed toegankelijk. Voor meer informatie kunt u uiteraard ook contact opnemen met Gezond Transport of TNO. Op de laatste pagina vindt u contactgegevens.

5. Deelnemendebedrijven De volgende bedrijven hebben aan het project deelgenomen: Logistiek • GLS: leverancier van pakketdiensten; • Mooy Logistics B.V. : logistiek dienstverlener – opslag en transport • Norbert Dentressangle: logistiek dienstverlener – opslag en transport • G. Vlug en Zn B.V.: transportbedrijf Verhuizers • De Gier Verhuizingen B.V. • Flakkee Verhuizers • Verhuisbedrijf Henneken B.V. • Jacobs Heteren B.V. Hoogeveen Oss Den Haag Utrecht Honselersdijk Zoetermeer Midden-Beemster Middelharnis Waddinxveen Heteren

6. Algemene informatie over fysieke belasting Wat is belastend? Vormen van fysieke belasting Wat zijn de belastende factoren? Hoe fysieke belasting beoordelen? Na de beoordeling: welke strategie voor de aanpak? bron: http://www.flickr.com/photos/wonker/2385069800/

7. Wat is fysiek belastend? En is minder ook beter? Bij fysieke belasting zullen de meesten meteen aan de eerste vier activiteiten denken. Tillen en dragen is vooral een belasting van de onderrug, bij duwen en trekken lopen naast de onderrug vooral de schouders een risico op overbelasting. Werkhoudingen of statische belastingen kunnen om twee redenen belastend zijn: als onze gewrichten extreme hoeken maken of als de zwaartekracht het moeilijk maakt de houding aan te houden, zoals bij langdurig voorovergebogen staan. Repeterende bewegingen zijn belastend omdat het hoge tempo van de handen vaak tot een statische belasting op een andere plek leidt, meestal de schouders. Als ze daarnaast gepaard gaan met relatief veel kracht, extreme gewichtshoeken en/of weinig rustmomenten geeft dat een extra risico. Het risico op een energetische overbelasting zie je niet veel in bedrijven. Van een energetische belasting wordt je moe, zoals van hard fietsen. Trillingen en schokken zijn een meer passieve belasting voor het lichaam. Bij lichaamstrillingen is het risico vooral in de rug en nek, bij hand-armtrillingen ligt dit met name in de handen. Hoe minder hoe beter geldt niet voor fysieke belasting! Fysieke inactiviteit of onderbelasting wordt een steeds groter risico. Het lichaam is gebouwd om te bewegen al is onze natuurlijke neiging soms anders. De kunst is het vinden van een optimum tussen belasting, belastbaarheid en hersteltijd. Vormen van fysieke belasting • tillen en dragen; • duwen en trekken; • belastende werkhoudingen; • repeterende bewegingen; • energetische belasting; • trillingen • fysieke inactiviteit of onderbelasting;

8. Belastende factoren Kracht Wat maakt een belasting tot een risicovolle belasting? Daarbij gaat het altijd om een combinatie van de volgende drie factoren: • Kracht: welke kracht moet geleverd worden? • Tijd: niet alleen frequentie en duur spelen hier een rol maar ook werk-rust verhoudingen, met andere woorden hersteltijd. • Houding/beweging: in welke houdingen wordt er gewerkt. Een grote kracht die maar kort duurt of een paar keer per dag wordt uitgeoefend levert een veel lager risico op dan wanneer deze vaak voorkomt. Denk aan 1x/dag 25 kg tillen of 4 uur lang, 5x/minuut 25 kg tillen. Dat maakt tijd een van de belangrijkste factoren voor de ergonoom. De houding waarin wij werken bepaalt hoe een uitwendige kracht, bijv. een doos van 25 kg, doorwerkt in een belasting voor het lichaam. Zo geeft een gelijke kracht in een ongunstige houding voor het lichaam een veel groter risico, vergelijk het tillen van 25 kg terwijl je rechtop staat met het gewicht voor je buik of diezelfde 25 kg tillen vanaf de grond en wat verder van je af. Hoeveel kracht er nodig is, wordt vaak door het werk bepaald, de organisatie van het werk, bepaalt de tijdsaspecten, de werkplekinrichting bepaalt over het algemeen de houding en beweging. Meer daarover onder de tabs “Fysieke belasting bij logistieke bedrijven” en “Fysieke belasting bij verhuisbedrijven” Frequentie/duur Houding/beweging

9. Beoordelen fysieke belasting • Klachten aan het bewegingsapparaat zijn een belangrijke reden voor verzuim (37% van totaal aantal verzuimdagen) • rugklachten (15%); • arm/nek/schouderklachten (12%); • klachten onderste extremiteit (10%) • Er is een veelheid aan instrumenten om fysieke belasting te beoordelen; deze zijn echter vaak ingewikkeld en tijdrovend • TNO is om die reden in opdracht van SZW gestart met de ontwikkeling van webtools voor het MKB: • Quickscan om eerste schatting van risico’s te maken • ‘Eenvoudige’ instrumenten om een adequate beoordeling te kunnendoen; Hand Arm Risicobeoordelings Methode (HARM) en Werkhouding Instrument (WHI) • deze webtools zijn de vinden op:www.fysiekebelastingbeoordelen.tno.nl • Op de komende pagina’s worden de beschikbare instrumenten toegelicht • Daarnaast is er natuurlijk het Oplossingenboek, de Arbocatalogus van Transport en Logistiek. Zie hier voor het Oplossingenboek • Voor de verhuisbedrijven bevat het Oplossingenboek tevens een tipkaart over het beoordelen van de fysieke belasting.

