Ledenbijeenkomst Waterschappen De weg naar het nieuwe pensioencontract Apeldoorn, 30 mei 2013

1. Ledenbijeenkomst WaterschappenDe weg naar het nieuwe pensioencontractApeldoorn, 30 mei 2013

2. Actualiteiten en wijzigingen 2013, 2014 en 2015 • 2013 • Kerncijfers ABP en actualiteit • 2014 • Beperking fiscale ruimte pensioenopbouw (Witteveen) • 2015 • Maatregelen uit Regeerakkoord • Nieuw pensioencontract: nominaal vs reëel • Nieuw financieel toezichtskader (FTK)

3. Kerncijfers ultimo 2012 Aantal deelnemers: Totaal 2.810.000 mln. Gepensioneerden: 780.000 Ouderdomspensioen (incl. vroegpensioen) 529.000 Nabestaandenpensioen 202.000 Arbeidsongeschiktheidspensioen 49.000 Slapers: 913.000 Actieven: 1.117.000 Bezittingen: 281 miljard Verplichtingen (obv 3-mnds rente van 2,43%): 292,2 miljard (nog zonder korting) Dekkingsgraad: 96,2% Indexatieachterstand 9,0% Premiegrondslag: circa 35 miljard Jaarlijkse premiebijdrage: circa 9,9 miljard (inclusief VPL inkoop) Jaarlijkse pensioenuitkering: circa 8,6 miljard 3

4. Persbericht 1 februari 2013 • Verlaging pensioen met 0,5% per 1 april 2013 definitief • Mogelijk aanvullende verlaging 2014 van 1,6% • Bezittingen nemen in 2012 toe met 35 miljard euro (rendement 13,7%) • Waardering pensioenverplichtingen stijgt met 31 miljard euro • Dekkingsgraad ultimo 2012 96% • Langer leven heeft effect op dekkingsgraad van -1,8%

5. verwacht tekort eind 2013: 1,6% Recente en verwachte ontwikkeling dekkingsgraadconsequenties van een aantal maatregelen

6. Premies 2012 en 2013

7. 2014 Beperking fiscale ruimte pensioenopbouw (Witteveen)

8. Nieuw fiscaal kader 2014 • Fiscaal kader (Witteveen): wijziging vanaf 1 januari 2014 • bepaalt fiscale ruimte voor toekomstige pensioenopbouw • verhoging pensioenrichtleeftijd van 65 jaar → 67 jaar • verlaging opbouwpercentage met 0,1% • voor ABP (lage franchise) van 2,05% naar 1,95% • vernauwing totale fiscale ruimte pensioenopbouw ± 18% 2014

9. 2015 Maatregelen uit Regeerakkoord

10. Maatregelen Regeerakkoord 2015? • Verdere beperking fiscaal kader (Witteveen) • aftopping inkomensniveau tot € 100.000,- • verlaging maximaal opbouwpercentage met 0,4% • Overige maatregelen • (versnelde) Verhoging AOW-leeftijd • Overbruggingsregeling lage inkomens • Werkbonus • … 2015

11. Aftopping inkomensniveau tot € 100.000,- • Boven inkomensniveau van € 100.000 kan niet langer fiscaal gefaciliteerd voor aanvullend pensioen worden gespaard • Geldt zowel voor pensioenopbouw in 2e als 3e pijler • Betekent de facto een maximum pensioengevend salaris van € 100.000,- • Betreft ca. 1 tot 1,5% van de huidige ABP actieven populatie • Risico’s: • Volgende verlaging van maximaal pensioengevend salaris makkelijker • Draagvlak collectieve regeling wordt kleiner 2015

