VORMING INTERNERING Liga voor Mensenrechten

1. VORMING INTERNERING Liga voor Mensenrechten 14 januari 2014 Marion Van Hecke Sylke Vankeerberghen

2. Onderscheid internering met ... • Vrijwillige opname = Vrijwillige beslissing • Gedwongen opname = Beslissing van de vrederechter • Een geestesziekte • Een gevaar voor zichzelf en/of anderen • Causaal verband

3. Onderscheid internering met ... • Gedwongen opname

4. INTERNERING DEFINIËRING EN WETTELIJKE CONTEXT

5. DEFINITIE • Internering is een veiligheidsmaatregel, geen straf! • Opgelegd aan personen met een geestesstoornis die een misdrijf gepleegd hebben. • Onbepaalde duur • Dubbele doelstelling: • Bescherming van de maatschappij • Behandeling

6. WETTELIJKE CONTEXT • Wet van 1 juli 1964 tot bescherming van de maatschappij tegen abnormalen, gewoontemisdadigers en plegers van bepaalde seksuele strafbare feiten. • Huidige regeling • Wet van 21 april 2007 betreffende de internering van personen met een geestesstoornis. • Toekomstige regeling: vanaf (ten vroegste) 1 januari 2015

7. WETTELIJKE CONTEXT Waarom steeds uitstel?De wet legt enkel het algemeen kader vast, de uitvoeringsbesluiten moeten de rest aanvullen. • De erkenning van psychiaters • Het standaardmodel van deskundigenverslag • Het elektronisch toezicht • De subsidiëring van de instellingen • De behandelingen van de archieven CBM’s • De veiligheidsvoorwaarden van de externe instellingen

8. INTERNERING DE VOORWAARDEN TOT INTERNERING

9. VOORWAARDEN VOLGENS DE WET 01.07.1964 • Misdaad of wanbedrijf • Ontoerekeningsvatbaar • Krankzinnig, ernstig zwakzinnig of met ernstige geestesstoornis én verlies van controle • Sociaal gevaarlijk (toegevoegd door het Hof van Cassatie)

10. VOORWAARDEN VOLGENS DE WET 01.07.1964 • Misdaad of wanbedrijf • Ontoerekeningsvatbaar (OTV), 4 mogelijkheden: • OTV op ogenblik feiten én berechting  internering • TV op ogenblik feiten én berechting  rechtbank • OTV op ogenblik feiten, TV op ogenblik berechting  buitenvervolgingstelling • TV op ogenblik feiten, OTV op ogenblik berechting  internering

11. VOORWAARDEN VOLGENS DE WET 01.07.1964 • Krankzinnig, ernstig zwakzinnig of met ernstige geestesstoornis en verlies van controle • Krankzinnigheid: Meest uitgesproken psychiatrische stoornissen (psychotische syndromen, dementies) • Ernstige zwakzinnigheid: Verstandelijk onder het gemiddelde functioneren, met aanpassingsproblemen (personen met IQ tussen 20 en 40, maar ook lichtere vormen van zwakzinnigheid) • Ernstige geestesstoornis:Alles wat niet onder (a) of (b) valt, met abnormaal agressief of ernstig onverantwoordelijk gedrag (persoonlijkheidsstoornissen, seksuele stoornissen)

12. VOORWAARDEN VOLGENS DE WET 01.07.1964 • Sociaal gevaarlijk: • Voorwaarde door het Hof van Cassatie ontwikkeld • De rechter beoordeeld recidivegevaar • Moeilijkheid: toekomstig gedrag voorspellen

13. VOORWAARDEN VOLGENS DE WET 21.04.2007 • Misdaad of wanbedrijf • Geestesstoornis • Recidivegevaar

14. VOORWAARDEN VOLGENS DE WET 21.04.2007 • Misdaad of wanbedrijf • Geestesstoornis • Vervanging oude begrippen • Ernstig en aanhoudend • Causaal verband tussen feiten en stoornis • Recidivegevaar • Rechtspraak Hof van Cassatie wettelijk verankerd • Afwachten op interpretatie in praktijk

15. INTERNERING 3 FASEN IN DE PROCEDURE

16. PROCEDURE • Onderzoek • Beslissing • Uitvoering

17. PROCEDURE: ONDERZOEKSFASE Onderzoek kan in élke fase van het geding: bevolen door onderzoeksrechter of door vonnisrechter. • Deskundigenonderzoek (standaard): Deskundige = geneesheer, meestal psychiater Enkel advies! • Inobservatiestelling (zeer uitzonderlijk): Psychiatrische annex gevangenis Termijn: 1 maand (verlengbaar) Enkel wanneer voorlopige hechtenis is toegelaten!