10. Structuur webtools Binnen de beoordelingsmethoden wordt het indelingscriterium gehanteerd van het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA). Zij maken onderscheid in 3 niveaus. • Niveau I – Risico-inventarisatie: checklijsten • Niveau II – Risico-evaluatie:gedetailleerde beoordeling • Niveau III – Deskundigen beoordeling In dit document gaan we in op niveau I en II

11. Niveau I – Checklist fysieke belasting • Eerste globale beoordeling • Uit het resultaat blijkt: • nadere analyse (niveau II) wel/ niet nodig • ‘link’ naar geschikte methode(n) • Voordelen: • snel toe te passen • uitgebreide risicobeoordeling alleen indien nodig • checklist verwijst concreet door naar niveau II instrument Deze quickscan fysieke belasting kunt u invullen op het webadres: www.fysiekebelastingbeoordelen.tno.nl • Eerste globale beoordeling • Uit het resultaat blijkt: • nadere analyse (niveau II) wel/ niet nodig • ‘link’ naar geschikte methode(n) • Voordelen: • snel toe te passen • uitgebreide risicobeoordeling alleen indien nodig • checklist verwijst concreet door naar niveau II instrument

12. Niveau II Instrumenten • Klik op de foto of het blokje waar u meer van wilt weten Duwenen trekken (KIM) Tillen (NIOSH) Hand-arm taken (HARM) Werkhouding (WHI) duwen en trekken tillen werkhoudingen hand-armtaken

13. Tilbeoordeling met NIOSH • De tilbeoordelingsmethode van het Amerikaanse NIOSH (National Institute of Occupational Health) is een wereldwijd geaccepteerde methode voor het beoordelen van risico’s van tillen. • Op het internet is de methode in verschillende gedaanten aan te treffen maar in de basis zijn zij gelijk en gebaseerd op de onderstaande formule:RWL = 23 kg x Hf x Vf x Df x Af x Ff x Cf • Met de methode bepaalt u het gewicht dat onder de door u geobserveerde omstandigheden veilig getild mag worden, de zgn. RWL, recommended weight limit oftwel aanbevolen tilgewicht. • Dat gebeurt door het hoogste veilige tilgewicht (23 kg) te vermenigvuldigen met factoren (Hf, Vf, Df, etc) die afhankelijk van de tilomstandigheden tussen 0 en 1 liggen. • Dat betekent dat 23 kg tillen alleen onder optimale omstandigheden veilig genoemd mag worden. Duwenen trekken (KIM) Tillen (NIOSH) Hand-arm taken (HARM) Werkhouding (WHI) Webtools voor beoordeling met de NIOSH-methode: www.webwidget.eu/drupal/NIOSH-tilnorm Beoordelingsinstrument van FNV

14. Tilbeoordeling met NIOSH • De tilbeoordelingsmethode van het Amerikaanse NIOSH (National Institute of Occupational Health) is een wereldwijd geaccepteerde methode voor het beoordelen van risico’s van tillen. • Op het internet is de methode in verschillende gedaanten aan te treffen maar in de basis zijn zij gelijk en gebaseerd op de onderstaande formule:RWL = 23 kg x Hf x Vf x Df x Af x Ff x Cf • Met de methode bepaalt u het gewicht dat onder de door u geobserveerde omstandigheden veilig getild mag worden, de zgn. RWL, recommended weight limit oftwel aanbevolen tilgewicht. • Dat gebeurt door het hoogste veilige tilgewicht (23 kg) te vermenigvuldigen met factoren (Hf, Vf, Df, etc) die afhankelijk van de tilomstandigheden tussen 0 en 1 liggen. • Dat betekent dat 23 kg tillen alleen onder optimale omstandigheden veilig genoemd mag worden. Duwenen trekken (KIM) Tillen (NIOSH) Hand-arm taken (HARM) Werkhouding (WHI) Twee apps voor het beoordelen van tilhandelingen met de NIOSH methode

15. Key Indicator Method (KIM) De KIM of kernindicatormethode is een oriënterende beoordeling aan de hand van een invulfomulier. Metingen van de trek-/duwkrachten zijn dit stadium niet nodig. Meer informatie over de methode vindt u hier: https://osha.europa.eu/nl/topics/msds/slic/handlingloads/19.htm/30.htm U kunt het formulier direct downloaden door op het plaatje te klikken. Duwenen trekken (KIM) Tillen (NIOSH) Hand-arm taken (HARM) Werkhouding (WHI)

16. Hand Arm Risicobeoordelings Methode (HARM) HARM is een webtool met de volgende uitgangspunten: • Inzicht in risico’s op klachten aan het bewegingsapparaat • Alle sectoren, type bedrijven en functies • Eenvoudige, snelle methode (observatie + tijdmeting) • Uitspraken op groepsniveau (itt individueel niveau) • Stoplichtmodel • Aanzet voor oplossingsrichtingen HARM kunt u invullen op het webadres: www.fysiekebelastingbeoordelen.tno.nl Duwenen trekken (KIM) Tillen (NIOSH) Hand-arm taken (HARM) Werkhouding (WHI)

17. Werkhoudingeninstrument (WHI) Werkhoudingen kunnen erg belastend zijn. Dit instrument is speciaal gericht op het beoordelen ervan Uitgangspunten • inzicht in risico’s op klachten aan het bewegingsapparaat • eenvoudige, snelle methode • stoplichtmodel Wanneer toepassen? • taken met ongunstige houdingen • taken langer dan 15 min/dag • krachtuitoefening < 1 kg Het werkhoudingeninstrument kunt u invullen op het webadres: www.fysiekebelastingbeoordelen.tno.nl Duwenen trekken (KIM) Tillen (NIOSH) Hand-arm taken (HARM) Werkhouding (WHI)

