Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW

1. Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW Podsumowanie wykładu (WDS 2012/2013 nr 15)

2. Podsumowanie wykładu (WDS 2012/2013 nr 15) 1. Globalizacja a „społeczeństwo informacyjne”: • „społeczeństwo informacyjne” jako trzecie stadium cywilizacyjne (po rolniczej i przemysłowej); • sektor informacji dotyczy: • produkcji informacji; • przetwarzania informacji (technologie hardware i software); • dystrybucji informacji (telekomunikacja, telewizja kablowa, Internet, itp.) i usługi w zakresie udostępniania informacji (biblioteki, księgarnie); • tworzenie „miast sieciowych” („pokolenie SMS-ów”). • Internet - korzyści (wiedza i szanse ekonomiczne oraz wzrost kapitału społecznego) i zagrożenia (uzależnienie od Internetu, bezrobocie technologiczne/potrzeba re-kwalifikacji, społeczne „nierówności cyfrowe”, e-wojny i „bomby logiczne”).

3. Podsumowanie wykładu (WDS 2012/2013 nr 15) 2. Badania nad wykorzystaniem Internetu pokazują np., że osoby,które mają do niego dostęp: • częściej rozmawiają i odwiedzają się wzajemnie, częściej komunikują się z przyjaciółmi,sąsiadami i rodziną oraz ze znajomymi poza swoim sąsiedztwem oraz lepiej znają ludzi ze swojej dzielnicy; • maile zwiększają liczbę spotkań towarzyskich i ułatwiają organizację imprez lokalnych, a także pomagają w lokalnych i krajowych działaniach politycznych. • Manuel Castells - Internet a gospodarka sieci/„społeczeństwo sieciowe”: • główne pojęcia to - transfer informacji, „przestrzenie przepływów”, władza to kontrola sieci przepływów, główny konflikt to napięcie między charakterem sieci opierającym się na braku umiejscowienia a potrzebą „zakorzenienia” ludzi; • specyfiką komunikacji internetowej jest niezwykła łatwość „maskowania” (ukrywania) własnej osoby, czasu i miejsca działalności.

4. Podsumowanie wykładu (WDS 2012/2013 nr 15) 3. Społeczeństwo sieci /sieciowe(Manuel Castells): • Wiek Informacji : • początek to lata 70-te XX wieku, jest to zmiana skokowa, pojawienie się gospodarki informacyjnej, globalnej i „usieciowionej”; • czynnikami zmian jest rozwój nowoczesnych technologii telekomunikacyjnych; • istotą tego społeczeństwa jest sieć relacji społecznych oraz swobodny dostęp do uczestniczenia w różnych grupach/stowarzyszeniach przez jednostki; • jednostka („węzeł sieci”) organizuje swoje życie prawie wyłącznie dzięki własnym wyborom interakcji z innymi (tworzy się sieć wzajemnych relacji); • nowego znaczenia nabierają czas i przestrzeń (są one jednak pozbawione wcześniejszego znaczenia strukturalnego); • społeczeństwo sieciowe opiera się na rynkowych (kapitalistycznych) relacjach społecznych i ekonomicznych.

5. Podsumowanie wykładu (WDS 2012/2013 nr 15) 4. Społeczeństwo sieci /sieciowe(Manuel Castells) (cdn.): • obecność zaawansowanych technologii (cyfrowych) komunikacji sieciowej i zarządzania dystrybucją informacji - tworzą one podstawową infrastrukturę szerokich układów społecznych, politycznych i ekonomicznych praktyk; • reprodukcja i instytucjonalizacja w społeczeństwie różnych form „sieci,” rozumianych jako główne formy społecznej organizacji; • elementy „sieci”: • punkty węzłowe (nodes) – węzły, jednostki w sieci (np. przyjaciele, komputery, firmy); • powiązania (ties) – łączy jeden węzeł z drugim (np. korespondencja, połączenia kablowe, kontrakty); • przepływy (flows) – to, co przechodzi pomiędzy węzłami wzdłuż powiązań (np. plotka, dane, pieniądze).