18. PROCEDURE: BESLISSINGSFASE De beslissing • Autonoom door de rechtbank (principe): Ofwel onderzoeksgerecht, ofwel vonnisgerecht Beroep mogelijk • Minister van Justitie (uitzonderlijk) = “Administratieve internering”: tijdens de detentie wordt de persoon psychisch ziek Kritiek: eenzijdige beslissing!  vanaf inwerkingtreding nieuwe wet bevoegdheid voor strafuitvoeringsrechtbanken • Combinatie straf en beschermingsmaatregel niet mogelijk!

19. PROCEDURE: UITVOERINGSFASE • De geïnterneerde komt onder de bevoegdheid van de Commissie tot Bescherming van de Maatschappij (CBM) • Een rechter (voorzitter) • Een geneesheer-psychiater • Een advocaat • Beroepsorgaan: Hoge Commissie tot Bescherming van de Maatschappij

20. PROCEDURE: UITVOERINGSFASE • Bevoegdheden van de CBM: • Aanwijzing van de instelling Maar: de CBM kan de instelling niet dwingen tot opname… • Overbrenging naar een andere instelling • Beperkte vrijheid: overdag gaan werken of een opleiding volgen • Uitgangspermissie: de instelling gedurende zekere tijd verlaten • Verlof • Invrijheidstelling Elke 6 maanden het recht om invrijheidstelling aan te vragen!

21. WIJZIGING VAN DE PROCEDURE DOOR DE NIEUWE WET • Afschaffing Commissie tot Bescherming van de Maatschappij: bevoegdheden worden overgenomen door de strafuitvoeringsrechtbanken Voordeel:kan bindende beslissingen nemen Nadeel:geen specifieke samenstelling, dus geen psychiater… • De nieuwe wet geeft gedetailleerde omschrijvingen van de verschillende mogelijke beslissingen. Voordeel:meer waarborgen en rechtszekerheid Nadeel: stoevere procedures

22. INTERNERING INSTANTIES VOOR OPVANG

23. Instanties voor opvang De CBM’s kunnen geïnterneerden plaatsen in: • Residentiële instellingen(FOD Justitie/Gezondheid) - Psychiatrische annex gevangenis - Inrichting tot Bescherming van de Maatschappij - Algemeen psychiatrische ziekenhuizen - Forensisch psychiatrische eenheden - De toekomst: Forensisch psychiatrische centra • Ambulante sector

24. RESIDENTIËLE INSTELLINGEN • Psychiatrische annex van gevangenis= een psychiatrische afdeling van de gevangenis. • Niet alleen geïnterneerden, maar ook gewone gedetineerden • Zeer beperkt (tot geen) behandelingsaanbod • Plaatsgebrek! Gevolg: geïnterneerden worden in gewone cellen geplaatst, samen met gewone gedetineerden • Oplossing? Zorgteams (multidisciplinair) en psychosociale diensten (psychosociale re-integratie en reclasseringsvoorstellen)

25. RESIDENTIËLE INSTELLINGEN • Inrichting tot bescherming van de Maatschappij • Paifve • Midden tussen penitentiair regime en psychiatrisch ziekenhuis. • Overdag samen activiteiten, ‘s nachts opgesloten. • Enige onder FOD Justitie • 208 bedden

26. RESIDENTIËLE INSTELLINGEN • Algemeen Psychiatrische Ziekenhuizen= reguliere psychiatrische ziekenhuizen • Ook vrijwillig opgenomen patiënten of gedwongen opnames • Plaatsgebrek • Deze ziekenhuizen staan weigerachtig tegenover het opvangen van geïnterneerden. - reputatie - aansprakelijkheid - gebrekkige financiering - blokkering doorstroom - lage motivatie geïnterneerden