18. Na de beoordeling – welke strategie voor de aanpak van risico’s? WERK 1. Elimineren van risico’s (werkzijde) Belasting wegnemen door gehele taak te automatiseren – mens is vooral operator Net als bij andere risico’s geldt voor risico’s van fysieke overbelasting dat een arbeidshygiënische strategie toegepast moet worden: • Voorop staat een aanpak waarbij de risico’s aan de bron – het werk – worden weggenomen of verlaagd.In zijn meest extreme vorm wordt de taak geautomatiseerd, waarbij de mens vooral operator is. • Wanneer de belasting niet weggenomen kan worden, moeten de risico’s in het werk verlaagd worden. Dat kan door aanpassingen in de duur en frequentie of in de zwaarte: lichtere gewichten, tilhulpmiddelen, kleinere tilafstanden, zelfs betere handgrepen dragen bij. • Op de laatste plaats komt het verlagen van de risico’s door de mens ‘aan te pakken’, zorgen dat deze de belasting beter aan kan door de techniek te verbeteren of de spierkracht te vergroten.Hoewel belangrijk, mag het vergroten van de belastbaarheid nooit de enige maatregel zijn, tenzij de belasting van het werk als een gegeven beschouwd moet worden. N.B. Het is de vraag in hoeverre de werknemer gebaat is bij een eliminatie van fysieke belasting (onder 1.) aangezien fysieke onderbelasting evengoed een risico vormt. Ergonomen streven daarom vooral naar een optimalisatie van de fysieke belasting. • 2. Reduceren van risico’s (werkzijde) • Belasting verlagen of optimaliseren door: • taak optimaliseren (duur en frequentie) • omstandigheden optimaliseren (krachten, houdingen) MENS • 3. Reduceren van risico’s (menszijde) • Relatieve belasting verlagen door training: • techniek verbeteren • belastbaarheid verbeteren

19. Waar ontstaat fysieke belasting? Bij de aanpak van fysieke belasting ligt de focus al snel op werkplekniveau bij het aanbieden van hulpmiddelen, het aanpassen van de werkplek of bij tilcursussen voor de werknemer. Dat er meer mogelijkheden zijn om fysieke belasting aan te pakken - en niet zelden effectiever - proberen we op de volgende pagina’s duidelijk te maken door stapsgewijs te onderzoeken waar fysieke belasting ontstaat. Daarnaast geven we voorbeelden van oplossingen.

20. Waar ontstaat fysieke belasting? Kernactiviteit Hoe gek het ook klinkt, fysieke belasting ontstaat in feite al bij de keuze van de kernactiviteit van een bedrijf. Zo liggen de uitdagingen op het gebied van fysieke belasting voor een bezorgdienst van witgoed anders dan voor een logistieke dienstverlener. De kernactiviteit van een logistiek dienstverlener is het opslaan en verplaatsen van goederen. Dat betekent vrijwel altijd dat tillen, duwen en trekken een belangrijke rol spelen. Het reduceren van fysieke belasting op dit niveau betekent feitelijk het stoppen waar u mee bezig bent en iets anders gaan doen. Dat maakt deze oplossing weinig realistisch. kernactiviteit spullen verplaatsen

21. Waar ontstaat fysieke belasting? Klanten kernactiviteit spullen verplaatsen in de praktijk wordt een belangrijk deel van de fysieke belasting door uw toeleveranciers en afnemers bepaald. Zij bepalen de hanteerbaarheid van wat er door uw handen gaat en het gewicht ervan. Krijgt u de goederen geleverd in slappe dozen die snel kapot gaan of in stevig karton? Ook de dragers van goederen spelen een rol. Is de palletmaat die u binnenkrijgt, gelijk aan de maat die u nodig heeft voor opslag of die door klanten wordt verlangd? Zoniet, dan moet er bijna altijd opnieuw gepalletiseerd worden, wat niet alleen extra maar vaak ook ongunstige fysieke belasting met zich meebrengt. Klanten hebben doorgaans ook veel invloed op het tijdverloop van uw logistieke proces en daarmee de tijdsdruk en organisatie van het werk (zie verder) klanten hanteerbaarheid, gewichten

22. Waar ontstaat fysieke belasting? Logistiek proces kernactiviteit spullen verplaatsen Tussen inkomend en uitgaand ligt een logistiek proces. Dit proces bepaalt in belangrijke mate op welke momenten en hoe vaak goederen gehanteerd moeten worden. Zo heeft de keuze tussen man-to-goods of goods-to-man een groot effect op de fysieke belasting. Hoe efficiënter het proces is vormgegeven, hoe minder hanteermomenten er zijn en hoe minder tijdelijke opslag. Een logistiek proces dat lijkt op een bord spaghetti, geeft niet alleen veel overbodige fysieke belasting, voor de productiviteit is het meestal ook niet goed. Ter illustratie een slecht en een goed georganiseerd proces in de maakindustrie. klanten hanteerbaarheid, gewichten logistiek proces hanteer momenten

23. Waar ontstaat fysieke belasting? Inrichting en mechanisatie kernactiviteit spullen verplaatsen De wijze waarop het bedrijfspand is ingericht, al dan niet ingegeven door de beperkingen van een pand, heeft invloed op de transportafstanden maar ook op tilhoudingen. Ongunstige tilhoudingen kunnen zelfs relatief onschuldige gewichten tot een groot risico maken. Wat waar is opgeslagen en hoeveel ruimte er is om goederen te pakken, bepalen in belangrijke mate de tilomstandigheden en daarmee de factoren die in de NIOSH tilbeoordeling worden meegenomen. Daarnaast speelt de aanwezigheid en kwaliteit van hulpmiddelen een rol. Een paar voorbeelden: • Slecht onderhouden wielen of ondergrond en wielen die niet op elkaar zijn afgestemd verhogen de rolweerstand • Rollenbanen kunnen tilhandelingen en draagafstanden sterk reduceren • Elektrische palletwagens elemineren hoge trek/duwkrachten N.B.: de winst van hulpmiddelen moet voelbaar zijn in tijd of in vermoeidheid, dan worden zij gebruikt. Dat iets beter is voor de rug, is niet altijd voelbaar en daarom voor de werknemer geen drijfveer om het hulpmiddel te gebruiken. klanten hanteerbaarheid, gewichten logistiek proces hanteer momenten inrichting en mechanisatie afstanden, tilhoudingen

