Lenfödemi Önlemede Hemşirenin Rolü

1. Lenfödemi Önlemede Hemşirenin Rolü Hem. Kıymet AKGEDİK Özel Ankara Internatıonal Medicana Hastanesi kiymetakgedik@hotmail.com

2. Sunum İçeriği • Kanser Hastalarında Lenfödem Görülme Sıklığı • Lenfödem Risk Faktörleri • Lenfödemi Önleme ve Erken Tanıda Hemşirenin Rolü • Koruyucu Yaklaşımlar • Lenfödemi Değerlendirme XVIII. Ulusal Kanser Kongresi

3. Üst Ekstremitede Lenfödem Meme Kanserinde Daha Sık Görülür XVIII. Ulusal Kanser Kongresi

4. Alt Ekstremitede Lenfödem • Uterin kanser, • Prostat kanseri, • Lenfoma ve • Melanomlarda daha sık görülür. • 487 jinekolojik kanser hastasında yapılan çalışmada vulva kanserinde % 36 ile en yüksek • Over kanserlerinde ise % 5 ile en düşük XVIII. Ulusal Kanser Kongresi

5. Lenfödem Gelişirse • Kişinin yaşam kalitesi fiziksel ve psiko-sosyal açıdan olumsuz etkilenir. • Kol hareketleri ve fonksiyonu kısıtlanır. • Cilt bütünlüğünün bozulma riski ve enfeksiyon gelişimi artar. XVIII. Ulusal Kanser Kongresi

6. XVIII. Ulusal Kanser Kongresi

7. Risk Faktörleri • Cerrahi Türü • Radikal mastektomi sonrası % 44 • Modifiye radikal mastektomi sonrası % 29 • Meme koruyucu cerrahi sonrası % 10.1 • Lenf nodu diseksiyonu (% 50) sayısı önemli • 381 meme kanserinde alınan lenf nodu sayısına göre lenfödem görülme oranı • 10 ve üzeri lenf nodu alınanlarda ilk yıl içinde % 53, iki yıl içinde ise % 33 • Birkaç lenf nodu alınan hastalarda ilk yıl içinde % 33, iki yıl içinde % 20 XVIII. Ulusal Kanser Kongresi

8. Risk Faktörleri • Radyoterapi • Aksiller, inguinal, pelvik ya da supraklavikular bölgelere radyoterapi lenfödem görülme riskini arttırıyor • Obesite • Beden kitle endeksi 29.2 kg/m² ve üzerinde olan hastalarda 5 yılda lenfödem görülme oranı % 36 • Düşük beden kitle endeksi olan hastalarda 5 yılda lenfödem görülme oranı % 12 XVIII. Ulusal Kanser Kongresi

9. Risk Faktörleri • Kanserin ileri evrede olması • Meme kanserinde karsinoma insituda % 6.7 • T1 ‘de 16.9 • T4’de 34.9 • N1’de % 24.8 • N3’te % 44.4 XVIII. Ulusal Kanser Kongresi

10. Diğer Risk Faktörler • Ameliyat sonrası drenaj miktarı ve drenajın süresi • Seroma oluşumu • İleri yaş • Koltuk altında metastaz olması • Yara enfeksiyonu • Ameliyat olan taraftaki kolun hiç kullanılmaması ya da aşırı kullanılması, travmaya uğraması • Lokal ya da genel sıcak uygulamalar • Kemoterapi ilaçlarına bağlı venöz hasar nedeniyle • Silikon implantlar XVIII. Ulusal Kanser Kongresi

11. Lenfödem Takibi ÖNERİLEN 3 yıl ANCAK Prognoza ve hastaya göre değişir XVIII. Ulusal Kanser Kongresi

12. Hasta ve Ailesinin Bilinçlendirilmesi Ve Takibi ETKİLİ LENFÖDEM KONTROLÜ Ekip İşbirliği (Hastada ekibin içinde olacak) Erken Tanılanması XVIII. Ulusal Kanser Kongresi

13. Lee ve Arkadaşlarının Yaptığı Çalışmada (n:171) % 82.5 Hasta Lenfödem Riski Taşıdıklarını Biliyor Lenfödeme İlişkin Bilgi Düzeyleri 10 üzerinden 4.07 Puan Hemşireyi en önemli bilgi kaynağı olarak gördükleri saptanmış. XVIII. Ulusal Kanser Kongresi

14. Lenfödemi Önlemede Hemşirenin Rolü • Hasta ve Ailesini Bilinçlendirme • Lenfödemin ne olduğunu hastaya öğretmek • Lenfödemde risk faktörleri öğretmek • Lenfödem risk faktörleri azaltmaya yönelik girişimleri öğretmek • Lenfödem geliştiğini anlamasına yönelik ölçümleri öğretmek • Erken evrede doktor ya da hemşiresine, fizyoterapistine başvurmasının önemini öğretmek XVIII. Ulusal Kanser Kongresi

15. Hastanın anlıyabileceği bir şekilde anlatmak önemlidir. • Uygun dil • Hazıroluşluk • Önceki bilgi ve deneyimi • Birlikte planlama • Yazılı ve görsel eğitim materyali XVIII. Ulusal Kanser Kongresi