12. Pensioenopbouw na 40 dienstjaren in euro’s van nu Gevolgen ABP regeling 2015

13. Gevolgen ABP regeling • Pensioenopbouw daalt dus in totaal met bijna 25% • van 2,05% naar 1,55% • Bovendien gaat pensioenleeftijd van 65 naar 67 jaar • hierdoor daalt de waarde nieuwe pensioenaanspraken met ca. 13% • Berekeningen gaan uit van 40 jaar opbouw, maar: • gemiddelde pensioenopbouw binnen ABP is 28 jaar (en dalend) • dus 28 x 1,55 = 43% van gemiddeld salaris • komt overeen met ongeveer 30% van eindloon • Raakt vooral jongeren, die aan het begin van de opbouw staan. 2015

14. Gevolgen voor premie? • lagere ruimte in fiscaal maximale opbouw hoeft niet één op één te leiden tot lagere premie, • bijvoorbeeld vanwege: • versterking financiële positie → verhoging zekerheid alle deelnemers, oud en jong • verbetering pensioenregeling • verbetering partnerpensioen • (5/14 → 5/7, risicobasis 65- → kapitaalgedekt 65-) • onvoorwaardelijke indexatie actieven → verhoging ambitie/zekerheid actieven • ……………….. 2015

15. 2015 Nieuw pensioencontract: nominaal vs reëel Nieuw financieel toezichtskader (FTK)

16. Naar een nieuw pensioencontract Zekerheid Perceptie t.a.v. huidig contract Ambitie Onaanvaardbaar premieniveau Acceptabel premieniveau 2015

17. Nominaal contract Reëel contract Nominale aanspraak “harder” dan toekomstige indexatie Binnen aanspraak geen verschil tussen nominale opbouw en indexatie Voorwaardelijke Voorwaardelijke indexatie aanspraak Ambitie Onvoorwaardelijke aanspraak 2015

18. Reëel contract Nominaal contract Zekerheid Indexatie- achterstand Indexatie- achterstand 18 2015

19. Tussenstap: van huidig naar nieuw nominaal contract In nieuw FTK in elk geval overgang naar een aangepast nominaal pensioencontract. Interpretaties obv hoofdlijnen nota FTK (30 mei 2012) Overeenkomsten met huidig contract: • Waardering verplichtingen met risicovrije rentecurve + UFR • Afstempelen blijft ultimum remedium 19 2015

20. Tussenstap: van huidig naar nieuw nominaal contract Verschillen (o.b.v. hoofdlijnennotitie): • Compleet contract, zowel bij lage als hoge dekkingsgraden • Hoger vereist eigen vermogen (van ca. 125% naar ca. 130%) • Introductie normdekkingsgraad (=100% reëel) • Afschaffen premiedemping o.b.v. verwacht rendement • Strenger herstelplan (“kruiend ijs”), mogelijk grotere schokken • 12-maands middeling dekkingsgraad ipv 3-maands middeling rente 20 2015

21. Nieuw nominaal en reëel contract: vergelijking (1) • Nieuw nominaal contract • Nominaal sturen en indexatie • Nominale thermometer • Volledige indexatie bij 100% reëel • Complete indexatiestaffel • Communicatie over aanspraken en risico’s: transparantie Premiestelling • Stabiele kostendekkende premie Reëel contract • Reëel sturen en indexatie • Reële thermometer • Evenredige spreiding schokken • Geen staffel mogelijk • Communicatie over aanspraken en risico’s: transparantie Premiestelling • Stabiele kostendekkende premie Bij een vergelijkbare ambitie hoort een vergelijkbare premie 21 2015

22. Nieuw nominaal en reëel contract: vergelijking (2) Reëel contract • Verwerking schokken • Spreidingsperiode max. 10 jaar • Nieuwe schokken opnieuw gespreid • Verwerking levensverwachting • Verplicht voor bestaande en nieuwe opbouw • Nieuw nominaal contract • Verwerking schokken • Onder 105%: binnen 3jr herstel • Onder ± 130%: binnen 15jr herstel • Nieuwe schokken binnen lopend herstelplan (ook in huidig contract) • Verwerking levensverwachting • Optioneel voor bestaande en nieuwe opbouw 22 2015