6. Podsumowanie wykładu (WDS 2012/2013 nr 15) 5. Płaszczyzny życia społecznego: Właściwości: • gospodarka • czas i przestrzeń • kultura • władza • struktura społeczna • główne konflikty • zglobalizowana, oparta na modelu sieci i transferze informacji • ponadczasowość i „przestrzeń przepływów”; • kultura „rzeczywistej wirtualności” • kontrola dostępu do znaczących sieci, media jako uprzywilejowana przestrzeń polityki; • wkluczanie i wykluczenie cyfrowe (brak dostępu do ważnych sieci); • napięcie między brakiem umiejscowienia a przywiązaniem do określonej przestrzeni.

7. Podsumowanie wykładu (WDS 2012/2013 nr 15) 6. Historyczne warunki narodzin socjologii: • cztery „rewolucje” w rozwoju wiedzy społecznej: • odróżnienie porządku ludzkiego od porządku natury; • odróżnienie społeczeństwa od państwa; • powstanie systematycznej refleksji nad społeczeństwem i wykrywaniem praw nim rządzących; • sformalizowanie („unaukowienie”) refleksji o społeczeństwie. • nowoczesność i „powstanie socjologii” (przełom XVIII – XIX wieku): • rewolucja francuska i amerykańska (obywatel, naród, państwo i społeczeństwo); • rewolucja przemysłowa (społeczeństwo przemysłowe i urbanizacja); • poczucie zmiany porządku społecznego (chaos, czy pojawia się nowy porządek? – jeżeli tak, to jaki?); • pojawienie się „kwestii socjalnych” (nierówności, ubóstwo itp.), z którymi należy sobie radzić (kto - państwo, społeczeństwo, ludzie)? ; • obecnie: wyzwania „późnej nowoczesności” !

8. Podsumowanie wykładu (WDS 2012/2013 nr 15) 7. Rozwój i „odkrycia” socjologiczne: • instytucjonalizacja socjologii: • etapy instytucjonalizacji (epoka „samotnego uczonego”, nauka amatorska, początki nauki akademickiej, nauka ustabilizowana i „wielka nauka”); • początki i rozwój socjologii w Europie i USA; • socjologia jako dyscyplina o światowym zasięgu. • tabela „odkryć” socjologicznych: • próba budowy ogólnej teorii socjologicznej (1951 – T. Parsons); • konfliktowy model społeczeństwa (1957 - Ralph Dahrendorf); • wykluczenie/ekskluzja (1963 - Michel Foucualt); • „system światowy” (1974 - Immanuel Wallerstein); • „społeczeństwo ryzyka” (1986 - Ulrich Beck); • „społeczeństwo sieciowe” (1996 - Manuel Castells).

9. Podsumowanie wykładu (WDS 2012/2013 nr 15) 8. Socjologia światowa a socjologia polska (zarys historii): • „prehistoria” (przed 1918 r.): • dociera z Europy Zachodniej, rodzi się trochę „na uboczu”; • Józef Supiński (1860), F. Krupiński (1869) i B. Limanowski (1875); • Ludwik Gumplowicz, Ludwik Krzywicki, Edward Abramowski, Kazimierz Kelles-Krauz, Florian Znaniecki, Bronisław Malinowski. • okres międzywojenny 1918 – 1939 (początki socjologii akademickiej): • instytucjonalizacja socjologii w Polsce: • 1919 r. – pierwsza katedra socjologii powstaje na Uniwersytecie Warszawskim, na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych (L. Petrażycki), 1925-1930 Katedra Etnologii i Socjologii UJ w Krakowie (S. Bystroń), Poznań – 1920 r. – F. Znaniecki. • 1930 r. – pierwszy zjazd socjologiczny (PTS), konkursy pamiętnikarskie, badania narodowościowe, obywatelskie zaangażowanie, intensywne kontakty międzynarodowe; • F. Znaniecki, S. Czarnowski, Maria i S. Ossowscy, J. Obrębski. ;

10. Podsumowanie wykładu (WDS 2012/2013 nr 15) 9. Socjologia światowa a socjologia polska (zarys historii, cdn.): • druga wojna światowa – destrukcyjne skutki: • straty liczebne i emigracja (F. Znaniecki); • „tajne nauczanie”; • powstaje wiele prac dotyczących zapisu doświadczeń wojennych. • lata 1945 – 1948 - odtwarzanie instytucji i instytucjonalizacji socjologii: • odbudowa kadry i instytucjonalnych podstaw socjologii na uczelniach wyższych – Łódź (badania S. Ossowskiego na Opolszczyźnie i Warmii); • lata 1948 – 1956 – „stalinizm”, okres ideologicznego zamknięcia i politycznych ingerencji, dyskryminacja wielu uczonych, brak kontaktów zagranicznych; • lata 1956 – 1958 – „rekonstrukcja” i „reaktywacja” socjologii: • Józef Chałasiński, S. Ossowski, Julian Hochfeld, Jan Szczepański; • instytucje (IFiS PAN - czytelnia, OBOP, Ośrodek Badań Prasoznawczych, IRWiR).

