RODZINA - ROLA, FUNKCJE i PODZIAŁY

1. RODZINA-ROLA, FUNKCJE i PODZIAŁY

2. RODZINA… Jest środowiskiem życia niemal każdego człowieka oraz instytucją ogólnoludzką spotykaną we wszystkich epokach i kulturach. Stanowi integralną część każdego społeczeństwa, a zarazem jego najmniejszą i podstawową komórkę. Jest najważniejszą grupą społeczną. Dla człowieka jest tzw. grupą podstawową, tzn. grupą, z którą jest on bardzo ściśle związany znaczną częścią swej osobowości i ważnymi pełnionymi przez siebie rolami społecznymi. Wg INSEE - jest to grupa składająca się co najmniej z dwóch osób żyjących pod wspólnym dachem. Gospodarstwo domowe może składać się z kilku rodzin. INSEE (Narodowy Instytut Statystyki i Studiów Ekonomicznych)

3. „...każdy człowiek jest stróżem swego brata, ponieważ Bóg powierzył człowieka człowiekowi” Jan Paweł II

4. WIELOPOKOLENIOWOŚĆ… Rodzina duża, poszerzona; składa się z dwóch lub większej liczby rodzin nuklearnych, podporządkowanych organizacyjnie jednemu kierownictwu rodzinnemu; pod jednym dachem mieszka kilka pokoleń, uznających patriarchalną władzę ojca rodziny.

6. M.Przetacznik-Gierowska, Z. Włodarski (2002) wymieniają następujące funkcje rodziny: • rodzina zaspokaja podstawowe biologiczne i psychologiczne potrzeby dziecka (potrzebę bezpieczeństwa, miłości, akceptacji, uznania, kształtuje potrzeby poznawcze, emocjonalne i społeczne), • rodzina przekazuje dziecku dorobek kulturowy społeczeństwa, pośredniczy w nadawaniu przez dziecko znaczenia przedmiotom i zjawiskom otoczenia oraz większości bodźców zewnętrznych, • rodzice dostarczają dziecku modeli osobowych i wzorów zachowań w konkretnych sytuacjach życia codziennego, • rodzice przekazują dzieciom określony system wartości i norm społecznych, • rodzina stanowi teren socjalizacji dziecka, • rodzina jest dla dziecka polem doświadczalnym, na którym wypróbowuje ono swe siły i możliwości, znajdując oparcie i punkt odniesienia (wzorce) w rodzicach i innych członkach rodziny.

7. ROLA RODZINY W rodzinie dziecko nawiązuje swe pierwsze kontakty z innymi ludźmi, zdobywa pierwsze doświadczenia z dziedziny życia społecznego, uczy się zaspokajania potrzeb oraz przyswaja określone wzorce zachowań, które stają się podwaliną i zaczątkiem rozwoju społecznego, rzutując w decydujący sposób na całe jego przyszłe życie. Rodzina porównywana jest do pierwszego „laboratorium psychologicznego, w którym dziecko uczy się kontaktów z drugim człowiekiem, poznaje swoje możliwości i rozwija osobowość”. „Najważniejsze jest, by gdzieś istniało to, czym się żyło: i zwyczaje, i święta rodzinne. I dom pełen wspomnień. Najważniejsze jest, by żyć dla powrotu.” Antoine de Saint-Exupery

8. Dla większości dzieci rodzice są tymi, którzy pierwsi do nich mówią i uczą komunikowania się z nimi. Ważnym czynnikiem dla rozwoju mowy jest klimat emocjonalny w rodzinie. Wszelkie napięcia, nieporozumienia i sytuacje stresowe mogą zaburzyć rozwój dziecka, w tym rozwój mowy. Gdy dziecko czuje się bezpieczne, akceptowane, ma częsty kontakt z rodzicami, to jego rozwój przebiega bez zakłóceń. Duże znaczenie odgrywa też styl wychowawczy reprezentowany przez rodziców, czy osoby zajmujące się wychowaniem dziecka. Jednolity styl wychowania, stawianie dziecku takich samych wymagań, takie samo ocenianie za to samo zachowanie, jednolity układ kar i nagród – wpływają korzystnie na rozwój dziecka. Natomiast brak jednolitego stylu wychowania w rodzinie może spowodować zachwianie równowagi emocjonalnej, objawy nadpobudliwości lub zahamowania, poczucie zagrożenia i lęku. Określone postawy emocjonalne znajdują bardzo często swój wyraz w mowie dziecka. Wychowanie zbyt surowe przyczynia się do powstawania lęków, buntu i agresji. Rezultatem tej postawy emocjonalnej dziecka bywa często pojawienie się jąkania. Wychowanie zbyt troskliwe, rozpieszczające, sprzyja postawie lekceważącej wobec otoczenia, u dzieci tych obserwujemy często mowę niestaranną i niedbałą. Wychowanie niekonsekwentne wytwarza niepewność, zmienność nastrojów, czego rezultatem mogą być zaburzenia tempa i rytmu mowy prowadzące również do jąkania (B. Sawa, 2001).

