Proje Değerlendirme ve Kamu Sektörü Yatırım Kararları

1. Proje Değerlendirme ve Kamu Sektörü Yatırım Kararları Glenn P. Jenkins Queen’s Üniversitesi, Kanada Doğu Akdeniz Üniversitesi, Kıbrıs 29 Şubat 2008

2. Sunumun ana hatları • Kamu Yatırım Hazırlıkları Alanında Uluslararası Tecrübe • MALEZYA 1971 senesinde başlamıştır • KANADA1974 senesinde başlamıştır • Vaka analizi: Proje Değerlendirme Sürecinin Uygulanması

3. I- Kamu Yatırım Hazırlıkları Alanında Uluslararası Tecrübe

4. İyi bir Kamu Yatırım Programının Bileşenleri • Politikaya Yönelik Stratejik Yönlendirme • Merkezi idarenin politikaların belirlenmesinden sorumlu bakanlıkları ile icracı bakanlıklar arasında koordinasyonun sağlanması • Yatırımın seçilmesi ve onaylanması • Politika sonuçlarının uygulanması ve değerlendirilmesi

5. Yatırım Planlaması: Malezya • Sistemin beyni, Başbakanlığa bağlı Ekonomik Planlama Birimi’dir. • Politikayla ilgili olarak, Ekonomik Planlama Birimi ile icracı bakanlıklar arasında yakın koordinasyon mevcuttur • Federal Bakanlıklar ve Eyalet Hükümetleri, Ekonomik Planlama Birimi tarafından oluşturulmuş metodolojileri kullanarak, projelerin değerlendirilmesinden sorumludurlar • Sistemde, Başbakanlığa bağlı Uygulama ve Koordinasyon Birimi’nin projeleri yakından izlemesi esastır • Emphasis on results – Sonuçlara vurgu – yüksek ekonomik büyüme hedeflerine ulaşılabilmesini teminen uygulamanın yakından izlenmesinin yanı sıra yatırımda verimliliğinin vurgulanması

6. Malezya Kalkınma Planlama Sistemi Bakanlar Kurulu Ulusal EylemKonseyi Ulusal Planlama Konseyi (UPK) Taslak Politika Ulusal Kalkınma PlanlamaKomitesi (UKPK) Uygulama ve Koordinasyon Birimi Taslak Ekonomik Planlama Birimi (EPB) Taslak Genel Çerçeve Sekreterlik Kurumlar Arası Planlama Grubu (KAPG) Teklifler genelgeler genelgeler EyaletHükümeti Federal Bakanlıklar veKurumlar

7. Analitik Becerilerin Geliştirilmesi : Malezya • İdari (Yönetim) kadrodaki her yetkili, memuriyette geçen her 4 sene sonunda Ulusal Kamu Yönetimi Enstitüsünde (INTAN) bir sene süreyle eğitim görür. • 1971 ile 1990’lı yıllarda uygulanan müfredat programı, 8 haftalık Proje Planlaması ve Değerlendirmesi ve Proje Yönetimine ilişkin benzer kursları içermektedir. • Stratejik planlama sürecine aşırı yoğunlaşılması yüzünden, projelerde kötü sonuçların alınması sebebiyle 1990’lı yıllarda zayıflayan ön yatırım değerlendirme sürecine odaklanılmıştır. • Bu zayıflığın varlığı kabul edilmiştir. Hükümet, 2008 senesi için Ulusal ve Eyalet EPB’lerinin 100 üyesinin Bütünleşik Yatırım Değerlendirme ve Proje Yönetimi alanında yetiştirilmesini kararlaştırmıştır.

8. Yatırım Planlaması: Kanada • Yıllık bütçe, mali disiplinin korunması ve politika alanında hükümetin gerçekleştirdiği yönlendirmenin devamı için gerekli merkezi bir araçtır • Politika alanında yönlendirme (Başbakan, Maliye Bakanı, Hazine Kurulu Başkanından oluşan) Öncelikler ve Programlar Kabine Komitesi eliyle sağlanmaktadır • İcracı Bakanlıklara bütçeden ayrılan ödenekler Maliye Bakanlığı tarafından belirlenir. Fiili projelerin seçimi İcracı Bakanlıklarca gerçekleştirilir. • Önemli yatırım harcamalarının tümü İcracı Bakanlıklarca değerlendirilmeli ve Hazine Kurulu Sekreterliği ve Maliye Bakanlığı Müşterek Komitesi tarafından onaylanmalıdır. • Her Merkezi veya Sektörel Bakanlığının kendi Değerlendirme Şubesi bulunmaktadır. • Hem Ön Değerlendirme hem de Yatırım Sonrası Değerlendirme gerçekleştirirler. • Uygulamanın izlenmesi sektörel bakanlıkları eliyle gerçekleştirilirken, mali izleme ise Baş Denetçilik ofisi ile birlikte Hazine Kurulu Sekreterliği tarafından gerçekleştirilir.

