SAYIŞTAY DENETİMİ ve YARGILAMA USULUNUN ESASLARI Ali Hikmet TUNCER

1. T.C SAYIŞTAY BAŞKANLIĞI SAYIŞTAY DENETİMİ ve YARGILAMA USULUNUN ESASLARI Ali Hikmet TUNCER Sayıştay Üyesi

2. 1800’lerin Sonları Sayıştay’ların Kuruluşu 1929 Ekonomik Krizi + II. Dünya Savaşı Sonrası 1970’li Yıllar Petrol Krizi, Uluslar arası Para Sisteminin Çöküşü 2000’e Doğru Geleneksel Denetim Üretken Olmayan Kamu Harcamalarının Raporlanması Verimlilik, Etkinlik, Tutumluluk Denetimi (Performans Denetiminin Doğuşu) V.E.T+ Çevre+ Kalite+ Hizmet Sunumunda Adalet+ Bilgisayar Teknolojisi…. Denetimin Tarihsel Gelişimi ve Performans Denetiminin Doğuşu

3. Denetim Türleri Niteliğine göre; • Düzenlilik Denetimi, • Performans Denetimi. Adına Denetim Yapılan Merci Açısından; • İç Denetim, • Dış Denetim, • Yüksek Denetim.

4. Denetim Türleri • Düzenlilik Denetimi Hesapların doğruluğu, denkliği, güvenilirliği ve işlemlerin mevzuata uygunluğu ile ilgilidir. • Performans Denetimi Kaynakların verimlilik, etkinlik, tutumluluk esasları çerçevesinde yönetilip yönetildiğini anlamak için faaliyetlerin bağımsız bir şekilde değerlendirilmesidir.

5. Performans Denetiminin Düzenlilik Denetiminden Farkları • Amaç • Denetim Alanı • Metodoloji • Zaman • İnsan Kaynağı Gereksinimi • Değerlendirme Kriteri • Denetim Raporları

6. Performans Ölçüm Modeli DİĞER DIŞ ETKİLER KAYNAKLAR (TL) ÇIKTILAR GİRDİLER SONUÇLAR TUTUMLULUK VERİMLİLİK ETKİNLİK MALİYET ETKİNLİĞİ

7. Performans Denetiminin Amaçları • Performans hesap verme sorumluluğunu, • Kurum faaliyetlerinin performansını geliştirmek. • İdari ve mali reformların teşvik etmek, • Performans bilgisi sağlamaktır.

8. Performans Denetimi Geçmişimiz • İlk pilot performans denetimi projelerine 1996 yılında, İngiltere NAO’den eğitim ve danışmanlık hizmeti alarak başladık. • 26 Haziran 1996’da, TBMM Sayıştay’a Performans denetimi yetkisi veren Kanunu onayladı.

9. SAYIŞTAY DENETİMİ 29.10.2005 Tarih ve 5428 sayılı Kanun ile “Mahalli İdarelerin hesap ve işlemlerinin denetimi ve kesin hükme bağlanması Sayıştay tarafından yapılır” hükmü ile Anayasanın 160. maddesine ilave edilen bentte açıklanmıştır.

10. Bu yeni Anayasa hükmü karşısında özel idarelerin,diğer mahalli idarelerin(köyler hariç) hesap ve işlemlerinin denetimi ve hesap yargılaması, kesin hükme bağlanması zorunlu ve programlı bir sürece bağlanmıştır.Ayrıca 6085 sayılı Sayıştay Kanunu ile tüm kamu kurumları ile kamu hisseli Kit’ler , bankalar ve benzeri kuruluşlar ile BİT’ler, ÖZİT’ ler denetim kapsamına alınmıştır. SAYIŞTAY DENETİMİ

11. SAYIŞTAY DENETİMİ Sayıştay’ın hesap ve denetimleri her yıl Sayıştay Denetim,Planlama ve Koordinasyon Kurulunca karara bağlanmasını müteakip başlar. Bu denetimler; • Yerinde (Mahallinde) denetim, • Merkezde denetim

12. SAYIŞTAY DENETİMİ Denetimler sonucunda sorumlulara (Harcama yetkilisi, Muhasebe yetkilisi, Gerçekleştirme yetkilileri) hukuken şekil ve özünde sakatlık olan harcamalarla, idare hesapları ile ilgili sorgu yazıları gönderilir.