9. Szczególną rolę w wychowaniu dziecka odgrywają związki z rodzicami, poziom bezpieczeństwa, miłość między rodzicami, ale także między wszystkimi członkami rodziny. Ważny jest również niski poziom konfliktowości. Dziecko, w którego domu panuje atmosfera przykra, konfliktowa, pełna napięcia, któremu rodzina nie zapewnia poczucia bezpieczeństwa, ma duże trudności w osiąganiu pozytywnych wyników w nauce. W sytuacji takiej znajdują się dzieci, których rodzice np. rozwodzą się lub też się rozwiedli, ale konflikt między nimi trwa. Dziecko często jest niespokojne, nadpobudliwe i nie może skupić się na lekcjach, gdy ojciec lub matka nadużywają alkoholu. Powodzeniu szkolnemu nie sprzyja także atmosfera nerwowości, ciągłego pośpiechu, chaosu i nieporządku. Ma to miejsce np. w tych rodzinach, gdzie ojciec i matka, albo jedno z nich są ludźmi bardzo nerwowymi. Na atmosferę rodzinną składają się nie tylko stosunki między rodzicami i ogólny nastrój panujący w domu, lecz także stosunek rodziców do dzieci, co ma wpływ na rozwój dziecka, jego postawę a także na powodzenie w nauce. O powodzeniu szkolnym decyduje ogólna atmosfera, jaka panuje w rodzinie, atmosfera spokoju, wolna od nadmiernych napięć i nacechowana życzliwością dla dziecka (H. Filipczuk, 1985).

10. Rodzina jako naturalna grupa odniesienia i jako grupa pierwotna powinna zapewniać nie tylko poczucie wspólnoty i więzi, ale także warunki do optymalnego rozwoju wszystkich jej członków. Powinna być grupą otwartą, umożliwiającą kontakt z otoczeniem i swobodną wymianę informacji. W rodzinie interakcje i zachowania powinny stwarzać stosunkowo mało okazji do powstawania urazów i kompleksów. Związki między jej członkami powinny być wolne od konfliktów i stanowić zarówno dla dzieci jak i dla dorosłych, oparcie w rozwiązywaniu ich kolejnych kryzysów rozwojowych (H. Fęk, 1993).

11. To w rodzinie dziecko styka się po raz pierwszy z innymi ludźmi, nawiązuje pierwsze kontakty, zdobywa pierwsze doświadczenia. To rodzina determinuje, modyfikuje i stymuluje rozwój dziecka.Rodzina dysponuje środkami materialnymi takimi jak: mieszkanie, zarobki, urządzenia techniczne, a także środkami symbolicznymi np. nazwiskiem rodzinnym, tradycjami, znakami rodzinnymi. Większe jednak znaczenie ma panująca w niej atmosfera, używane wartości, normy i wzory zachowań oraz styl życia.

12. Trzon rodziny: Podstawą i trzonem rodziny jest małżeństwo, czyli legalny, względnie trwały związek kobiety i mężczyzny, powołany w celu wspólnego pożycia, współpracy dla dobra rodziny, a wiec głównie wychowywania dzieci i wzajemnej pomocy. Więź rodzinna, podobnie jak więź społeczna, przejawia się w dwóch odrębnych płaszczyznach: subiektywnej i obiektywnej. Płaszczyznę subiektywną stanowi świadomość łączności z innymi osobami w rodzinie oraz poczucie przynależności do rodziny jako odrębnej grupy społecznej. Przejawia się to w sferze myśli, uczuć, uznawanych wartości oraz zgodnych z tym działań. Płaszczyzna obiektywna więzi rodzinnej oparta jest na czynnikach prawnych, obyczajowych, religijnych, społecznych, gospodarczych. Więzi rodzinne jako element struktury rodziny wyznaczają główne formy i typy rodzin. Stanowią, zatem jedno z najważniejszych kryteriów ich podziału.

13. TYPY RODZINY

14. Typy rodziny:- rodzina mała (nukleralna),- rodzina duża,- rodzina zmodyfikowana duża (rozszerzona), - rodzina matrylinearna,- rodzina patrylinearna, - rodzina matriarchalna,- rodzina patriarchalna,- rodzina tradycyjna. Rodzina mała Składa się z pary małżeńskiej i niepełnoletnich dzieci. Według Z. Tyszki wspólną cechą rodzin małych jest to, że są to rodziny dwupokoleniowe, chociaż wyjątek stanowi rodzina jednopokoleniowa, która de facto jest dopiero zalążkiem rodziny małej. W rodzinach małych kontakty osobowe z krewnymi ograniczone są do najbliższych członków rodziny. Według J. Brągiel dalsi krewni czują się odciążeni od obowiązków wzajemnej opieki i pomocy.