24. Waar ontstaat fysieke belasting? Arbeidsorganisatie kernactiviteit spullen verplaatsen Onder deze noemer bepaalt de onderneming een belangrijk deel van de tijdgebonden aspecten aan belasting. Hier is vastgelegd of een werknemer de hele dag dezelfde taak uitvoert of rouleert over werkstations met een verschillende belasting. De organisatie van de arbeid bepaalt wie het werk doet, wanneer dit gebeurt, hoe vaak en hoe lang. Dat heeft consequenties voor afwisseling en hersteltijden. Het effect op de fysieke belasting is groot. Zoals al eerder aangegeven is tijd voor ergonomen een van de belangrijkste factoren als bepaald moet worden hoe zwaar werkzaamheden zijn. klanten hanteerbaarheid, gewichten logistiek proces hanteer momenten inrichting en mechanisatie afstanden, tilhoudingen arbeidsorganisatie wie, wanneer, hoe vaak, hoe lang werkplekinrichting houdingen werknemer: gedrag uiteindelijke belasting

25. Waar ontstaat fysieke belasting? Werkplekinrichting kernactiviteit spullen verplaatsen De inrichting van de werkplek heeft vooral invloed op de werkhoudingen. Is de hoogte afgestemd op de gebruiker? Te laag betekent bukken, te hoog betekent schouders optillen. In de logistiek gaat het vooral om de inpakstations. De optimale werkplekinrichting is bij deze werkplekken sterk afhankelijk van wie er aan de werkplek werkt, wat er verpakt moet worden en waarin het verpakt wordt. En uiteraard hoe vaak en hoe lang het werk wordt uitgevoerd (zie hiervoor). Dat bepaalt of bijvoorbeeld hoogteverstelling of het schuin plaatsen van dozen noodzakelijk is. De mogelijkheden om met werkplekinrichting de belasting te verminderen zijn beperkt; met werkplekinrichting proberen we rekening te houden met hoe de andere aspecten zijn geregeld. Met werkplekrinrichting kan de bestaande fysieke belasting geoptimaliseerd worden. klanten hanteerbaarheid, gewichten logistiek proces hanteer momenten inrichting en mechanisatie afstanden, tilhoudingen arbeidsorganisatie wie, wanneer, hoe vaak, hoe lang werkplekinrichting houdingen werknemer: gedrag uiteindelijke belasting

26. Waar ontstaat fysieke belasting? Werknemer: gedrag kernactiviteit spullen verplaatsen De uiteindelijke belasting wordt bepaald door de werknemer: in welke houding tilt hij en met welke techniek. Hoeveel tilt hij tegelijk, hoe gaat hij om met rustpauzes? Invloed hierop uitoefenen is moeilijk. 95% van ons gedrag gebeurt min of meer op de automatische piloot. Het gedrag van de werknemer op de werkvloer is het effect van …..; voor het merendeel het effect van de invulling van de factoren die hiernaast boven de werknemer staan. Zo creëert ieder systeem zijn eigen gedrag. Gedrag veranderen is daarom moeilijk. Het wordt nog moeilijker, zoniet onmogelijk als de omstandigheden uitnodigen tot ander gedrag. Tilcursussen werken om die reden vaak niet. Ook niet omdat automatisch gedrag niet in 2 uur wordt afgeleerd. Het is effectiever om te proberen situaties te creëren die automatisch tot het gewenste gedrag leiden. Bijvoorbeeld via de werkplekinrichting en de arbeidsorganisatie. klanten hanteerbaarheid, gewichten logistiek proces hanteer momenten inrichting en mechanisatie afstanden, tilhoudingen arbeidsorganisatie wie, wanneer, hoe vaak, hoe lang werkplekinrichting houdingen werknemer: gedrag uiteindelijke belasting

27. Fysieke belasting aanpakken kernactiviteit spullen verplaatsen Zoals eerder aangegeven ligt de focus bij de aanpak van fysieke belasting al snel op werkplekniveau: bij het aanbieden van hulpmiddelen, het aanpassen van de werkplek of bij tilcursussen voor de werknemer. Uit het voorgaande wordt duidelijk dat het aanpakken van zwaar werk met deze focus beperkt resultaat geeft. Om de fysieke belasting te verminderen of liever: te optimaliseren, moet organisatiebreed naar oplossingen worden gezocht. Op de volgende pagina’s worden enkele voorbeelden genoemd van mogelijke maatregelen binnen de eigen organisatie die tijdens het project aan de orde zijn gekomen. Echter ook buiten de organisatie kan naar verbetering worden gezocht. Afstemming met afnemers en toeleveranciers kan niet alleen de fysieke belasting positief beïnvloeden maar ook andere aspecten van de bedrijfsvoering. Bedenk dat uw klanten zich niet altijd bewust zijn van de effecten van hun acties op uw bedrijfsvoering en daarmee de prijzen die u doorrekent. klanten hanteerbaarheid, gewichten logistiek proces hanteer momenten inrichting en mechanisatie afstanden, tilhoudingen arbeidsorganisatie wie, wanneer, hoe vaak, hoe lang werkplekinrichting houdingen werknemer: gedrag uiteindelijke belasting