13. SAYIŞTAY DENETİMİ Bunun dışında denetim esnasında Kamu Zararına sebep olabilecek mevzuat hükümleri denetçilerce bir müzekkere ile Sayıştay Başkanlığına yazarlar. Sayıştay Genel Kurulunca uygun görülmesi halinde T.B.M.M. sunulur.

14. SAYIŞTAY DENETİMİ A- Kamu İdareleri ve Görevlilerinin Sorumluluğu 1-Sorumlular veya diğer ilgililer, denetçilerin isteyecekleri bilgi, kayıt ve belgeleri vermeye, işlem, faaliyet ve malların fiili ve fiziki durumlarını geciktirmeksizin göstermeye mecburdurlar.

15. SAYIŞTAY DENETİMİ 2-Sorumlular veya diğer ilgililerce verilemeyen veya gösterilemeyen belgeler ilgili kamu idarelerinden istenir. Sorumlular veya diğer ilgililer belgelerin asıllarını ve aslı gösterilemeyen belgelerin ikinci nüshalarını göstermek zorundadır. .

16. 3-Hesabı bu kanun hükümlerine göre zamanında ve tam olarak veremeyen sorumlular veya diğer ilgililer ile Sayıştay denetimine giren kamu idareleri görevlilerinden, denetleme ve yargılama sırasında, istenilen her çeşit bilgi, belge ve defterleri eksiksiz verinceye kadar aylıkları yarım olarak ödenir.

17. Yarım aylık kesilmeye başlandığı tarihten itibaren muhasebe yetkilileri en çok üç ay, diğer görevliler ise Sayıştay'ca belli edilen süre içinde yine hesabı veya istenilen bilgi, belge ve defterleri vermez veya denetleme ve yargılamayı güçleştiren sebepleri ortadan kaldırmazsa, bu defa ilgili kamu idarelerince mevzuatındaki usule göre görevden uzaklaştırılarak haklarında gerekli soruşturma veya kovuşturma yapılır.

18. 4- Sayıştay ilamlarının infazını izlemeyen ve gereklerini yerine getiremeyenler hakkında da üçüncü fıkradaki hükümler uygulanır. 5- Kamu idareleri ve görevlileri, denetim ve inceleme ile görevlendirilmiş olanlara her türlü hesap, bilgi ve belge kayıtları ibraz etmek, işlem, faaliyet ve malların fiili ve fizikidurumlarının görülmesini sağlamak,

19. görevin düzenli olarak yapılmasını sağlayacak tedbirleri almak ve her türlü yardım ve kolaylığı göstermek zorundadır. 6- İlgili kamu idareleri bu madde hükümlerinin uygulanış ve sonucu hakkında Sayıştay’a bilgi vermeye zorunludur.

20. 7- Yukarıdaki hükümlere uymayanlar ile kanunun 6. maddesinin 1. ve 2. fıkralarının gereklerini haklı bir sebebe dayanmaksızın tam olarak zamanında yerine getiremeyen ilgililer hakkında Sayıştay’ın istemi üzerine disiplin veya ceza kovuşturması yapılır.

21. SAYIŞTAY DENETİMİ B- Tüm kamu kurumlarında ve Mahalli idarelerde ayniyat denetimi de Hesap ve İşlemlerin denetimine paralel yöntemle denetlenerek raporları yargılanmak üzere Sayıştay Başkanlığına sunulur.