15. Rodzina duża Kilka pokoleń krewnych żyje we wspólnym gospodarstwie. Muszą to być przynajmniej trzy pokolenia. Krewni są zazwyczaj w ramach takiej rodziny połączeni wspólnotą majątkową i dominują w tego typu rodzinie więzy przedmiotowe. Rodzina duża zmodyfikowana Wielopokoleniowa, bliska sobie grupa rodzinna, która nie mieszka jednak we wspólnym gospodarstwie. Jest nazywana inaczej rozproszoną, zredukowaną rodziną dużą.

16. Rodzina matrylinearna Gospodarstwo domowe ulokowane jest w siedzibie matki Rodzina, której męskie potomstwo dziedziczy po matce, a najważniejszym mężczyzną w rodzinie z punktu widzenia dziecka jest brat matki, pełniący rolę opiekuna. Rodzina patrylinearna Dom rodzinny umiejscowiony jest w siedzibie ojca W rodzinie tego typu potomstwo dziedziczy po ojcu biologicznym (lub domniemanym) i pozostaje pod jego władzą.

17. Rodzina matriarchalna Rodzina, w której władzę sprawują kobiety. Rodzina patriarchalna W której władzę sprawują mężczyźni. Rodzina tradycyjna Głową rodziny – ojciec, matka zajmuje się pracami domowymi Ośrodkiem życia rodzinnego jest dom, a organizuje je cykl świąt o charakterze religijnym.

18. Podział rodziny ze względu na zawód wykonywany przez żywiciela rodziny (status społeczny rodziny): - rodzina robotnicza - rodzina chłopska - rodzina inteligencka - rodzina elitarna

19. Podział rodzin według stanu ekonomicznego: • rodziny bardzo biedne, bez stałego źródła zarobku, które utrzymują się z prac dorywczych, sezonowych oraz zasiłków opieki społecznej, praktycznie pozbawione warunków do wychowywania i kształcenia dzieci; • rodziny biedne, z trudem samowystarczalne, z warstwy robotników niewykwalifikowanych, w których warunki wychowawcze są mało sprzyjające i poziom aspiracji w zakresie kształcenia dzieci jest niski; • rodziny zamożne, ze średnich klas zawodowych, żyjące w dostatku, dążące do awansu społecznego rodziny, w których warunki do wychowywania dzieci są dobre i poziom aspiracji ich kształcenia wysoki; • rodziny bardzo zamożne.

20. Podział rodzin według kryterium rozkładu władzy i autorytetów: • rodzina patriarchalna, w której istotną cechą jest to, że władza nad jej członkami spoczywa w rękach mężczyzny, ma ona zwykle tradycyjny i instytucjonalny charakter, a jej członkowie są bezwzględnie podporządkowani woli głowy rodziny; • rodzina matriarchalna, w ramach której władzę w znacznej mierze sprawuje kobieta-matka; • rodzina egalitarna, która jest przeciwieństwem dwóch wymienionych wcześniej typów, gdyż akceptuje równość współmałżonków i równy podział władzy i obowiązków.

21. Podział rodzin według ich liczebności: • rodzina nieliczna (1- 2 dzieci), uznawana za mało sprzyjająca uspołecznieniu dziecka, głównie z powodu braku (w przypadku jedynaka) albo ubóstwa styczności rówieśniczych w rodzeństwie; • rodzina średnio liczna (3 - 4 dzieci), o optymalnym dla procesu uspołecznienia układzie styczności miedzy rodzeństwem oraz rodzicami i dziećmi; • rodzina bardzo liczna (ponad 4 dzieci) o raczej niekorzystnym dla procesu socjalizacji układzie stosunków, zbyt złożonym, trudnym do wychowawczego opanowania.

22. Podział rodzin ze względu na zróżnicowanie więzi społecznej: • rodzina normalna, oparta na więzi biologicznej miedzy rodzicami a wszystkimi dziećmi, która odznacza się pozytywną atmosferą współżycia, spójnością wzajemnych stosunków dzięki ich ukierunkowaniu na zaspokojenie potrzeb i aspiracji wszystkich jej członków, w szczególności na wychowanie i wykształcenie dzieci, dążąca do eliminacji pojawiających się między członkami konfliktów; • rodzina niepełna wskutek trwałej nieobecności jednego z rodziców, z dalszym zróżnicowaniem jej na typy podrzędne według przyczyn tej niepełności (na przykład: śmierć, rozwód, separacja, niepełność czasowa, niepełność biologiczna), z których każdy implikuje swoiste trudności i problemy wychowawcze; • rodzina zreorganizowana przez zawarcie po jej rozbiciu drugiego lub jeszcze następnego małżeństwa, stanowiąca skomplikowany układ stosunków społecznych między naturalnymi a przybranymi rodzicami i dziećmi oraz problemy związane z ojczymem lub macochą; • rodzina zdezorganizowana, w której panują stosunki konfliktowe, zaburzające proces socjalizacji; • rodzina zdemoralizowana, pozostająca w kolizji z prawem czy z zasadami współżycia społecznego, choć często solidarna w stosunkach wewnątrzrodzinnych, połączona więzią uczuciową, podobnie jak rodzina normalna; • rodzina stanowiąca środowisko zastępcze, oparta na więzi współżycia i funkcji opiekuńczo-wychowawczej w stosunku do dzieci przy świadomości braku więzi biologicznej z nimi.