23. Nieuw nominaal en reëel contract: vergelijking (3) • Cruciale vraag: welk aspect van de nieuwe contracten heeft het grootste effect op de pensioenresultaat? • Het stuurinstrument (reëel of nominaal) • De striktheid van de herstelplannen • De hoogte van de egalisatiereserve / buffers • Strikte herstelplanregels in de hoofdlijnennotitie hebben belangrijke impact 23 2015

24. Het nieuwe pensioencontract: zekerheid en generatie-effecten • Mogelijke definities zekerheid: • Spreiding pensioenresultaat • Kans op afstempelen en mate van afstempelen • Kans op volledige indexatie • Kans op een vervangingswaarde lager dan X% • Kans op grote verschillen tussen generaties • … 24 2015

25. Nominaal: risicovrije RTS + UFR 20-60 RTS = rentetermijnstructuur UFR = Ultimate Forward Rate (toegroeiend naar 4,2%) Observatie: het renteniveau van 4,2% wordt niet bereikt Reëel: risicovrije RTS + UFR 20-60 + risico-opslag – indexatieafslag Indicatief: risico-opslag oplopend tot ca. 1,5% indexatieafslag = bijv. 2,5% door vaste indexatieafslag blijft reële discontovoet in feite nominaal ! RTS RTS + UFR Nieuw FTK: discontovoet 2015

26. LAM (levensverwachtingsaanpassingsmechanisme) nominaal contract: optioneel reëel contract: verplicht Doel: stijgende levensverwachting leidt niet tot hogere premies of lagere dekkingsgraad Middel: aanpassing pensioenen (aanspraken en opbouw) bij wijziging van levensverwachting aanspraken worden ‘zachter’ (of minder onvoorwaardelijk) Nieuw FTK, Aanpassingsmechanismen 2015

27. RAM(rendementsaanpassingsmechanisme)SZW: AFS (Aanpassingsmechanisme Financiële Schokken) alleen bij reëel contract Doel: financiële schokken absorberen Middel: schokken direct verwerken in pensioenen (opbouw en uitkeringen) reële dekkingsgraad is altijd 100% mogelijkheid om max. 10 jaar te spreiden nieuwe schok mag weer over volgende periode worden verspreid via egalisatiereserve extra demping mogelijk aanspraken worden ‘zacht’ (of voorwaardelijk) Nieuw FTK, Aanpassingsmechanismen 2015

28. Invaren • Inbrengen bestaande aanspraken in nieuw contract • Alleen relevant indien fonds overstapt op nieuw reëel contract • of bij LAM voor bestaande pensioenen in nominaal contract • Zonder invaren duurt het jaren voordat nieuw contract effect heeft (ABP heeft ca. € 280 mld pensioen in oud contract, jaarlijkse pensioenopbouw ca. € 7 mld) • Bestaande pensioenen wijzigen van karakter door invaren • “onvoorwaardelijke” pensioenen worden voorwaardelijk • invaren maakt inbreuk op eigendomsrecht, echter gerechtvaardigd door algemeen belang • Kabinet biedt mogelijkheid (maar geen wettelijk kader) voor sociale partners om collectief (op fondsniveau) in te varen • Pensioenfondsen moeten eigen kritische afweging maken • Pilot SZW met PfZW, ABP zit in klankbordgroep met 7 andere pf-en 2015

29. ABP’s opvattingen bij nieuw pensioencontract • realistische keuze tussen nominaal en reëel • veel dient nog nader ingevuld te worden • (pensioen)resultaten hangen sterk af van uitgangspunten en parameters • passende discontovoet • voor nominaal en reëel contract • verplichte invoering LAM (ook voor het nominaal contract) • generatieneutraal stelsel met evenwichtige verdeling lasten van langer leven • beperking juridische risico’s bij invaren • bijvoorbeeld door wettelijke verplichting • minder mechanisch reëel contract • mogelijkheid om te sturen op (reële) ambitie (“geheugen”) • staffels mogelijk 2015

30. Vragen?