22. SAYIŞTAY DENETİMİ C- Sayıştay Denetim Şekilleri Sayıştay Denetimi: Düzenlilik Denetimi ve Performans Denetimini kapsar. Düzenlilik Denetimi; a- Kamu idarelerinin gelir,gider ve malları ile bunlara ilişkin hesap ve işlemlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygun olup olmadığının tespiti

23. SAYIŞTAY DENETİMİ b- Kamu idarelerinin mali rapor ve tablolarının, bunlara dayanak oluşturan ve ihtiyaç duyulan her türlü belgelerin değerlendirilerek, bunların güvenilirliği ve doğrulu hakkında görüş bildirilmesi, c- Mali yönetim ve iç kontrol sisteminin değerlendirilmesi suretiyle gerçekleştirilir.

24. SAYIŞTAY DENETİMİ • Sayıştay Raporları: • Dış denetim genel değerlendirme raporu • (tüm kamu kurumlarını kapsarı ) • Faaliyet genel değerlendirme raporu • (tüm kamu kurumları ve mahalli idareler) • Mali istatistikleri değerlendirme raporu • Genel uygunluk bildirimi, • Kamu iktisadi teşebbüslerinin denetim raporları, • Yargılama rapoları

25. SAYIŞTAY YARGILAMASI I. Derece Yargılama: Sayıştay’da oluşturulan (8) yargılama mahkemesinde yapılmaktadır.

26. SAYIŞTAY YARGILAMASI Yargılama daireleri (3) üç çeşit karar verirler: • Berat veya Tazmin kararları • Konunun Bakanlığına yazılması (hüküm dışı bırakılarak veya hüküm dışı bırakılmadan) ve incelemesi yada soruşturulması istenebilir. • Denetim ve incelemenin yeterince yapılmaması sebebi ile raporun denetçisine iadesine kara verilmesi.

27. SAYIŞTAY YARGILAMASI Yargılamaya esas raporlar Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin hesap ve işlemlerinin denetimi sırasında denetçiler tarafından kamu zararına yol açan bir husus tespit edildiğinde sorumluların savunmaları alınarak mali yıl sonu şartı aranmaksızın yargılamaya esas rapor düzenlenir.

28. SAYIŞTAY YARGILAMASI Yargılamaya esas raporlar Ancak bu Kanunun 6. maddesinin dördüncü fıkrasında belirtilen hususlara ilişkin düzenlenen yargılamaya esas raporlar için mali yıl sonu beklenmez.Denetimler gerektiğinde hesap veya faaliyet dönemine bağlı olmaksızın yılı içerisinde yada yıllar itibarı ile denetlenebileceği gibi sektör,program, proje ve konu bazında da yapılabilir. Yargılamaya esas raporun düzenlenmesinde, tebliğ tarihinden itibaren otuz gün içinde cevap vermeyen sorumluların savunmaları dikkate alınmaz.

29. SAYIŞTAY YARGILAMASI Yargılamaya esas raporlar Bu raporlara ek ( harcama belgeleri ve diğer belgeler) belgelerle birlikte Sayıştay Başkanlığa sunulur. Başkanlık bu raporları en geç on beş gün içinde hesap yargılamasının yapılacağı daireye(mahkemeye) gönderir. (48.Madde)

30. SAYIŞTAY YARGILAMASIİnceleme ve Hükme Bağlama* Daire başkanları dairelerine verilen yargılamaya esas raporlar hakkında başsavcılığın yazılı düşüncesini alır.* Bunu müteakip; daire başkanı başsavcılığın yazılı düşüncesini de içeren yargılamaya esas raporu düşüncesini bildirmesi için üyelerden birine verir.

31. SAYIŞTAY YARGILAMASIÜye kendisine verilen yargılamaya esas rapor üzerinde gerekli incelemeyi yapar yazılı düşüncesi ile birlikte daire başkanlığına geri verir ve raporda konu edilen hesap ve işlemlerin yargılanmasına başlanır. * Hesap yargılaması sırasında savcı da hazır bulunur ve görüşünü açıklar.Yargılamalarda sorumlular murafaa talep edebilirler.Bunu savuma talebinde denetçi sorar,sorumlu cevabında ayrıca açıklar,talep eder.