23. W skali globalnej zauważa się następujące tendencje: • wzrost liczby konfliktów małżeńskich i rozwodów; • wzrost zatrudnienia kobiet, także z powodów pozaekonomicznych (ciekawość życia, samorealizacja); • relatywne zmniejszenie wartości dzieci dla rodziców (dobra konkurencyjne); • indywidualizacja form aktywnych w rodzinie i zainteresowań; • dyferencjacja (zróżnicowanie) norm i norm wartości u poszczególnych członków rodziny nawzajem w stosunku do siebie.

24. Rodzina w różnych kulturach Rodzina towarzyszy człowiekowi od wieków jednak na przestrzeni czasu ulega ciągłej przemianie. W zależności od kultury, położenia geograficznego rodzina i jej funkcjonowanie w krańcowych kulturach różnią się od siebie.

25. Rodzina w społeczeństwach niepiśmiennych Jej strukturę i zadania wyznaczane są przez siłę i moc rodów, klanów, plemion ( organizacji politycznych). To jakie cechy przejmie rodzina uzależnione jest od rozwoju technik zdobywania pożywienia, możliwości ochrony domostw, zapewnienia bezpieczeństwa itp. W społeczeństwach niepiśmiennych możemy wyróżnić cztery podkultury: • kulturę wczesnego myślistwa, • kulturę myślistwa, • kulturę pasterstwa, • kulturę wczesnego rolnictwa. W kulturach niepiśmiennych dominuje charakter patryjarchalny, kobieta ma decydujące znaczenie w utrzymaniu rodziny.

26. Rodzina w kulturze chińskiej W rodzinach chińskich dominuje kult przodków, jest to podstawowa cecha tej rodziny. Jej zadaniem jest przekazywanie kultu przodków z pokolenia na pokolenie. Podstawowym elementem wychowania dzieci w rodzinach chińskich to wiedza o przodkach ( w dużych rodzinach nawet do 50-ciu osób), a także niebywały szacunek do nich. Autorytet w tych rodzinach wyznacza również płeć, a także wiek. Głowa rodziny podejmuje wszystkie ważne i mniej ważne decyzje. W kulturze chińskiej mężczyźni są płcią dominującą ( tylko oni dziedziczą, kobiety jedynie mogą liczyć na posag), a kobiety winny znosić ciężary życia, być posłuszne, mniej inteligentne odporne na trudy. Do niedawna dominujące w Chinach były małżeństwa monogamiczne , ale pan domu miał prawo do konkubin. Obecnie w Chińskiej Republice Ludowej trwa walka z patriarchalną rodziną , znosi się tradycyjną etykę małżeńską, odrzuca się znaczenie genealogii, odchodzi się od narzucania partnerów życiowych, ogranicza się liczbę potomstwa . Rodzina = jedno dziecko

27. Rodzina w kulturze japońskiej Cechy rodziny zbliżone do rodziny chińskiej. Miejsce w społeczeństwie wyznaczone jest tradycją, ale i systemem filozoficzno-religijnym. Funkcjonowanie rodziny uregulowane jest obyczajem i kodeksem rodzinnym spisanym w VIII wieku. Najwyższy autorytet w rodzinie japońskiej ma mężczyzna, opiera się to na tradycji i prawie, które mówi, że wszyscy powinni mu być posłuszni i poddani ( mężczyzna miał władzę absolutną, decydował o życiu i śmierci, rodzina, krewni lub swatowie decydowali o doborze partnerów na współmałżonków). Członkowie rodziny, którzy byli nieposłuszni i zachowywali się sprzecznie z wolą głowy domu byli wykluczani z rodziny, a to równało się z wyrzuceniem ze społeczeństwa, w którym dotychczas żyli. W Japonii również kładziono nacisk na wiedzę genealogiczną. Dziedziczenie głównie po linii męskiej. Wielkość rodzin bardzo duża nawet do 100 osób.