16. XVIII. Ulusal Kanser Kongresi

17. Riski en aza indirmeye yönelik girişimleri öğretmek • Enfeksiyon ve kazalardan korumak gerekir • Ellerin yıkanması ve nemlendirici kullanılması • Koltuk altı tüylerin alınmasında ağda gibi tahriş edici işlemlerden kaçınılması • Tırnakların derin kesilmemesi ve manikür yaptırıyorsa asepsi kurallarına özen gösterilmesinin önemi • Güneşten korunma • Cildinizde bir kesi olduğunda hemen sabun ve suyla yıkanması, topikal antibiyotik kullanılması • Çok sıcak ya da soğuk uygulama yapılmaması • Bahçe işleri ve temizlik işlerinde eldiven kullanılması XVIII. Ulusal Kanser Kongresi

18. Riski En Aza İndirmeye Yönelik Girişimlerin Öğretilmesi • Lenfödem gelişme riski olan ekstremiteden venöz girişim yapılmaması (kan alınmaması, serum, ilaç verilmemesi) • Zorunlu kalınan durumlarda asepsi kurallarına dikkat etmek ve tekrarlayan girişimlerden kaçınmak XVIII. Ulusal Kanser Kongresi

19. Riski En Aza İndirmeye Yönelik Girişimlerin Öğretilmesi • Lenfödem riski olan ekstremiteden kan basıncı ölçülmemesi • Çift taraflı mastektomi de • Mümkünse alt ekstremiteden ölçülmesi • Zorunlu kalındığında dominant olmayan ekstremiteden ölçülmesi • Otomotize kan basıncı cihazlarının kullanılmaması • Hastanın normal kan basıncı değerini sorgulayarak 20-30 mmHg üzerine yükseltilmesi XVIII. Ulusal Kanser Kongresi

20. Riski En Aza İndirmeye Yönelik Girişimlerin Öğretilmesi • Lenfödem riski taşıyan tarafla ağırlık taşınmaması, kol çantasının diğer kolda taşınması • Sıkmayan rahat, emici özelliği olan kumaşlardan yapılmış kıyafetler giyilmesi, sıkmayan özellikte saat ve takıların takılması, • Alt ekstremite de risk varsa ayağı sıkmayan rahat ayakkabılar giyilmesi • Ekstremitenin aynı pozisyonda 30 dakikadan fazla tutulmaması, etkilenen kolun daima kalp hizasından yukarıda tutulmaya özen gösterilmesi XVIII. Ulusal Kanser Kongresi

21. Bileklikler Alt Ekstremitede Lenfödem Gelişme Riski Varsa Üst Ekstremitede Lenfödem Riski Varsa XVIII. Ulusal Kanser Kongresi

22. Lenfödemin belirti ve bulgularını öğretilmesi • Risk taşıyan ekstremitede; • Gerginlik, şişme ve ağırlık hissi • Ağrı • İğnelenme hissi, kızarıklık olmaksızın ısı artışı • Cilt değişiklikleri XVIII. Ulusal Kanser Kongresi

23. Lenfödemde Erken Tanı İçin • Kol Ölçümünün ve Değerlendirmenin Öğretilmesi • Ölçümde farklı teknikler uygulanmakla birlikte, • Dirsek çıkıntısının 7.5 cm altı ve üstü, 14 cm altı ve üstünden alınacağı öğretilir. XVIII. Ulusal Kanser Kongresi

24. Değerlendirmede • Minimal Ödem • İki kol arasındaki fark 1.5-3 cm arası • Orta Derecede Ödem • İki kol arasındaki fark 3-5 cm arası • Şiddetli Ödem • İki kol arasındaki fark 5 cm üzerindedir. XVIII. Ulusal Kanser Kongresi

25. Egsersizlerin Öğretilmesi • Hastanın yapacağı egsersizler ve sıklığı, ne zaman başlıyacağı hastanın doktoru, hemşiresi ve fizyoterapisti ile birlikte karar verilmelidir. • Egsersizlerin başlanmasında ve sürekliliğinin sağlanmasında engeller • Sağlık çalışanları arasında ekip işbirliği olmaması (önerilerde, uygulamalarda farklılıklar v.b.) • Hastanın ameliyat ve radyoterapi öncesi/sonrası,bilgilendirilmemesi • Fizyoterapiste danışılmaması • Takip ve değerlendirmelerin sürekliliğinin olmaması XVIII. Ulusal Kanser Kongresi

26. Egsersizlerin Öğretilmesi XVIII. Ulusal Kanser Kongresi

27. Egsersizlerin Öğretilmesi XVIII. Ulusal Kanser Kongresi

28. Sonuç Olarak • Hastalara kendi kendine lenfödem yönetiminin öğretilmesinin ve bu becerinin zamanla arttırılmasının lenfödem görülme oranının azaltılmasında ve hastanın yaşam kalitesinin arttırılmasında gerekli olduğu dikkati çekmektedir. XVIII. Ulusal Kanser Kongresi