28. Oplossingen: mechanisatie Het lossen van zogenaamd ‘loose-load’ uit vrachtwagens en zeecontainers is een bekend probleem uit de logistiek. Hoewel de ideale oplossing qua flexibiliteit, effeciency en kosten nog niet gevonden lijkt, zijn er al verschillende mogelijkheden beschikbaar die bij bedrijven worden toegepast. Hiernaast wordt een tweetal voorbeelden genoemd. Daarnaast geeft een video van de Inspectie SZW over de fysieke belasting in de bagageafhandeling op Schiphol, een goed beeld van de mogelijkheden tot mechanisatie. Klik op de plaatjes om naar de betreffende webpagina te gaan. Tot slot bevat een rapport van Chalmers een overzicht van beschikbare middelen voor het lossen van containers. Het rapport is te downloaden door op het plaatje te klikken. Vaculex Cartonmover

29. Oplossingen: arbeidsorganisatie – werk/rust Is rust wel herstel? ‘Werkrustverhoudingen’ is een gebruikelijke term wanneer gesproken wordt over een goede balans tussen belasting en het herstel van die belasting. Rust (of ‘niets doen’) is echter meestal niet het beste voor herstel! Het beste herstel is vaak actief, vooral na statische belasting. Dat kan tijdens werktijd door afwisseling te bieden. Voor roulatieschema’s betekent dit dat als een taak erg rugbelastend is, deze afgewisseld wordt door een taak die weinig rugbelasting geeft. Belasting per dag goed verdelen Als het om het voorkomen van overbelasting gaat, gelden de normen voor fysieke belasting binnen een werkdag, m.a.w. de niet-werktijd zou voldoende herstel moeten bieden. De figuur links geeft aan dat er verschillende mogelijkheden zijn om belasting van verschillende zwaarte over een werkdag te verdelen. Alle hebben zij een ander effect op vermoeidheid. Hoewel normen hiervoor nog ontbreken, kan het soms een oplossing zijn om lichte en zware dagen met elkaar af te wisselen. Meer pauzes TNO heeft met experimenten bij Philips in Drachten aangetoond dat meer pauzetijd tot minder ongemak èn een gelijke output per persoon kan leiden.

30. Waar ontstaat fysieke belasting? Verhuizers zijn in wezen ‘beroepstillers’. Het moge dus duidelijk zijn dat de fysieke belasting bij deze groep hoog is. Er gebeurt daarom veel om de belasting binnen veilige grenzen te krijgen en te houden. Hierbij zijn Erkende Verhuizers, Gezond Transport en de Arbeidsinspectie betrokken. Onderzoek in opdracht van Gezond Transport bracht vijf sluipmoordenaars aan het licht: handelingen die niet als zwaar worden ervaren, maar op den duur wel schadelijk zijn. Het gaat om: • het met overstrekte rug aanpakken van spullen boven je eigen macht • het alléén aanpakken en tillen van brede,onhandige goederen; • het vaak over de trap lopen met moeilijk manoeuvreerbare goederen; • het ver reiken naar goederen op de verhuislift; • het met ongunstige lichaamshouding verplaatsen van relatief lichte spullen.

31. Waar ontstaat fysieke belasting? De aandacht voor de fysieke belasting van de verhuizer richt zich voor een groot deel op een beperkt aantal extreem zware producten. Voor het transport zijn weliswaar verschillende producten in de handel, een veel gehoorde klacht is echter dat zij weinig functioneel zijn (zoals een korte batterijduur) waardoor zij niet gebruikt worden. Een andere klacht is dat men geen ruimte om te verhuizen overhoudt wanneer alle hulpmiddelen meegenomen zouden worden. Een ander belangrijk element in de belasting zijn de verhuisdozen. Zij vormen al snel 50% van het totale te verhuizen gewicht. Omdat het hierbij om herhaalde bewegingen gaat, ligt een goede tiltechniek eerder onder vuur. Daarnaast betekent het vaak lopen. Om moe worden te vermijden, worden andere oplossingen gezocht, zoals doorsteken, die op de lange termijn risicovol kunnen zijn.

32. Waar ontstaat fysieke belasting? De verhuizer heeft hier weinig invloed op. Sommige goederen zijn nu eenmaal lastig te hanteren en met name bij particuliere verhuizingen kunnen lastige omstandigheden zijn. Om te kijken waar verbetering haalbaar is, wordt op de komende pagina’s toegelicht waar de fysieke belasting ontstaat en waar invloed is uit te oefenen. We sluiten af met een aantal quick wins en minder-quick wins. Direct naar de Quick Wins

33. Waar ontstaat fysieke belasting? Kernactiviteit kernactiviteit spullen verplaatsen Hoe gek het ook klinkt, fysieke belasting ontstaat in feite al bij de keuze van de kernactiviteit van een bedrijf. Zo liggen de uitdagingen op het gebied van fysieke belasting voor een verhuisbedrijf anders dan voor een lasbedrijf. De kernactiviteit van een verhuizer is het verplaatsen van goederen. Dat betekent dat tillen, duwen en trekken, maar ook werkhoudingen een belangrijke rol spelen. Het reduceren van fysieke belasting op dit niveau betekent feitelijk het stoppen waar u mee bezig bent en iets anders gaan doen. Dat maakt deze oplossing weinig realistisch.