28. Rodzina w kulturze arabskiej W okresie przed-islamskim dominował patriarchat, który miał kilka postaci np. wielomęstwo, tu kobieta była głową domu, w społeczeństwach kupieckich mężczyzna może mieć żony w różnych miejscach. Pojawia się również instytucja rozwodu. Mąż może „zwrócić” żonę poprzedniemu opiekunowi poprzez trzykrotne oświadczenie, że jej nie chce. Zwraca również okup i wiano, a niechciana żona wraca do swojej rodziny. Okres po pojawieniu się islamu VII w, zmiana wartości rodzinnych: kobieta i mężczyzna są równi przed Bogiem, kobieta uzyskuje tę równość dzięki temu, że rodzi potomka płci męskiej, wówczas mężczyzna musi ją dobrze traktować. Głowa rodziny pełni władzę absolutną, a kobieta ma tyle praw ile bierze na siebie obowiązków. Obecnie rodzina arabska przechodzi ewolucję i powoli przejmuje cechy charakterystyczne dla rodzin państw europejskich

29. Katolicki model rodziny Rodzina jest naturalną zbiorowością ludzką. Model rodziny opiera się na nierozerwalnym małżeństwie – w modelu katolickim rodziny nie uznaje się rozwodów. Małżeństwo jest sakramentem, to najważniejsza i niepowtarzalna wspólnota duchowa. Małżonkowie winny świadczyć sobie wzajemnie pomoc i być za siebie odpowiedzialnymi, podstawą jest też wierność małżeńska. Mąż w katolickim modelu rodziny jest jej głową, a żona sercem. Podstawowe posłannictwo kobiety w rodzinie to macierzyństwo, szczególne poszanowanie życia poczętego. Wychowanie potomstwa opiera się na wolności tak „aby rozum i wola panowały nad emocjami i pożądaniami”.

30. Świecki model rodziny Świecki model rodziny zakłada, że żaden związek małżeński nie może być założony bez zgody partnerów. Kobieta i mężczyzna mają równe prawa i obowiązki związane z zawarciem małżeństwa. Podstawowe cechy związku świeckiego: • zasada monogamii, związek zawierają tylko osoby stanu wolnego • zasada trwałości związku małżeńskiego, dopuszczalne jest rozwiązanie i unieważnienie małżeństwa, jeżeli nastąpił jego całkowity rozkład • egalitaryzm małżonków, równe prawa i obowiązki w małżeństwie • respektowanie zasady dobra dziecka, gdy dobro jest zagrożone, państwo może ingerować • państwo bierze na siebie odpowiedzialność za udzielenie pomocy rodzinie ( edukacja, zapewnienie warunków socjalnych itp.)

31. Rodzina w kulturze protestanckiej Małżeństwo to ziemski sposób życia ( przeciwieństwo katolickiej koncepcji ) i podlega władzy świeckiej. Celem rodziny protestanckiej jest prokreacja i wzajemna pomoc małżonków. Rodzina jest traktowana jak jedna z wielu instytucji państwowych i podlega jej jurysdykcji. Ślub zawiera się przy zgodzie państwa i może się odbyć wszędzie. W rodzinie protestanckiej dopuszcza się możliwość rozwodu.

32. KONFLIKTY W RODZINIE „W wojnie domowej linia ognia jest niewidoczna - przechodzi poprzez serca.” Antoine de Saint-Exupery

33. Sytuacja konfliktowa, jest to taka sytuacja, w której niemożliwe jest równoczesne zrealizowanie interesów (celów) wszystkich zainteresowanych. Grupy czy jednostki walczą o dostęp do pożądanych dóbr (wartości).

34. Częstotliwość występowania konfliktów oraz zakres i sposób ich rozwiązywania ma wpływ na poczucie szczęścia w rodzinie. Konflikty występują rzadziej w rodzinach szczęśliwych, nie są one ostre a ich rozwiązywanie przyczynia się do psychicznej integracji rodziny. Natomiast w rodzinach, które określają się jako nieszczęśliwe, konflikty występują często i działają destrukcyjnie. Mogą w takiej rodzinie występować tzw. konflikty autystyczne (tzn. bez wyraźnych przyczyn) lub dotyczące istotnych sfer życia. Częste konflikty w rodzinie wywołują nieprawidłowe postawy wychowawcze. Nieprawidłowe postawy rodzicielskie nie pozwalają zaspokajać podstawowych potrzeb psychicznych. Także w stosunkach między rodzicami, gdy któreś z nich nie podziela takiej postawy, stają się źródłem licznych nieporozumień.