32. SAYIŞTAY YARGILAMASIİlamlarİlamlar gerekçeli olarak düzenlenir.İlamlardan ikişer nüshası daire başkanı ve üyeler tarafından imza edildikten sonra imzalı nüshalardan biri dairede alıkonulur, diğeri ve imzasız nüshaları rapor dosyasıyla birlikte Sayıştay Başkanlığına verilir.

33. SAYIŞTAY YARGILAMASIİlamlarSayıştay başkanı veya görevlendireceği kimseler tarafından Sayıştay mührü ile mühürlenip imza edildikten sonra hesap yargılamasını yapan daire başkan ve üyeleri tarafından imzalanan nüsha Başkanlıkça saklanır.

34. SAYIŞTAY YARGILAMASI İlamlarda; a- Daire ve karar numarası, ilgili kamu idaresinin adı ve denetim dönemi, b- Raporu düzenleyen denetçinin, savcının ve ilamı yazan raportörün ad ve soyadları, c- Sorumluların varsa vekil veya temsilcilerinin ad soyadları ile unvan ve adresleri, d- Duruşma yapılıp yapılmadığı, yapılmış ise hazır bulunanların ad ve soyadları,

35. SAYIŞTAY YARGILAMASI e- Kararın hukuki dayanakları ile gerekçesi, tazmin hükmolunan hallerde tazmin miktarı ve uygulanacak faizin başlangıç tarihi, f- Tahsil edilmek suretiyle ilişiği giderilmiş hususlar ve ahizeleri ile tahsilat miktarları, g- Sorgu üzerine tahsil edilmiş olan miktarların yersiz tahsil edildiğine karar verilmesi durumunda, tahsilata ilişkin belgelerin tarih ve numarası, sorumluların ve ahizlerin ad ve soyadları ile iade gerekçesi,

36. SAYIŞTAY YARGILAMASI h- Hüküm dışı bırakılan hususlar, ı- Kararın tarihi ve oybirliği veya oy çokluğu ile verilmiş olduğu ve varsa muhalefet şerhi, j- Hesap yargılamalarını yapan daire başkan ve üyelerinin ad ve soyadları ile imzaları, yer alır. ( Madde 51)

37. SAYIŞTAY YARGILAMASI İlamların tebliği, tavzihi ve düzeltilmesi Sayıştay ilamları; sorumluların bağlı olduğu kamu idarelerine, genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri için Maliye Bakanlığına, ilgili muhasebe birimine ve Sayıştay başsavcılığa tebliğ edilir.

38. SAYIŞTAY YARGILAMASI İlamların tebliği, tavzihi ve düzeltilmesi Sayıştay dairelerinden veya Temyiz Kurulundan verilen kararlar müphem ise taraflardan her biri bunların tavzihini(açıklama,açık anlatma,aydınlatma) yahut adı ve soyadı ile sıfatı ve iddiaların sunucuna ilişkin yanlışlıklar ile hüküm fıkrasındaki hesap yanlışlıklarının düzeltilmesini isteyebilir.

39. SAYIŞTAY YARGILAMASI İlamların tebliği, tavzihi ve düzeltilmesi Tavzih veya düzeltme dilekçeleri karşı taraf sayısından bir nüsha fazlasıyla verilir. Kararı vermiş olan daire veya Kurul işi inceler ve lüzum görürse dilekçenin bir nüshasını, tayin edeceği süre içerisinde cevap verilmek üzere, diğer tarafa tebliğ eder.

40. SAYIŞTAY YARGILAMASI İlamların tebliği, tavzihi ve düzeltilmesi Cevap iki nüsha olarak verilir; bunlardan biri tavzih veya düzeltmeyi isteyen tarafa gönderilir. Görevli daire veya Kurulun bu husustaki kararı taraflara tebliğ olunur. Tavzih veya düzeltme, kararın yerine getirilmesine kadar istenebilir. (Madde 52)

