فرآیند تحلیل سلسله مراتبی Analytical Hierarchy Process {AHP}

1. فرآیند تحلیل سلسله مراتبی Analytical Hierarchy Process {AHP}

2. معرفی و تاریخچة مدل : AHP یک روش ساده محاسباتی بر پاية عملیات اصلی روی ماتریس می باشد که با ایجاد سلسله مراتب مناسب و پردازش گام به گام و ساخت ماتریس های تطبیقی در سطوح مختلف سلسله مراتب , مقادیر ويژة آن را محاسبه کرده و در بردار ضرایب وزنی نهایی, اهمیت نسبی هر گزینه با توجه به هدف رأس سلسله مراتب تعیین می شود. AHP به عنوان یکی از معروفترین فنون تصمیم گیری چند منظوره برای وضعیت های پیچیده ای که سنجه های چندگانه و متضادی دارند, ابزار تصمیم گیری نرمش پذیر و در عین حال قوی بشمار می رود. AHPروشی منعطف, قوی و ساده می باشد که برای تصمیم گیری در شرایطی که معیار های تصمیم گیری متضاد انتخاب بین گزینه ها را با مشکل مواجه کرده, کاربرد دارد.

3. معرفی و تاریخچة مدل : مدل AHP اولین بار توسط توماس . ال . ساعتی ( Thomas L . Saaty) عراقی الاصل در دهة 1970بکار گرفته شد. این در حالی است که امروزه این مدل از جمله مهم ترین مدل های کارا در برنامه ریزی ها با ابعاد گوناگون کارآیی یافته است.

4. ویژگی ها, نقاط قوت و نقاط ضعف مدلAHP • این مدل با شناسایی و اولویت بندی عناصر تصمیم گیری شروع می شود. این عناصر شامل اهداف, معیارها و گزینه های احتمالی. فرآیند شناسایی این عناصر و ارتباط بین آنها در نهایت منجر به ایجاد یک ساختار سلسله مراتبی می شود. • تبدیل موضوع یا مسئلة مورد بررسی به یک ساختار سلسله مراتبی ( تبدیل یک مسئلة پیچیده در قالب اصول سلسله مراتبی و در حقیقت باز کردن مسئله) • تحلیل و ارزیابی همزمان معیار های کمی و کیفی از معیارها(باتوجه به ماهیت چند بعدی مقوله های مرتبط در برنامه ریزی شهری) • به کارگیری برنامه ریزی مشارکتی به تأثیر از مدل برنامه ریزی استراتژیک و تقویت تصمیمات گروهی

5. ویژگی ها, نقاط قوت و نقاط ضعف مدلAHP • ارائه بصورت ترکیبی با مدل های دیگرSWOT, CA و... • امکان بررسی سازگاری نتایج و اصلاح آن • توجه به اثر بخشی عوامل مختلف جهت رسیدن به هدف غایی • رتبه بندی نهایی نتایج و امکان تلفیق آن با ساج و مدل های کمی از جمله منطق بولین • تصمیم گیری به صورت تطبیقی و مقایسات دودوئی • نقاط ضعف • ارزش نسبی به گزینه ها و اعمال سلیقه ها • در بعضی موارد امکان تبدیل به یک مجموعه سلسله مرتبی امکان پذیر نیست

6. کاربردهای مدل AHPدر برنامه ریزی شهری • این روش با توجه به سادگی, انعطاف پذیری, به کارگیری معیار های کمی و کیفی به طور همزمان ,و نیز قابلیت سازگاری در قضاوت ها می تواند در بررسی موضوعات مربوط به برنامه ریز ی شهری کاربرد مطلوب داشته باشد. • کاربرد این مدل در بحث مکانیابی های شهری از اهمیت قابل توجهی برخوردار می باشد. مکانیابی صنایع, کارخانجات, دفع مواد زائد, بازار شهری, مکان یابی شهر های جدید وانتخاب مکان پایتخت جدید و ... • کارایی جهت ارزیابی طرح ها و برنامه ریزی استراتژیک • کاربرد در بحث توسعة فضایی و فیزیکی و...