35. Rodzaje konfliktów (wg Wallera): konflikt integrujący – przedmiot sporu dotyczy konkretnych faktów, zadawane ciosy nigdy nie urażają godności drugiej osoby. Zaangażowanie w rozwiązanie konfliktu jest wzajemne i aktywne. Komunikacja jest jasna i przejrzysta. Wynikiem tych konfliktów jest całkowite oczyszczenie, wzrost poczucia bliskości, zaufanie, wybaczenie. konflikt dezintegrujący – dotyczy przypuszczeń, domysłów. Partnerzy ranią się nawzajem, nie są szczerzy. Zaangażowanie w konflikt często nie jest dwustronne. Konflikt ten budzi napięcie, rozdrażnienie, poczucie bezsilności. W ich wyniku ludzie oddalają się od siebie z poczuciem krzywdy, żalu, lęku. Czują się niezrozumiani.

36. Etapy sytuacji konfliktowych: • narastanie – emocje rosną    • otwarcie   -  wybuch, emocje dały górę, powodem otwarcia często staje się błahostka, która przeważyła szalę • eskalacja  -  „ty mi tak, to ja Tobie jeszcze gorzej”; konflikt zamiast maleć – wzrasta przez stosowanie technik  „ wet za wet” • konfrontacja  -  zmęczenie, próba dojścia do porozumienia, chęć rozwiązania.

37. Konflikty mogą ludzi rozdzielić lub przybliżyć. • Mogą prowadzić do walki lub głębszego zrozumienia. • Sposób uporania się z konfliktami jest decydującym czynnikiem dla stosunków rodzinnych. • Wyróżniamy trzy metody rozwiązywania konfliktów: • zwycięstwo,- porażka,- metoda bez porażek. • Każda rodzina powinna posiąść umiejętność korzystnego rozwiązywania konfliktów poprzez otwarte, szczere wyrażanie własnych uczuć i emocji, omawianie problemów. Otwartość, szczerość, poszanowanie odmiennego zdania każdego członka rodziny, szacunek dla jego odmienności psychicznej oraz stała komunikacja całej rodziny przeciwdziała konfliktom i służy budowaniu więzi.

38. Konflikty w rodzinie bardzo często prowadzą do przemocy. Przemoc w rodzinie to zamierzone, wykorzystujące przewagę sił działanie przeciw członkowi rodziny, naruszające prawa i dobra osobiste, powodujące cierpienie i szkody. Rodzaje przemocy w rodzinie: • fizyczna – (występuje ona wtedy, gdy jedna osoba krzywdzi lub rani inną, używając siły fizycznej), • psychiczna – (to psychiczne znęcanie się, takie jak upokarzanie, werbalne dyskryminowanie, grożenie pozbawieniem miłości, szantaż emocjonalny itp.), • werbalna – (to pogardliwe, poniżające i ubliżające słowa, również głośne wymyślanie i lżenie). • seksualna – (to molestowanie seksualne i gwałt dokonywany na dzieciach; należy do nich zaliczyć także sytuacje, w których dzieci są świadkami zachowań seksualnych dorosłych).

39. Formy rozwiązywania konfliktów: • Separacja – dochodzi do nie wskutek braku możliwości osiągnięcia jakiegoś porozumienia w sprawach spornych oraz konieczności przerwania kontaktu ze względu na coraz dotkliwsze szkody czynione sobie wzajemnie przez partnerów. • Uległość – dominacja – gdy jeden z uczestników konfliktu jest silniejszy potrafi narzucić swoje rozwiązanie drugiemu. • Kompromis – gdy spotykają się równi sobie siłą, daje częściową satysfakcję obu stronom i na jakiś czas zapobiega wymianie negatywnych oddziaływań. • Od negatywnych do pozytywnych oddziaływań – punktem zwrotnym, pomagającym w zmianie interakcji, jest „gest pojednania”. Jeśli partner podejmie go, przerywa spiralę negatywnych oddziaływań. Sam gest nie wystarcza. Potrzebna jest gotowość do zajmowania się sprawą sporną połączona ze stwarzaniem również partnerowi realizacji jego pragnień. • Strukturalna poprawa – najlepszy z możliwych sposobów rozwiązywania konfliktów. Warunkiem osiągnięcia go jest umiejętność efektywnej komunikacji między stronami. Ujawnia się prawdziwe stanowiska obu stron, doświadczane emocje są dokładnie wyrażane, sprawy istotne oddzielone są od rzekomych, strony lepiej się poznają. Wzrasta zaufanie, chętniej porusza się sprawy drażliwe.