9. Yatırım Planlaması:Kanada • Hazine Kurul Sekreterliği yatırımların değerlendirilmesinde uygulanacak kılavuz ilkeleri çıkartır. • Hemen hemen her tür proje ve program için artık, sektörlere özel değerlendirme kılavuz ilkeleri belirlenmiş durumdadır • Örneğin, Kanada Maliyet-Fayda Kılavuz İlkeleri: Düzenleyici Teklifler (2007 senesi Ekim ayında çıkartılmıştır)

10. Kanada Maliyet-Fayda Analizi Rehber İlkeleri: Düzenlemeler • 1. ADIMSorunların, Risklerin Tanımlanması ve Referans Hattının DurumununBelirlenmesi • 1.1 Artımlı etkiler • 1.2 Referans Senaryonun oluşturulması (proje olmaksızın) • 2. ADIMHedeflerin Belirlenmesi • 3. ADIMAlternatif Seçeneklerin Geliştirilmesi

11. Kanada Maliyet-Fayda Analizi Rehber İlkeleri: Düzenlemeler • 4. ADIMHer bir Alternatif Seçene için Maliyet-Fayda Değerlendirmesi • 4.1 Önemli Etkilerin Belirlenmesi • 4.2 Faydaların Ölçülmesi • 4.3 Maliyetlerin Ölçülmesi • 4.4 Kriterler • 4.5 Maliyet-Etkinlik Analizi • 4.6 Paydaşlar Üzerindeki Etkiler • 4.7 İndirim Oranları • 4.7.1 İndirim Oranına Rasyonel Yaklaşımlar • 4.7.2 Kanada için İndirim Oranı • 4.7.3 Yıllık Maliyet ve Faydalar • 5. ADIMMuhasebe Tablosunun Hazırlanması • 5.1 Maliyet-Fayda Analizi • 5.2 Paydaş Analizi

12. Analitik Becerilerin Geliştirilmesi:Kanada • Kanada üniversitelerinin İktisat ve Kamu Yönetimi bölümlerinde okutulan lisans ve lisansüstü öğrenim programlarında, yatırım değerlendirme alanında bir veya daha fazla derse yer verilmektedir • Hazine Kurulu Kılavuz İlkeleri, proje değerlendirme çalışması gerçekleştirmek isteyenler için iyi bir eğitim araçları seti oluşturmaktadır. • Kamu sektörü yatırımlarının değerlendirilmesinde sıklıkla özel sektörden danışmanlık hizmeti alınmaktadır • Bu danışmanlar, Hazine Kurulunun belirlediği kuralları takip etmek konusunda oldukça teşvik edilmektedirler. Ayrıca, bu alanda yaşanan rekabet, özel sektörün, zamanla, analiz kalitesini arttırmasına yol açmaktadır

13. ŞİLİ MALEZYA KANADA Bakanlar Kurulu Stratejik Yönlendirme Bakanlar Kurulu Bakanlar Kurulu UPK MBMED Merkez Bankası Politika ve Programlar Komisyonu Hazine Kurulu UKPK Politikalar MB Planlama Bakanlığı Koordinasyon EPB Bütçe Komitesi Proje Seçimi Kılavuz İlkeleri Katı Esaslar veMali Hadler Mali Hadler Sektörel Bakanlıklar Sektörel Bakanlıklar Uygula-ma Sektörel Bakanlıklar Eyalet Hükümetleri Proje seçimi Proje seçimi

14. Uluslararası Tecrübeden Elde Edilen Sonuçlar • Kamu sektöründe kurumsal yapı çeşitliliği söz konusudur ancak, başarılı olabilmek için bürokrasinin, proje fikirlerini yüksek kalitede değerlendirmesini sağlanması konusunda teşvik edilmesi gerekmektedir. • Malezya’dauygulamada zorluklar içeren başarısız bir projenin üstlenilmesinden çekince duyulur. Kurumlar, UKB’ine yakalanmak ve proje müdürlerinin ceza almasını istemezler. Bu sistem, proje uygulama beceri ve kabiliyetlerine oldukça vurgu yapan bir sistem olmakla birlikte, bu, her zaman için paranın iyi değerlendirildiği anlamına gelmemektedir.