34. Waar ontstaat fysieke belasting? Klant kernactiviteit spullen verplaatsen Uw klanten spelen een grote rol in de hoogte van de fysieke belasting. Het zijn immers hun spullen die u verplaatst. Deze kunnen zwaar en nauwelijks vast te pakken zijn of licht en goed te hanteren. Ook uw werkterrein wordt bepaald door uw klanten, en daarmee welke hulpmiddelen u wel of niet kunt gebruiken, of de houdingen waarin u moet werken voor bijvoorbeeld demontage. U heeft daar heel beperkt tot geen invloed op. De invloed die u heeft, moet u gebruiken, bijvoorbeeld door afspraken te maken over boekendozen en het vrijhouden van parkeerplaatsen. Ga er niet van uit dat de klant wel met uw fysieke belasting rekening zal houden. Een klant die één doos optilt en denkt: “dat valt wel mee”, realiseert zich meestal niet dat dit anders is voor iemand die er 50 moet tillen. Daarom kan het geen kwaad uw klanten informatie te geven over het hoe en waarom. klant omstandigheden, gewichten

35. Waar ontstaat fysieke belasting? Taxatie kernactiviteit spullen verplaatsen Wat moet u van een verhuizing weten om een goede taxatie te kunnen maken? Zorgt u er ook voor dat u die informatie krijgt? De taxatie bepaalt de ruimte die u qua mensen en middelen heeft om de verhuizing uit te voeren: • hoeveel en wat moet er verhuisd worden? • hoe komen de spullen van huis naar vrachtauto en wat betekent dat voor het tillen, traplopen, loopafstanden? • welke hulpmiddelen moeten mee? • hoeveel verhuizers zijn er nodig en hoeveel tijd is er? In de praktijk wordt vaak alleen het haaladres in kaart gebracht. Via internet (Google Streetview en allerlei huizensites) is het mogelijk om extra informatie over beide adressen te verzamelen. Een nauwkeurige taxatie geeft een betere begroting en maakt een betere voorbereiding op de fysieke belasting mogelijk. klant omstandigheden, gewichten taxatie m3, hulpmiddelen, tijd, kosten

36. Waar ontstaat fysieke belasting? Planning kernactiviteit spullen verplaatsen Planning en taxatie moeten goed op elkaar zijn afgestemd. De planner bepaalt wat er uiteindelijk mee moet aan hulpmiddelen, wie er gaan en hoeveel tijd zij hebben. De planner kan in feite zelfs de fysieke belasting van een verkeerd begroot project, teniet doen. Taxatie en planning hebben daarmee veel invloed op de fysieke belasting. Planning kan tot slot inspelen op verwachte extreme weersomstandigheden door extra tijd of mankracht beschikbaar te stellen bij zeer warm weer. klant omstandigheden, gewichten taxatie m3, hulpmiddelen, tijd, kosten planning m3/pers., tijd, hulpmiddelen

37. Waar ontstaat fysieke belasting in de uitvoering? Omstandigheden kernactiviteit spullen verplaatsen Eenmaal bij een project aangekomen liggen de omstandigheden waaronder u uw werk moet doen, grotendeels vast. Bij een goede taxatie en planning weten de verhuizers wat hen te wachten staat en hebben zij de juiste hulpmidelen bij zich. De aspecten die direct van invloed zijn op de fysieke belasting liggen dan vast: • loopafstanden en hoe vaak traplopen • manoevreerruimte • kan een verhuislift gebruikt worden en zo ja, is deze makkelijk of moeilijk bereikbaar Lastiger wordt het wanneer klanten of buurtbewoners zich niet aan afspraken en parkeerverzoeken houden. Gaat u op zoek naar de eigenaar van de auto of gebruikt u de verhuislift dan maar niet? klant omstandigheden, gewichten taxatie m3, hulpmiddelen, tijd, kosten planning m3/pers., tijd, hulpmiddelen omstandigheden (trap)lopen, wel/niet hulpmid. blauw = uitvoering

38. Waar ontstaat fysieke belasting in de uitvoering? Arbeidsorganisatie kernactiviteit spullen verplaatsen Buiten het werk van de planner, gaat het hier vooral om de onderlinge taakverdeling en de tijdverdeling van de werkzaamheden. Binnen het team wordt hier bepaald of een verhuizer kan afwisselen of bijvoorbeeld steeds de middenman op de trap is. De organisatie van de arbeid bepaalt wie het werk doet, wanneer dit gebeurt, hoe vaak en hoe lang. Dat heeft consequenties voor afwisseling en hersteltijden. Het effect op de fysieke belasting is groot. Zoals al eerder aangegeven is tijd voor ergonomen een van de belangrijkste factoren als bepaald moet worden hoe zwaar werkzaamheden zijn. klant omstandigheden, gewichten taxatie m3, hulpmiddelen, tijd, kosten planning m3/pers., tijd, hulpmiddelen omstandigheden (trap)lopen, wel/niet hulpmid. arbeidsorganisatie wie, wanneer, hoe vaak, hoe lang blauw = uitvoering

39. Waar ontstaat fysieke belasting in de uitvoering? Hulpmiddelen kernactiviteit spullen verplaatsen Aan hulpmiddelen geen gebrek. Daaruit blijkt wel de rol die hulpmiddelen spelen in het verlagen van de fysieke belasting: • veel traplopen en lange draagafstanden vermijden door verhuislift; • duwen in plaats van tillen en dragen door rollend materieel te gebruiken; • hanteerbaarheid vergroten door tilbeugels. Zie verder het Oplossingenboek uit de Arbocatalogus van Gezond Transport. Het Oplossingenboek bevat tevens een tipkaart waarin de koppeling tussen de hulpmiddelen en de mate van fysieke belasting is gelegd. Klik hier voor de tipkaart. Hulpmiddelen kunnen ook een zware belasting introduceren. Zo is de rugbelasting hoog wanneer men moet reiken naar spullen op de verhuislift, en zelfs extreem hoog wanneer in deze reikende houding getild wordt. Op initiatief van de Arbeidsinspectie is de branche in 2013 gestart met de ontwikkeling van nieuw hulpmiddel voor het transport van witgoed over de trap. Neem voor de stand van zaken contact op met Erkende Verhuizers of met Gezond Transport. klant omstandigheden, gewichten taxatie m3, hulpmiddelen, tijd, kosten planning m3/pers., tijd, hulpmiddelen omstandigheden (trap)lopen, wel/niet hulpmid. arbeidsorganisatie wie, wanneer, hoe vaak, hoe lang hulpmiddelen krachten, tilhoudingen blauw = uitvoering