40. Przemoc w rodzinie charakteryzuje się tym, że: • Jest intencjonalna. Przemoc jest zamierzonym działaniem człowieka i ma na celu kontrolowanie i podporządkowanie ofiary. • Siły są nierówne. W relacji jedna ze stron ma przewagę nad drugą. Ofiara jest słabsza, a sprawca silniejszy. • Narusza prawa i dobra osobiste. Sprawca wykorzystuje przewagę siły narusza podstawowe prawa ofiary (np. prawo do nietykalności fizycznej, godności, szacunku itd.). • Powoduje cierpienie i ból. Sprawca naraża zdrowie i życie ofiary na poważne szkody. Doświadczanie bólu i cierpienia sprawia, że ofiara ma mniejszą zdolność do samoobrony

41. TYPY RODZICÓW „Troskliwi rodzice mają na uwadze przede wszystkim dobro swych dzieci. Ich nieszczęścia są dla nich o wiele boleśniejsze aniżeli własne.” Johann P. Hebel

42. l. Rodzic dominujący Ten typ rodzica zazwyczaj kształtuje w dzieciach najbardziej negatywne cechy. Rodzice tacy mają bardzo wysokie oczekiwania, sztywne zasady, rzadko zaś okazują ciepło i troskliwe wsparcie. Są absolutnie przekonani, że pewne rzeczy są złe i, nieugięci, domagają się, aby dzieci trzymały się od nich z daleka. Ponieważ jednak dzieci nie wiedzą, dlaczego te rzeczy są złe, potajemnie mogą się w nie angażować (i mają najczęściej na to ochotę). Typowe wypowiedzi i zachowania rodziców dominujących: • „Zasady są zasadami. Spóźniłeś się - nie obchodzi mnie, dlaczego. Idziesz do łóżka bez kolacji". • „Nie musisz wiedzieć wszystkiego. Rób to, co ja ci mówię". • „Nic mnie nie obchodzi, że musisz idziesz na spotkanie, bo będzie tam wielu twoich przyjaciół. Ty nie pójdziesz i nie będzie więcej o tym mowy! Rozumiesz!?„ • „Ile razy ci mówiłam, abyś tego nie robił? Idź do pokoju, bo dostaniesz lanie!"

43. Rodzic dominujący – c.d. Reakcje dzieci, które mają dominujących rodziców: Darzą siebie niewielkim szacunkiem. Mają niewielką zdolność do podporządkowania się zasadom, normom i władzy. Ogromna surowość rodziców „łamie ducha" dziecka, co prowadzi do przeciwstawiania się, milczenia lub buntu. Dziecko zazwyczaj nie chce mieć nic wspólnego z zasadami w ogóle albo z zasadami rodziców. Zazwyczaj odrzuca ich ideały. Dziecko może poddawać się wpływom innych dzieci, które buntują się przeciwko swoim rodzicom i ogólnym zasadom społecznym. Może używać środków psychoaktywnych lub angażować się w inne ryzykowne działania (sekty, grupy subkulturowe itd.). sprawia kłopoty wychowawcze, by skupić na sobie uwagę innych. Dziecko poza domem może agresywnie, głośno domagać się swoich praw - np. w szkole.

44. 2. Rodzic zaniedbujący Rodzice zaniedbujący zazwyczaj nie okazują dzieciom miłości i wsparcia ani nie kierują się miłością. Najczęściej izolują się od dzieci za pomocą korzystania z opiekunek lub pogrążania się w swoich sprawach. Od czasu do czasu budzi się w nich „potrzeba bycia rodzicem" (najczęściej wtedy, gdy są do tego zmuszeni lub gdy dziecko sprawia im kłopoty) i dość drastycznie -„wychowują„ dziecko za pomocą różnych restrykcji. Generalnie dzieci traktowane są jako kłopot — „mają być widoczne, ale nie słyszane". Rodzice zaniedbujący są nieobecni nie tylko wtedy, gdy nie ma ich w domu. Nawet jeśli fizycznie są obecni, to okradają swoje dzieci z jednego z najważniejszych elementów życia — uczuciowej dostępności. Wypowiedzi i zachowania charakterystyczne dla rodziców zaniedbujących: • „Zrób to sam. Przecież widzisz, że jestem zajęty." • „Daj mi spokój. Mam tyle spraw na głowie." • „O rety! Znowu rozlany sok! Czy wy, dzieci, nie możecie być bardziej ostrożne?!„ • „Nie, nie mogę ci pomóc. Muszę teraz załatwić swoje ważne sprawy." • „Przestań mi tyle gadać. Przecież widzisz, że mam sprzątanie." • „Daj mi spokój. Jestem zmęczona."

45. Rodzic zaniedbujący – c.d. Skutki, jakie wywołuje w dzieciach rodzic zaniedbujący: Surowość i zaniedbywanie zazwyczaj ranią ducha dziecka, co prowadzi do buntu. Dziecko dochodzi do wniosku, że nie warto spędzać, z rodzicami czasu (choć z drugiej strony bardzo tego pragnie). Dziecku zaczyna brakować poczucia bezpieczeństwa, ponieważ rodzice są nieobliczalni. Dziecko nie może ukształtować w sobie szacunku do siebie — ponieważ ani jemu nie okazuje się szacunku, ani nie uczy się go panowania nad sobą. Nie dotrzymywane obietnice uczą dziecko, że słowa dorosłych można traktować „byle jak", a ono samo jest mało warte, skoro można się z nim nie liczyć. Dziecko zazwyczaj ma trudności w nauce, ponieważ jest słabo motywowane.