15. Uluslararası Tecrübeden Elde Edilen Sonuçlar • Kanada, hükümetin aldığı kararlar bakımından oldukça ademi merkeziyetçi bir yapıya sahiptir. • Başarısız bir proje hazırlık ve değerlendirme çalışması gerçekleştirmiş bir Bakanlığa karşı uygulanacak başlıca müeyyide, söz konusu yatırımların onay sürecinin hazine Kurulu ve Maliye Bakanlığı tarafından geciktirilmesidir. • Kanada’da bürokratların çekincesi, projenin başarısız olacağı ve Baş Denetçi (BD) tarafından bu başarısızlık hakkında büyük çapta kamuoyu oluşturacak olmasıdır. • Baş Denetçilik ofisi ülkedeki en yetenekli iktisatçı ve proje değerlendirme uzmanlarından oluşan personel ve danışmanlara sahiptir. Bunlar, sürekli şekilde yatırım sonrası değerlendirmeler gerçekleştirirler. • Baş Denetçilik oldukça saygın bir makamdır. Baş Denetçilik ofisinin, kamu sektöründe büyük miktarda kaynağın heba olmasına yol açan yatırımların kanıtlarıyla ortaya koyması sebebiyle, hükümetlerin seçimleri kaybetmeleri dahi söz konusu olmuştur. • Baş Denetçilik raporuna göre, çalışmalarında yetersiz bulunan devlet memurların görevden alınabilmekte ya da rütbesi indirilebilmektedir.

16. Uluslararası Tecrübeden Elde Edilen Sonuçlar • Kamu sektörü yatırımlarına yönelik proje değerlendirme sisteminin uygulanmasındaki ön şartlardan birisi de, en azından özel sektör danışmanlarını gerekti gibi sevk ve idare becerisine sahip, uygun eğitimden geçirilmiş analiz uzmanlarından oluşan çekirdek kadro oluşturulmasıdır • Reform sürecine, devlet görevlilerinin beceri tabanının geliştirilmesinden başlanmalıdır • Genellikle, yatırım değerlendirme sistemi ancak, politika yapıcılarının modern yatırım değerlendirme tekniklerinin faydalarına ikna olmalarından sonra uygulanacaktır • Çalışmayı gerçekleştirecek bir kısım personel eğitilmeden, yeni sistemlerin uygulanmasında genellikle isteksiz kalınmaktadır.

17. II- Vaka Analizi: Bütünleşik ProjeDeğerlendirme

18. Örnek Vaka: Güney Manila Su Dağıtım Projesi Temel Gerçekler: • Büyükşehir Su İşleri ve Kanalizasyon Sistemleri İdaresi (BSİKSİ) Güney Manila yöresini, Filipinlerin fenni içme suyu ihtiyacı en fazla artış gösteren yöresi olarak belirlemiştir. • Projenin hedefi, yöredeki konutların %85’ine yeterli miktarda kaliteli içme suyu sağlamanın yanı sıra yörede yeterli temiz su ve fenni kanalizasyon sistemi bulunmamasından kaynaklanan sağlık problemlerinin iyileştirilmesidir. • İlk yatırım maliyetinin yüzde 63’lük kısmı Asya Kalkınma bankası ve diğer finans kuruluşları tarafından karşılanırken, ilk yatırım maliyetinin geri kalan kısmı BSİKSİ tarafından karşılanmıştır • Yatırımın 2004 senesinde tamamlanacaktı. Projenin beklenen işletim ömrü 30 senedir.

19. Güney Manila Su Dağıtım Projesi Projenin Öngörülen Sonuçları: • Tahmini toplam maliyet: 1.369.5 milyon 1990 Filipin Pezosu. • Mali analiz sonuçları: %9’luk reel indirim oranı uygulandığında, -77,76 milyon pezo tutarında marjinal negatif NBD • Ekonomik analiz sonuçları: %10,3’lük reel indirim oranı uygulandığında, 2.117,87 milyon pezo tutarında pozitif ekonomik NBD • Projedeki yeni genişlemeler için başabaş fiyat yaklaşık 5,2/m3pezodur.  Proje, ekonomik açıdan potansiyel olarak cazip olmakla birlikte mali açıdan zayıftır. Zayıf mali sonuçlar giderilmedikçe, başarısızlık riski bulunmaktadır. Fiili Sonuç: Proje, finansal faaliyet gelirlerinin yetersiz olması sebebiyle proje, başarısız olmuştur.

