PORADY DIETETYCZNE W OPARCIU O ANALIZĘ FORMULARZA TRZYDNIOWEGO

1. PORADY DIETETYCZNE W OPARCIU O ANALIZĘ FORMULARZA TRZYDNIOWEGO ZAPISU DIETY DWÓCH PACJENTÓW

2. Próchnica jest schorzeniem wieloprzyczynowym, o etiologii nie całkowicie poznanej. Jednak niezbicie wiadomo, że jedną z głównych przyczyn są bakterie zlokalizowane w płytce nazębnej – Streptoccocus mutans i Streptoccocus sorbinus. Węglowodany pokarmowe stanowią substrat energetyczny dla bakterii wytwarzających kwasy organiczne (przede wszystkim kwas mlekowy) inicjujące procesy demineralizacji szkliwa. Proces ten zachodzi przy tzw. pH krytycznym = 5,5

3. Bakterie płytki nazębnej mają właściwości magazynowania cukrów, odkładając na zewnątrz komórki bakteryjnej polimery glukozy i fruktozy, a wewnątrzkomórkowo polisacharydy typu glikogen. W przypadku braku cukrów pokarmowych wykorzystywane są te zapasy. Dlatego też analizując stan higieny jamy ustnej i zębów należy pacjentowi pokazać zależność pomiędzy spożywanymi pokarmami zawierającymi węglowodany, częstością ich spożywania i występowaniem ubytków próchnicowych.

4. Aby wyeliminować powstawanie nowych ubytków należy oprócz przeanalizowania zachowań higienicznych uzmysłowić pacjentowi ewentualne błędy żywieniowe. Analiza diety musi być rozpatrywana w aspekcie: - stylu życia pacjenta - składników dietetycznych Zachodzi ścisła korelacja pomiędzy trybem życia, a ilością i jakością posiłków.

5. Wyjaśnienie przyczyny kontrolowania częstości spożywania węglowodanów jest łatwe, lecz nie zapewnia motywacji • Sporządzenie zapisu spożytych produktów odżywczych przynajmniej w ciągu 3 dni (z włączeniem dni wolnych od pracy) i analiza zapisu diety umożliwia kontrolę częstości i rodzaju spożywanego pokarmu oraz motywację do zmian nawyków

6. Istnieją dwie metody analizy diety : 1. Pacjent przypomina sobie całe spożyte pożywienie w przeciągu 24 godzin i zapisuje je. Nie jest to zbyt dokładne badanie, gdyż wymaga od badanego dobrej pamięci i rzetelności. 2. Pacjent każde spożyte pożywienie zapisuje na bieżąco w przeciągu 3-4 kolejnych dni, włączając w to dni wolne od pracy.

7. Pacjent nie powinien ! - zmieniać diety z powodu jej zapisu - pomijać odnotowywania spożywanych pokarmów, przekąsek, napojów w ciągu dnia

8. Pacjentowi należy zlecić zapis diety przed podaniem wskazówek w zakresie prawidłowego odżywiania. Nawet celowe pomijanie pewnych pokarmów w zapisie diety przez pacjenta jest dopuszczalne, gdyż dowodzi jego edukacji. Analizę diety przeprowadza się wspólnie z pacjentem, a markerem zaznaczamy pokarmy zawierające cukier.

9. Zapis diety musi uwzględniać : - porę dnia spożywania posiłku - ilość spożywanego posiłku ( łyżka, szklanka, itp.) - jakość spożywanego posiłku( dokładny rodzaj pożywienia)

10. Przykładowa ocena ilości pokarmu powinna wyglądać następująco : * chleb – kromka * ser żółty – plasterek * napoje – kubek, filiżanka * mięso, ryba – wielkość porcji * owoce, słodycze, herbatniki – rodzaj, liczba * warzywa gotowane, cukier, płatki śniadaniowe - łyżka, łyżeczka

11. NAZWISKO: Pożywienie lub napój Ilość 1-szy dzień (i następne) - Data Śniadanie Drugie śniadania Między śniadaniem i obiadem Obiad Między obiadem i kolacją Kolacja

13. Analiza diety powinna być poprzedzona informacją o oddziaływaniu cukru na zęby i roli płytki nazębnej w procesie próchnicy Uzyskane informacje pomogą ocenić narażenie zębów na próchnicę i poradzić jak można zmniejszyć to narażenie.

14. Na podstawie zapisu diety określa się liczbę ataków kwasowych na zęby każdego dnia. Należy uzmysłowić pacjentowi fakt, że destrukcja szkliwa zębów trwa do 1 godziny po spożyciu cukrów. 1 atak kwasowy na zęby to 1 godzina destrukcji zębów

15. „Ekspozycja zębów na atak kwasów” jest punktowana następująco: Posiłek punkty Średnia liczba posiłków zawierających węglowodany 2 posiłek po szczotkowaniu zębów 1 Między posiłkami niepróchnicotwórcze przekąski (np. ser, marchew, orzechy) 0 produkt jedzony w ciągu 5 minut (np. słodycze, herbatniki, czekolada) 1 produkt jedzony dłużej niż 5 minut (np. paczka słodyczy) 2

16. Dzień zapisana dieta zalecana dieta 1-szy. posiłki 6 3 między posiłkami 3 0 2-gi posiłki 6 3 między posiłkami 4 0 3-ci posiłki 6 3 między posiłkami 2 0 ----------------------------------------------------------------------------- ogółem liczba ataków kwasów: 27 9 ___________________________________________________ Uwaga: jeśli będziesz postępować wg zaleceń, liczba ataków kwasowych może być zredukowana do 2/3