46. 3. Rodzic pozwalający na wszystko Tacy rodzice są mili i wspierający, ale słabi w ustalaniu i egzekwowaniu zasad i ograniczeń. Paradoks polega jednak na tym, że strach przed konfrontacją z dziećmi może doprowadzić właśnie do tego, czego się boją. Z jednej strony, rodzice pozwalający na wszystko są bardzo dobrzy we wspieraniu dzieci okazują im bardzo dużo ciepła i miłości, są ofiarni, wyrozumiali i pełni pocieszenia. Z drugiej zaś strony bezkrytycznie i chroniące tolerują również czyny i zachowania niedopuszczalne (np. bicie innych dzieci, przychodzenie późno do domu, zaniedbywanie obowiązków). Zachowania i wypowiedzi typowe dla rodziców pozwalających na wszystko: • „W porządku. Tym razem możesz pójść później spać. Ja wiem, kochanie, jak bardzo lubisz ten program.” • „Jesteś zmęczona. Nie sprzątaj już po kolacji. Ja to zrobię." • „Straszna jest ta twoja szkoła. Wiesz co? Odpocznij, jutro nie idź do szkoły - napiszę ci usprawiedliwienie.„ • „No już nie złość się na mnie. Dobrze, dobrze możesz iść do kina." • „Bardzo cię proszę, wstań już - spóźnię się przez ciebie do pracy."

47. Rodzic pozwalający na wszystko- c.d. Przykłady zachowań dzieci, które mają rodziców pozwalających na wszystko: Dziecko wyczuwa, że jest u steru i może dowolnie kierować rodzicami. Dziecko traci poczucie bezpieczeństwa. Dziecko może darzyć siebie niewielkim szacunkiem, ponieważ nie nauczyło się kontrolowania siebie i nie opanowało innych umiejętności związanych z dyscypliną życia. Dziecko uczy się, że zasady nie są sztywne - można nimi manipulować.

48. 4. Rodzic kochający i stanowczy Rodzice kochający i stanowczy mają jasno określone zasady, wartości, normy życia i ograniczenia. Poświęcają czas, by nauczyć tego dzieci; udzielają jasnych komunikatów (ostrzeżeń), gdy dziecko przekracza ustalone granice. Jednocześnie okazują dzieciom wsparcie (gesty miłości, spędzanie z nimi czasu, słuchanie ich). Rodzic kochający i stanowczy to osoba cechująca się zdrowym i zrównoważonym połączeniem rodzica pozwalającego na wszystko i rodzica dominującego. Umie jasno określić normy i zasady, które ukazują stanowczość, ale jednocześnie działa i postępuje tak, że dziecko wie, iż jest kochane. Typowe wypowiedzi i zachowania rodziców kochających i stanowczych: • „Dominiku! Już kolejny raz spóźniasz się na obiad. Chcę wiedzieć, co jest tego powodem. Być może wspólnie możemy rozwiązać ten problem.„ • „Słyszę, jak mówisz, że chciałbyś później pójść spać. Umówiliśmy się jednak, że kładziesz się o 22.00. Obawiam się, że się nie wyśpisz i jutro będziesz miała zły dzień, a ja będę zły, że muszę cię rano kilka razy budzić.„ • „Możesz pójść do kolegów — o ile najpierw zrobisz to, co do ciebie należy (np. sprzątanie, lekcje)."

49. Rodzic kochający i stanowczy- c.d. Typowe cechy dzieci, które mają rodziców kochających i stanowczych: Mają szacunek do siebie (z jednej strony doświadczają czułego wsparcia, a z drugiej mają jasno określone granice). Ich świat jest bardziej bezpieczny - rozumieją one bowiem, że istnieją nieprzekraczalne granice i zasady (wartości) leżące u ich podstaw. Umieją się porozumiewać z rodzicami — istnieje mniejsze zagrożenie totalnym buntem w okresie nastoletnim. Takie dzieci mają na ogół: • duży szacunek do siebie, • łatwość uznawania władzy (np. w szkole, kościele), • większe zainteresowanie wiarą rodziców w Boga, • zdecydowanie mniejszą skłonność do przyłączania się do grup ryzykownych (sekty, subkultury).

50. 5. Rodzic wspierający i stanowczy Rodzicie wspierający i stanowczy przede wszystkim koncentrują się na dwu bardzo ważnych elementach: • dzieci należy uczyć karności (jasno określać granice), • należy kochać się nawzajem. Można stwierdzić, że dwa najważniejsze elementy w wychowywaniu dzieci to: • ustalenie jasno określonych zasad, których naruszanie będzie miało swoje konsekwencje, • czułe, bezwarunkowe i delikatne kochanie dziecka