40. Waar ontstaat fysieke belasting in de uitvoering? Gedrag kernactiviteit spullen verplaatsen De uiteindelijke belasting wordt bepaald door de werknemer: in welke houding tilt hij en met welke techniek. Hoeveel tilt hij tegelijk, hoe gaat hij om met rustpauzes? Invloed hierop uitoefenen is moeilijk. 95% van ons gedrag gebeurt min of meer op de automatische piloot. Het gedrag van de werknemer op de werkvloer is het effect van …..; voor het merendeel het effect van de invulling van de factoren die hiernaast boven de werknemer staan. Heeft bijvoorbeeld de werknemer te weinig tijd, dan is de tiltechniek vaak anders, slechter, of tilt hij teveel tegelijk. In feite creëert ieder systeem zijn eigen gedrag. Het gedrag is ook afhankelijk van cultuur: de houding van collegaverhuizers en van teamgenoten. Groepsdruk kan ervoor zorgen dat een verhuizer niet het gedrag vertoont dat hij feitelijk zou willen en kunnen vertonen. Gedrag veranderen is daarom moeilijk. Het wordt nog moeilijker, zoniet onmogelijk als de omstandigheden uitnodigen tot ander gedrag. In de industrie werken tilcursussen om die reden vaak niet. Ook niet omdat automatisch gedrag niet in 2 uur wordt afgeleerd. Toch zijn deze cursussen voor verhuizers essentieel en is blijvende aandacht hiervoor noodzakelijk, met name omdat de invloed die de verhuizer op de belasting heeft, beperkt is. klant omstandigheden, gewichten taxatie m3, hulpmiddelen, tijd, kosten planning m3/pers., hulpmiddelen, tijd omstandigheden (trap)lopen, wel/niet hulpmid. arbeidsorganisatie wie, wanneer, hoe vaak, hoe lang hulpmiddelen krachten, tilhoudingen werknemer: gedrag uiteindelijke belasting blauw = uitvoering

41. Quick wins? Eerst nog even dit Op de komende twee pagina’s geven we een aantal verbeter- mogelijkheden, zowel in de voorbereiding als de uitvoering. Sommige zijn quick wins: relatief snel en eenvoudig te realiseren. Andere vragen wat meer moeite of meer tijd. Naast deze verbetermogelijkheden zijn wij van mening dat de vier punten op deze pagina voor iedere verhuizer belangrijk zijn. Een verhuizer is een beroeps-tiller Een verhuizer is een vakman met een degelijke opleiding, daar maakt het leren van een goede tiltechniek onderdeel van uit. Verhuizer zijn, is topsport Het lichaam van de verhuizer is een belangrijk stuk gereedschap waar goed voor gezorgd moet worden; even repareren is niet altijd mogelijk. Licht is ook zwaar Besteed aandacht aan de uitvoering van het lichtere werk, wat je vaak doet! En niet alleen aan het zware werk. De verhuisdozen vormen al snel 50% van het totale verhuisgewicht. Wees creatief Denk in mogelijkheden om de werkorganisatie vorm te geven, niet in beperkingen. Met “dat doen we al jaren zo” komen geen innovaties tot stand.

42. Quick (en minder quick) wins - VOORBEREIDING Weet wat en hoeveel er verhuisd moet worden Besteed bij de taxatie extra aandacht aan benodigde hulpmiddelen, tijd, aantal mensen. Een slecht ingeschat en gepland project kost je een paar ruggen. Weet waar er verhuisd gaat worden Ken je werkterrein van de haal en breng locatie. Gebruik Google Streetview, huizensites, foto’s en bezoek! Zorg dat de verhuizers dit ook weten Zorg voor een goede overdracht van informatie over de verhuizing aan de verhuizers, liefst met veel foto’s en weinig tekst. Een planner in balans Zorg bij de planning van ploegen en taken voor een goede balans tussen fysiek inspannende en fysiek minder inspannende dagen. Maak gebruik van een gediplomeerde arbeidspool Zorg dat tijdelijk personeel gediplomeerd is of tenminste goed geïnstrueerd. Verhuizers hebben veel invloed op de fysieke belasting van elkaar. Goedkoop inhuren kan uiteindelijk duur betaald zijn. Maak de klant tot een bondgenoot Zorg voor een inpakinstructie via flyer en/of filmpje, bijvoorbeeld op de site van de erkende verhuizer of als uitbreiding van de App. Help de klant zich goed te gedragen Ontwikkel dozen met instructies voor de klant over maximaal gewicht en maximale vulhoogte voor boeken / papier Investeer in gedragsverandering Voor gedragsverandering is kennis en herhaling nodig. Investeer in opleiding, bewustwording, herhaling, maar ook in controle.