11. Podsumowanie wykładu (WDS 2012/2013 nr 15) 10.Socjologia światowa a socjologia polska (zarys historii, cdn.): • lata 1958 – 1975 – „złoty wiek” polskiej socjologii (stabilizacja socjologii jako dyscypliny akademickiej w Polsce): • młode pokolenie socjologów, duże badania empiryczne (S. Nowak); • kontakty międzynarodowe i dobry poziom nauczania; • czasopisma i seria „Biblioteka Socjologiczna”; • socjologia staje się nauką „normalną”. • rok 1968! – skutki istnieją do dnia dzisiejszego; • lata 1975 – 1980 – okres kryzysu (początek „wielkiej nauki”): • podział na dwa „obiegi” (oficjalny i opozycyjny),; • rola Polskiego Towarzystwa Socjologicznego i zjazdów socjologicznych; • lata 1980 – 1990 – zbliżanie dwóch obiegów; • po 1990 r. – czy powrót do „normalności” w nauce?

12. Podsumowanie wykładu (WDS 2012/2013 nr 15) 11. Czynniki rozwoju socjologii w Polsce po 1945 r. i po 1989 r.: • po 1945 r. - rola cenzury i „gry z polityką”, kontakty międzynarodowe, prestiż społeczny i pomyślna sytuacja kadrowa; • po 1989 r. – socjologia „po Wielkiej Zmianie”?: • rynek i demokracja; • socjologia na uczelniach - szerokie upowszechnienia socjologii jako kierunku akademickiego; • nowe ośrodki - rynek ośrodków badawczych i rynkowych; • nowe socjologiczne obszary badawcze (skutki transformacji, struktura społeczna i ubóstwo, polityka, religijność, płeć, etniczność); • ogólnopolskie zjazdy socjologiczne w latach 1990-2010 (w 2013 r. zjazd w Szczecinie); • obecność międzynarodowa; • czy socjolog jest jeszcze zawodem?

13. Podsumowanie wykładu (WDS 2012/2013 nr 15) 12. Socjologia jako nauka , jako „rzemiosło” naukowe: • dąży nie tylko do opisu, ale także do wyjaśnienia (zrozumienia) zjawisk społecznych (socjologia to nie tylko „opisówka”); • postępowanie według uznanych reguł warsztatu (socjolog jako „rzemieślnik”?) – projekt badawczy: • określenie problemu badawczego (co decyduje o jego wyborze?); • zbieranie danych zgodnie z uznanymi metodami badawczymi (metody badawcze decydują o przebiegu badania, a każda z metod ma swoje ograniczenia, stosowanie różnych metod -„triangulacja”); • jawność warsztatu badawczego; • logiczne wnioskowanie; • odpowiedzialność za słowo. • odróżnianie twierdzeń opartych na faktach od hipotez.

14. Podsumowanie wykładu (WDS 2012/2013 nr 15) 13. Socjologia – terminologia, etyka i kumulacja wiedzy: • neutralność i powstrzymanie się od wartościowania: • głębszy ogląd w terminach ogólnych – abstrakcyjnych i naukowych (nie - indywidualnych), stąd znaczenie terminologii socjologicznej; • podważenie tego, co „utrwalone” i zastane (uznawane za często „normalne”, że tak „zawsze jest” itp.); • wiedza „krytyczna” i „niewygodna” (szersze spojrzenie na całość, pokazanie stosunków władzy i dominacji). • dylematy etniczne badań socjologicznych: • stosunek do badanych, ogłaszanie wyników i jawność warsztatu. • problemy wiedzy socjologicznej: • zmienność rzeczywistości społecznej; • kulturowe wymiary rzeczywistości społecznej; • znaczenie metodologii badań społecznych; • brak kumulacji osiągnięć poznawczych („wieczna młodość” nauki?).