41. SAYIŞTAY YARGILAMASI İlamların İnfazı Sayıştay ilamları kesinleştikten sonra doksan gün içerisinde yerine getirilir. İlam hükümlerinin yerine getirilmesinden, ilamların gönderildiği kamu idarelerinin üst yöneticileri sorumludur. (İl Özel İdarelerinde Vali, Belediyelerde Belediye Başkanı, Üniversitelerde rektör,Kalkınma ajanslarında vali,bakanlıklarda müsteşar,müstakil kurumlarda başkanı veya genel müdürü gibi)

42. SAYIŞTAY YARGILAMASI İlamların İnfazı İlamlarda gösterilen tazmin miktarı hüküm tarihinden itibaren kanuni faize tabi tutularak, 9/6/1932 tarihli ve 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu hükümlerine göre tahsil olunur.

43. SAYIŞTAY YARGILAMASI Kanun Yollarına Başvurma Temyiz, yargılamanın iadesi ve karar düzeltilmesi talepleri, Sayıştay Başkanlığına hitaben yazılmış imzalı dilekçe ile yapılır. Dilekçeler Sayıştay Başkanlığına verilir veya gönderilir. İlgililer isterlerse evrakın alındığına dair kendilerine bir alıntı verilir.

44. SAYIŞTAY YARGILAMASI Dilekçelerde aşağıdaki hususlar bulunur. • Başvuruda bulunan kişinin ve varsa kanuni temsilcisinin veya vekilinin adı, soyadı, unvanı ve adresi, • İlamın tarihi ve numarası • İlgili hesabın adı ve yılı • Başvurunun konusu • Hangi kanun yoluna başvurulduğu ve başvurunun hukuki sebepleri • Varsa Duruşma Talebi

45. SAYIŞTAY YARGILAMASI Dilekçelere ilgililer tarafından itirazlarını ispat edecek belgeler eklenir. Dilekçeler ve bunlara ekli belgelerin örnekleri karşı taraf sayısından bir fazla olur. Dilekçelerin yukarıda belirtilen hususları ihtiva etmediğine, ilgisine göre Temyiz Kurulu veya dairece karar verirlerse, eksikliklerinin on beş gün içinde tamamlatılması dilekçe sahibine tebliğ olunur.

46. SAYIŞTAY YARGILAMASI Bu süre içinde eksiklikler tamamlanmazsa, ilgisine göre Temyiz Kurulunca veya dairece başvurunun reddine karar verilir. Şu kadar ki; başvuru sahibinin kimliğini, imzasını, başvuru konusu ilam hükmünü ve hangi kanun yoluna hangi sebeple başvurulduğunu yeteri kadar belli edecek kayıtları ihtiva eden dilekçeler, diğer hususlar gösterilmemiş olsa bile kabul edilir. (madde:54)

47. SAYIŞTAY YARGILAMASI Temyiz Sayıştay dairelerince verilen ilamlar Sayıştay Temyiz Kurulunda temyiz olunur. Bu Kurulca verilen kararlar kesindir.

48. SAYIŞTAY YARGILAMASI Temyiz * Sayıştay dairelerinin ilamları; Kanuna Aykırılık, Yetkiyi aşmak, hesap yargılaması hükümlerine riayet etmemek, gibi sebeplerle 52. maddenin birinci fıkrasında yazılı ilgililer tarafından temyiz olunabilir.

49. SAYIŞTAY YARGILAMASI Temyiz Temyiz süresi ilamın ilgiliye tebliğinden itibaren altmış gündür. Temyiz dilekçesiyle buna ekli evrak karşı tarafa tebliğ olunur. Cevap süresi tebliğden itibaren otuz gündür. Bu cevaplar temyiz edene tebliğ olunur. Temyiz eden buna on beş gün içinde cevap verir.

50. SAYIŞTAY YARGILAMASI Temyiz Cevaplar alındıktan sonra veya taraflardan biri süresi içinde karşılık vermediği takdirde temyiz incelemesi yapılarak karara bağlanır. Taraflar dilekçelerinde duruşma istediklerini belirtmişlerse veya Temyiz Kurulu lüzum görürse tarafları davet ederek savunmaları dinler ve açıklama isteyebilir.