17. (4)

18. Porady dietetyczne 1. Zmniejsz ilość cukrów 2. Ogranicz częstość spożywania cukrów do głównych posiłków 3. Przyspiesz usuwanie cukrów z jamy ustnej

19. Zmniejsz ilość cukrów przez : * Unikanie pożywienia z takimi cukrami jak sacharoza, glukoza, fruktoza, miód, cukier brązowy * Przyzwyczajanie się do mniej słodkiej diety całkowitej * Wybieranie pokarmów zawierających sacharynę, acesulfam, aspartam

20. Ogranicz częstość spożywania cukrów do głównych posiłków poprzez : * Zmniejszenie częstości spożywania przekąsek * Wybieranie bezpiecznych dla zębów przekąsek takich jak : ser, chrupki, owoce lub bezcukrowe słodycze np. guma do żucia

21. Przyspiesz usuwanie cukrów z jamy ustnej poprzez : * Nie kończenie posiłku pożywieniem lub napojem zawierającym cukry * Zastępowanie pożywienia węglowodanowego napojem bezcukrowym, gumą do żucia, protekcyjnym pożywieniem np. żółtym serem ( pobudza wydzielanie śliny; ślina opłukuje zęby, zobojętnia kwasy, dostarcza surowców do naprawy uszkodzonego szkliwa)

22. Pacjentowi należy uzmysłowić : 1. Kariogenne działanie cukrów spożywanych w trakcie posiłków i między posiłkami 2. Konsystencja pokarmów – pokarmy suche i lepkie są dłużej eliminowane z jamy ustnej 3. Spożywanie napojów słodzonych przed snem jest niewskazane, gdyż w nocy zmniejsza się wydzielanie śliny i tym samym cukry dłużej zalegają w jamie ustnej 4. „Ukryte cukry” dostarczają potencjał próchnicotwórczy (chipsy, chrupki, prażona kukurydza). „Bezpieczne” są prażone orzeszki ziemne, ser żółty

23. 5. Spożywanie dużych ilości soków owocowych i napojów orzeźwiających ze względu na niskie pH ma działanie erozyjne. Odwapnienie szkliwa zachodzi pod wpływem kwasów, a nie cukrów zawartych w tych płynach 6. Główny posiłek powinien być sycący, by uniknąć podjadania pomiędzy posiłkami 7. Napoje gęste, kleiste, długo zalegają w jamie ustnej, są więc bardzo kariogenne 8. Leki, jeśli ich podstawą jest syrop cukrowy, również mają działanie próchnicotwórcze

24. 9. Gumy do żucia zawierające ksylitol powinny być żute po skończonym posiłku 10. Nie możliwe jest wyeliminowanie wszystkich cukrów z diety, lecz możliwe jest ich ograniczenie do głównych posiłków 11. Posiłki należy komponowac tak, aby same jego składniki działały oczyszczająco na powierzchnię zębów 12. Dzieciom można zaproponować „ słodki dzień” raz w tygodniu, a jeśli jest to niewykonalne – słodycze powinny być częścią głównego posiłku 13. Zaleca się spożywanie napojów bezcukrowych 14. Gdy jest to tylko możliwe – myć zęby po każdym posiłku (zwłaszcza, gdy były nim słodycze)

25. Uwaga ! Ten sam produkt może wykazywać różną kariogenność, zależnie od sposobu podania go. Przykład – zwiększona zapadalność na próchnicę związana z karmieniem dzieci słodkimi potrawami przez butelkę ze smoczkiem

26. Przykładowe składniki żywieniowe o właściwościach przeciwpróchnicowych to: * ksylitol, sorbitol, mannitol * białko mleka (kazeina) * tłuszcze i oleje roślinne * flawonoidy * chlorofil * pokarmy nierafinowane

27. Cukry w przekąskach, napojach i lekach zastępowane są substytutami (zamiennikami cukrowymi) bezpiecznymi dla zębów. Dzielimy je na dwie kategorie : * nie mające wartości kalorycznej * mające wartość kaloryczną

28. Substytuty cukru bez wartości kalorycznej (grupa chemicznie heterogenna) 1. Naturalnie występujące : - monellin, miraculon, thaumatin 1 i 2, talin, katernfe, dihydrochalcone, hesperidine, narigin, kwas lukrecjowy 2. Zsyntetyzowane : - sacharyna, cyklamat, aspartam, acesulfam K, aldoxime, dulcin

29. Substytuty cukru o wartości kalorycznej 1.alkohole cukrowe (poliole) * sorbitol, ksylitol, mannitol, maltitol, lactitol, lycasin, palatinit 2. sacharydy cukrowe * glukozylosacharoza, maltozylosacharoza, trójchlorosacharoza, sukraloza

30. Substytuty cukru - niskopróchnicotwórcze (większość słodzików kalorycznych) - niepróchnicotwórcze nieprzetwarzane przez bakterie do kwasów (ksylitol, niekaloryczne słodziki) Występowanie : * gumy do żucia, dropsy, drażetki, lizaki, pasty do zębów, prod.spożywcze, leki, środki słodzące, dżemy, herbatniki

31. Reasumując : * Ogranicz do 2-3 ataków kwasów na zęby w ciągu dnia * Nigdy nie spożywaj cukru przed snem * Kawę i herbatę pij bez cukru * Woda jest bezpieczna dla twoich zębów * Nie podjadaj przy pracy