7. مراحلاجرایی مدل فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) • روش ارزیابی فرآیند تحلیل سلسله مراتبی ( (AHPجزو روش های چند معیاری می باشد که با شناسایی و اولویت بندی عناصر تصمیم گیری شروع می شود. این عناصر شامل هدف, معیار ها یا مشخصه ها, و گزینه های احتمالی می باشند. در این راستا اولین قدم در فرآیند تحلیل سلسله مراتبی تشکیل درختچة سلسله مراتبی می باشد که این عناصر در آن مشخص باشند. سایر مراحل بصورت زیر می باشند: • محاسبة وزن معیارها و احتمالا“ زیر معیار ها • محاسبة وزن گزینه ها • محاسبة امتیاز نهایی گزینه ها • بررسی سازگاری منطقی قضاوت ها

8. مرحلة اول: ساخت سلسله مراتب درختی مکانیابی کارخانه سطح اول( هدف) سطح دوم(معیارها) دسترسی پستی و بلندی دسترسی به آب خطر زمین لرزله شیب زمین لرزه دسترسی به راه دسترسی به شهر ارتفاع گسل ها سابقة زمین لرزه سطح سوم(زیرمعیارها) گزینة 1 گزینة 2 گزینة 3 سطح چهارم(گزینه ها )

9. مرحلة دوم: محاسبة وزن معیارها - اصول ارزش دهی به معیار ها 1- شرط معکوس اگر ترجیح عنصر Aبر B برابر با N باشد, ترجیح عنصر B بر عنصر A با بر با می باشد 2- اصل همگنی عنصر A با B باید همگن و قابل مقایسه باشند و برتری عنصر Aبر Bنمی تواند بی نهایت و صفر باشد 3- اصل وابستگی هر عنصر سلسله مراتبی بر عنصر سطح بالاتر خود وابسته باشد. 4- اصل انتظارات هرگاه تغییری در ساختمان سلسله مراتبی رخ دهد, پروسة ارزیابی باید مجدد انجام گیرد.

10. مرحلة دوم: اصول ارزش دهی به معیار ها در این مرحله جهت ارزش دهی نهایی به معیار ها از روش تطبیقی دودوئی بهره گرفته می شود که در آن دو معیار با همدیگر مقایسه و بر اساس میزان اهمیت آنها و با توجه به هدف ما از تحلیل, ارزش های متفاوت می گیرند. مبنای مقایسة ما در این مرحله جدول 9 کمیتی ساعتی می باشد.

11. مرحلة دوم: محاسبة وزن معیارها مقایسه ها در ماتریس [ N * N] که در اینجا [4*4] ثبت می شوند و اعداد جدول نیز به یکی از دو صورت زیر نمایش داده می شوند: 1- کمیات 1تا 9 طبق جدول ساعتی 2- معکوس اعداد مذکور

12. روش های بدست آوردن وزن معیار ها روش های بدست آوردن وزن معیار ها: روش حداقل مربعات معمولی, روش حداقل مربعات لگاریتمی, روش بردار ویژه و تقریبی روش های معمول: روش مجموع سطری, روش مجموع ستونی, روش میانگین هندسی و روش میانگین حسابی

13. مرحلة دوم: محاسبة نهایی وزن معیارها در این مرحله جهت بدست آوردن وزن نهایی معیارها, میزان بدست آمده برای هر معیار را بر مجموع آن میزان تقسیم تا ضریب نهایی هر معیار مشخص شود.

14. مرحلة دوم: محاسبة وزن زیر معیارها مکانیابی کارخانه سطح اول( هدف) سطح دوم(معیارها) دسترسی پستی و بلندی دسترسی به آب خطر زمین لرزله شیب زمین لرزه دسترسی به راه دسترسی به شهر ارتفاع گسل ها سابقة زمین لرزه سطح سوم(زیرمعیارها) گزینة 1 گزینة 2 گزینة 3 سطح چهارم(گزینه ها )

15. مرحلة دوم: محاسبة وزن زیر معیارها 167/ = ضریب اهمیت ارتفاع از سطح دریا 833/ = ضریب اهمیت شیب زمین 125/ = ضریب اهمیت دسترسی به راه 875/ = ضریب اهمیت دسترسی به شهر

16. مرحلة دوم: محاسبة وزن زیر معیارها 327/ = ضریب اهمیت موقعیت نسبت به گسل ها 413/ = ضریب اهمیت موقعیت نسبت به مراکز زمین لرزه 260 = ضریب اهمیت موقعیت نسبت به زلزه های تاریخی