43. Quick (en minder quick) wins - UITVOERING Verhuizen is een teamprestatie Zorg voor je teamgenoten, spreek elkaar aan o.a. op werkmethode. Help de chauffeur/emballeur met het werk in de verhuisauto. Wat je met 2 verhuizers naar de verhuisauto brengt moet ook met 2 verhuizers in de verhuisauto worden gezet. Ook je eigen verhuismotor moet warmdraaien Ga niet direct tillen na rijden/lang zitten – start rustig, bijv. met rondje door het huis en het verdelen van de hulpmaterialen over de woning. • Zorg voor herstel door (korte) pauzes en afwisseling • Gedurende de werkdag is herstel van zwaar werk belangrijk. Fysiek herstel bereik je door regelmatig af te wisselen (werkzaamheden , zware/lichte spullen) en door regelmatig rustpauzes te nemen: “6 keer 5 min pauze is ook een half uur”. • Neem de tijd om na een krachtinspanning je spieren te laten herstellen. Hulpmiddelen gebruik je altijd, tenzij het niet anders kan Wees niet gemakzuchtig: gunstig voor het lichaam werkt vaak sneller. “Hulpmiddelen zijn niet heilig maar ze helpen wel”. Neem dus de tijd om hulpmiddelen te pakken en evt. op te bouwen. Voorkom herhaald bukken of lang voorover gebogen staan Dit is zwaar voor de rug, zeker in combinatie met tillen. Soms kan het handig zijn een werkvlak op hoogte te creëren aangepast op je lengte en taak. Maak creatief gebruik van de omgeving om dit te bereiken.Als dat niet kan, is tip 3 van belang. Verklein reikafstanden Vooral tot de ladderlift en bij doorsteken. Zorg dus voor een goede opstelling van hulpmiddelen en voldoende ruimte om te werken. Hoe groter de reikafstand hoe zwaarder voor de rug. 7. Neem de tijd voor werkoverleg Voor samenwerken als team is overleg nodig. Dat kan in de auto, op locatie op basis van de info van de planner en tijdens het rondje door het huis. 8. Verdeel je energie over de dag Snel werken is een extra risico. Werk in één gematigd tempo, voorkom dat er gas gegeven moet worden aan het eind van de dag.

44. Kosten en baten van ergonomische interventies Kosten spelen vanzelfsprekend een belangrijke rol in de afwegingen die gemaakt worden met betrekking tot het aanpakken van fysieke belasting. Hoe berekent u of het lonend is een investering te doen? Op de volgende pagina’s leggen we uit aan welke kosten en baten u moet denken wanneer u zich afvraagt of de investering in een ergonomische maatregel wel lonend zal zijn. In het tweede deel laten we zien welke rol het verzuim door lichamelijke klachten in deze berekeningen speelt. Kosten en baten Aandeel verzuim door lichamelijke klachten

45. Kosten en baten van ergonomische interventies Hoe de kosten en baten van ergonomische hulpmiddelen in kaart gebracht kunnen worden en aan welke kosten en baten men kan denken, wordt u duidelijk gemaakt aan de hand van een door TNO gemaakte voorbeeld kosten/baten-analyse. Het gaat om een rolvoersysteem met meebewegende afscheiding voor inbouw in bestelbussen. Kenmerken van het systeem: • inbouw unit voor pakketbezorging • pakketten rollen over transportband naar uitgang • retourlading kan aan zijkant worden geladen • lading wordt door kopschot in positie gehouden • ‘zoeken’ pakketten makkelijker • betere werkhouding • minder tillen N.B. Deze kosten/baten-analyse is een benadering die niet is gemaakt met de eigenaar van het systeem. Het is dan ook geen aankoopadvies maar wordt gebruikt om de kosten/baten-analyse te verduidelijken.

46. Materieel en immateriële baten Hoewel het de berekening niet eenvoudiger maakt, is het belangrijk te onderkennen dat er ‘harde’ en ‘zachte’ baten kunnen zijn. Een overzicht van deze materiële en immateriële baten staat in de tabel hiernaast. In het algemeen zijn de kosten vaak helder, de baten verborgen. Denk bij baten aan: • productiviteit • continuiteit • flexibiliteit • kwaliteit • imago

47. Materiële kosten/baten – aanschaf en onderhoud Relatief eenvoudig in kaart te brengen, zijn de kosten voor aanschaf en onderhoud. Daarbij is het belangrijk om na te gaan welke consequenties een aanschaf kan hebben, buiten de beoogde reductie van de fysieke belasting. Zo kunnen kostbare verbouwingen nodig zijn of wellicht moeten mensen opgeleid worden om met het middel te mogen werken. Verder is essentieel dat alle kosten en baten voor het gelijke aantal werknemers gerekend worden. In dit voorbeeld wordt gerekend met de kosten en baten per werknemer. * kosten worden gezien als negatieve baten

48. Materiële kosten/baten – inzet personeel Over het algemeen worden investeringen het snelst terugverdiend wanneer zij een verhoging van de productiviteit geven. In dit rekenvoorbeeld wordt verwacht dat auto en chauffeur 5% meer werk kunnen verrichten doordat het systeem sneller werkt. Daarnaast verbetert het systeem de fysieke belasting. Welke financiële baten dit oplevert is hier niet berekend. Verderop leggen wij uit waarom investeringen gericht op het verbeteren van de fysieke belasting zich zelden of slechts moeizaam door een verzuimreductie laten terugverdienen.

49. Immateriële kosten/baten Bij immateriële kosten en baten gaat het om kosten en baten die lastig of niet in kaart te brengen zijn. Letterlijk en figuurlijk is het waarderen moeilijk. Denk aan een verbeterd imago of andersom: imagoschade. In beide gevallen heeft het consequenties voor een onderneming.

50. Immateriële kosten/baten Bij immateriële kosten en baten gaat het om kosten en baten die lastig of niet in kaart te brengen zijn. Letterlijk en figuurlijk is het waarderen moeilijk. Denk aan een verbeterd imago of andersom: imagoschade. In beide gevallen heeft het consequenties voor een onderneming. Participatief Zeker wanneer de baten moeilijk in te schatten zijn, kan gemakkelijk discussie ontstaan. Om die reden is het aan te raden deze berekeningen participatief, dat wil zeggen samen met meerdere stakeholders te maken om zo consensus te bereiken over de baten of de verwachte bandbreedte van baten.