20. EKONOMİK DEĞER EKONOMİKDEĞER = MALİ DEĞER = + VERGİ ETKİSİ + TÜKETİCİYENET FAYDA NET İŞGÜCÜFAYDALARI MALİ DEĞER + VERGİETKİSİ TÜKETİCİYE NETFAYDA NET İŞGÜCÜFAYDALARI

22. PROJE KARAR KRİTERLERİ ÖZETİ: • Mali NBD • Mali İGO • Yıllık BSO’ları • BSO’ları • Ekonomik NBD • Ekonomik İGO • Paydaşlar üzerindeki etkinin BD’i • Yukarıda sayılan göstergelerin her • biri için kabul edilemez sonuç olasılığı • (risk simülasyonu) Proje Sahibi Açısından Bankacılar Açısından Ülke Açısından Dağılım Analizi Risk Analizi

23. Project Parameters, and Real Investment Tablo Proje Parametreleri ve Reel Yatırım Tablosu (Tablos 1a, 1b, 1c, and 1d) (Tablolar 1a, 1b, 1c ve 1d) Enflasyon ve Kur Öngörüleri Inflation and Exchange Rate Projections Mali Analiz (Tablo 2) (Tablo 2) Production and Sales Üretim ve Satışlar (Tablo 3a, 3b) (Tablo 3a, 3b, 3c and 4) Loan Schedule Kredi Tablosu (Tablo 6) (Tablo 6) Vergi ve Ekonomik Tax and Economic Amortisman Depreciation İşletim ve Bakım Giderleri ve İşletme Sermayesi Working Capital Schedule Tablosu (Tablo 5) Gelir vergisi söz konusu No tax depreciation Tablo for Unit Cost of Production (Tablo 4, Tablo 5) Manila project olmadığından Manila projesi için (End of Tablo 5) as no income tax vergi amortisman tablosu bulunmamaktadır (Faiz Gideri) (Satılan Malların Maliyeti) (Amortisman Gideri) Gelir Vergisi Beyannamesi Income Tax Statement (Manila su temin projesi kurumlar vergisi kapsamında değildir) (Vergiler) Toplam Yatırım Nakit Akışı (Nominal) Total Investment Cash Flow (Nominal) (Tablo 7) (Tablo 7) Total Investment Cash Flow (Real) Toplam Yatırım Nakit Akışı (Reel) (Tablo 8) (Tablo 8) (Kredi) Debt Service Capacity Ratios (Tablo 9) Borç-Servis Oranları (Tablo 9) (Loan) (Loan) Özsermaye Nakit Akışı (Nominal) Equity Holder’s Cash Flow (Nominal) (Tablo 10) (Tablo 10) Özsermaye Nakit Akışı (Real) Equity Holder’s Cash Flow (Real) (Tablo 11) (Tablo 11) Analiz Yapısı Şekil 1:

24. Şekil 2 : Ekonomik Analiz • Birinci Adım:Ulusal Ekonomik Parametreler: • a. Sermayenin Ekonomik Fırsat Maliyeti • b. Döviz Primi(Manila Su Temin Projesi için yapılan diğer bir çalışmadan alınmıştır) + • İkinci Adım: • Aşağıda sayılanlar bakımından Ekonomik Çevrim Faktörleri: • a . Suyun ekonomik değeri (Tablo 12) • b. Aşağıda sayılanlar dahil Proje Girdileri; • Yatırımlar • İşletme Giderleri • İşgücü • İşletme Sermayesi • c. Çevrim Faktörlerinin Özeti (Tablo 13a-13b) (Reel Mali Nakit Akış Tablosuna Uygulanmıştır) • Ekonomik Maliyet ve Fayda Tablosu • (Tablo 14)

25. Şekil 3: Dağılım Analizi • A. Net Reel Ekonomik Kaynak Akışı • (Tablo 14) - (Eksi) B. Neet Reel Mali Kaynak Akışı (Tablo 8) (Getiriler) C. Dışsallık Net Kaynak Akışı(Tablo 15) D. Dışsallık Dağılımı (Bugünkü Değer) (Tablo 16) E. Ekonomik ve Mali Analiz Uzlaşısı: (Tablo 17)

26. Şekil 4: Risk Analizi • A. Duyarlılık Analizi • (Tablo 18 ve 19) B. Risk Değişkenleri (Tablo 20) C. Sonuçlar (Tablo 21, Şekil 1 ve 2)