27. ResIDENTIËLE INSTELLINGEN • Forensische Psychiatrische Eenheden= specifieke afdelingen binnen algemene psychiatrische ziekenhuizen (2001) • Afdelingen binnen de algemene psychiatrie! • Extra financiering • Medium security geïnterneerden = geïnterneerden die nood hebben aan extra maatregelen m.b.t. veiligheid - Low security: geen extra veiligheidsmaatregelen nodig - High security: vergen een maximum beveiliging (kan enkel in gevangenissen)

28. RESIDENTIËLE INSTELLINGEN • De toekomst: Forensisch Psychiatrische Centra (FPC) • Plaats voor 450 geïnterneerden: zowel high security als medium security In Gent: 270 plaatsen (2014?) In Antwerpen: 180 plaatsen (2015?)

29. AMBULANTE SECTOR • Privé psychiatrie • Beschermd/beschut wonen • Centrum voor Algemeen Welzijnswerk • Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg • Homes • (…)

30. INTERNERING CIJFERMATERIAAL

31. STUDIE JUNI 2009

32. Cijfermateriaal (Justitie in cijfers 2011) De grootste toename binnen de gevangenisbevolking: geïnterneerden met een stijging van 72%.

33. Cijfermateriaal (Justitie in cijfers 2011) 1 maart 2012: 1 146 geïnterneerden in de gevangenis

34. Cijfermateriaal (Justitie in cijfers 2011) • Probleem: geïnterneerden in de gevangenis! • In 2010 zaten er 1089 geïnterneerden in de gevangenis, in 2012 waren dat er al 1142. • Op 10 jaar tijd is het aantal geïnterneerden in de gevangenis gestegen met 72%. • De geïnterneerden vormen de derde grootste categorie van de gevangenisbevolking. 1 op de 10 personen in de gevangenis, is een geïnterneerde!

35. INTERNERING PIJNPUNTEN

36. Pijnpunten Hoe is het zo kunnen mislopen? “De wet van 9 april 1930, dat samen met de wet van 1 juli 1964 de basis is van onze huidige interneringswetgeving, was voor Europa een lichtend voorbeeld inzake de aanpak van de geestesgestoorde dader. Het probleem van de geestesgestoorde dader werd door die wet aangepakt op een manier die bewondering afdwong in de ons omringende landen. Enkele decennia later worden in datzelfde land herhaaldelijke schending van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens gemeld en wordt datzelfde land op de vingers getikt door het Europees Comité ter Preventie van Foltering.” (J. BAEKE in Geïnterneerd: cel of zorg)

37. Pijnpunten • Volledig versnipperd beleid • Gewesten: personen met een verstandelijke handicap en ambulante geestelijke gezondheidszorg • Federale overheid: justitie, residentiële geestelijke gezondheidszorg en het beheer van de gevangenissen = Goede samenwerking tussen ministeries van justitie en volksgezondheid essentieel! • Gebrek aan controle van deskundigen • Geen controle op deskundigen • Geen opleiding • Ongelijke behandeling naar gelang CBM

38. Pijnpunten • Gebrek aan aangepaste infrastructuur • Gevangenispersoneel is niet geschoold voor zorg • Onderbemande zorgteams, worden afgebouwd. • Geïnterneerden hebben recht op behandeling = ze horen niet thuis in de gevangenis • Wet 2007: in theorie OK, maar wat zal de praktijk brengen? Ondertussen al reparatiewet, aanpassingen,… (Henri Heimans, Bert Anciaux)

39. Pijnpunten 2 oktober 2012: veroordeling België door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (arrest L.B. t. België) • Het EHRM wijst op het structurele probleem in de opvang van geïnterneerden in België. • Niet voldoende pogingen ondernomen om verzorging te geven waar de geïnterneerde recht op heeft • Schending artikel 5 EVRM: onwettige vrijheidsberoving

40. Bedankt voor uw aandacht. • Zijn er nog vragen? • Liga voor Mensenrechten • Gebroeders de Smetstraat 75 • 9000 Gent • Tel: 09/223.07.38