17. مرحلة سوم: محاسبة وزن گزينه ها مکانیابی کارخانه سطح اول( هدف) سطح دوم(معیارها) دسترسی پستی و بلندی دسترسی به آب خطر زمین لرزله شیب زمین لرزه دسترسی به راه دسترسی به شهر ارتفاع گسل ها سابقة زمین لرزه سطح سوم(زیرمعیارها) گزینة 1 گزینة 2 گزینة 3 سطح چهارم(گزینه ها )

18. مرحلة سوم: محاسبة وزن گزینه ها

19. مرحلة سوم: محاسبة ضریب اهمیت گزینه ها نسبت به زیر معیار ها 685/ = ضریب اهمیت گزینة 1 نسبت به ارتفاع از سطح دریا 240/ = ضریب اهمیت گزینة 2 نسبت به ارتفاع از سطح دریا 075/ = ضریب اهمیت گزینة 1 نسبت به ارتفاع از سطح دریا 685/ = ضریب اهمیت گزینة 1 نسبت به شیب زمین 240/ = ضریب اهمیت گزینة 2 نسبت به شیب زمین 075/ = ضریب اهمیت گزینة 1 نسبت به شیب زمین

20. مرحله سوم: محاسبة وزن نهایی گزینه ها در این مرحله از تلفیق وزن معیار ها و زیر معیار ها در ارتباط با هدف مطالعه و نیز وزن سایت ها در ارتباط با هریک از معیار ها و زیر معیار ها امتیاز نهایی هر سایت مشخص می شود. برای تعیین امتیاز نهایی سایت ها از مدل زیر بهره می بریم: = امتیاز نهایی گزینة j = ضریب اهمیت معیار k = ضریب اهمیت زیرمعیار i = امتیاز گزینة j در ارتباط با زیر معیارi

21. مرحلة سوم: محاسبة وزن نهایی گزینه ها

22. مرحلة سوم: محاسبة وزن نهایی گزینه ها همانطور که جدول فوق نشان می دهد گزینه ( سایت) شمارة 1 بهترین شرایط را برای بارگذاری و مکانیابی پرژه مورد نظر را دارا می باشد.

23. مرحلة چهارم: بررسی سازگاری منطقی قضاوت ها همانطور که گفته شد یکی از مهم ترین مزایای مدل AHP بررسی سازگاری در قضاوت ها می باشد که در چهار مرحله بصورت زیر صورت می گیرد: مرحلة اول: محاسبة بردار AW

24. مرحلة چهارم: بررسی سازگاری منطقی قضاوت ها مرحلة دوم محاسبة ضریب سازگاری, بدست آوردن L از معادلة زير می باشد.

25. مرحلة چهارم: بررسی سازگاری منطقی قضاوت ها مرحلة سوم: محاسبة ضریب سازگاری, بدست آوردن CI از معادلة زير می باشد.

26. مرحلة چهارم: بررسی سازگاری منطقی قضاوت ها مرحلة چهارم محاسبة ضریب سازگاری, بدست آوردن CR از معادلة زير می باشد. حال جهت بدست آوردن ضریب RIاز جدول شاخص تصادفی ساعتی استفاده می شود. OK سازگاری و پذیرش محاسبات انجام شده

33. منابع و مآخذ • - قدسی پور, حسن, مباحثی در تصمیم گیری چند معیاره, فرآیند تحلیل سلسله مراتبی, نشر دانشگاه امیر کبیر1381 • - حکمت نیا,حسن و موسوی,میر نجف, کاربرد مدل در برنامه ریری شهری منطقه ای, انتشارات علم نوین,1384 • - زبردست , اسفندیار, کاربرد فرآیند تحلیل سلسله مراتبی در برنامه ریزی شهری,مجلة هنر های زیبا, شمارة 10, 1380 • - سرور,رحیم, استفاده از روش اچ پی در مکانیابی جغرافیایی,فصلنامة پژوهش های جغرافیایی, شمارة 49, پاییز 1383 • فرهودی, رحمت الله, درسنامة برنامه ریزی منطقه ای, دانشگاه تهران, گروه جغرافیا,1384 • فرجی سبکبار, حسنعلی, مکانیابی واحدهای خدمات بازرگانی با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی, مجلة پژوهش های جغرافیایی, شمارة1384,1384