Çocuk Sağlığı İzlemlerinin Bebek Ölümlerine Etkisi

1. Çocuk Sağlığı İzlemlerinin Bebek Ölümlerine Etkisi Dr. Nilgün Çöl Araz Gaziantep Üniversitesi Tıp Fakültesi Sosyal Pediatri BD. VI. Ulusal Ana Çocuk Sağlığı Kongresi 16-20 Kasım 2011, Antalya

2. Koruyucu hekimlik çalışmalarının yeterlilik göstergesi Ülkelerin önemli kalkınma kriteri Sosyoekonomik durumu Sağlık hizmetlerinin kalitesi Bull World Health Organ, 2011 Bebek ve Çocuk Ölümleri

3. Bebek Ölüm Hızı Bir yıl içinde canlı doğan ve 365 gününü tamamlamadan ölen bebek sayısı X 1000 Aynı yılda canlı doğan bebek sayısı

6. Dünyada Beş Yaş Altı Çocuk Ölüm Nedenleri

7. TNSA-2008, Bebek Ölüm Nedenleri

8. Birleşmiş Milletler Çocuk Fonu • Türkiye • Binyıl kalkınma hedeflerine zamanından önce ulaşan ve bu hedefi geçen az sayıdaki ülke arasında • OECD ülkeleri arasında 5 yaş altı ölüm hızında en büyük azalmayı gerçekleştiren 2. büyük ülke • Türkiye’de ‰17 olan bebek ölüm hızı • DSÖ sınıflamasına göre orta-üst gelir grubundaki ülkelerle benzer • Üst gelir grubundaki ülkelerde bebek ölüm hızı ‰6 • Bebek ölüm hızlarının üst gelir grubundaki ülkelerin düzeyine çekme • Yenidoğan ölümlerinin azaltılması UNICEF, The State of World’s Children, 2009 WHO, World Health statistics, 2010

9. Yenidoğan Ölümleri • Çoğunlukla gebelik ve doğumla ilgili faktörlerden etkilenir • Önlenmesi zor • Tedavisi gelişmiş teknolojik gereçlere bağımlı Koç İ, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 2011

10. Yenidoğan Sonrası Dönemdeki Ölümler • Çevresel / sosyoekonomik faktörlerden daha çok etkilenir • Beş yaş öncesi ölümler • Yoksulluk • Beslenme yetersizliği • Aşı oranlarının düşük olması • Enfeksiyon hastalıkları • Sağlıksız çevre koşulları • Sağlık hizmetlerine ulaşamama Koç İ, Türk Neonatoloji Derneği Bülteni 2010

11. Yenidoğan Sonrası Ölümlerin Azaltılması • DSÖ Binyıl hedefleri • Aşılama • İshalle seyreden hastalıkların kontrolü • Akut solunum yolu enfeksiyonlarının tedavisi • DSÖ ve UNICEF “Çocuk Hastalıklarına Bütüncül Yaklaşım” programı • Solunum yolu hastalıkları • Bulaşıcı hastalıklar • İshalli hastalıklarla savaşım • Büyümenin geliştirilmesi • Aşılama • Anne sütünün desteklenmesi • Yeterli beslenmenin sağlanması WHO. Levels & trends in child mortality. 2010

12. Çocuk Sağlığı İzlemi • Çocuk sağlığı izleminin ilkeleri • İlk 6 ay sadece anne sütü ile beslenme • Emzirmenin ek besinlerle birlikte 2 yaşa kadar devamı • Aşıların eksiksiz ve zamanında yapılması • Taramalar ve fizik muayene aracılığı ile hastalıkların erken tanı ve tedavisi • Sağlıklı beslenme ve büyüme gelişmenin sağlanması • Çocukların sağlıklı yetişmesi konusunda aileye danışmanlık yapılması

13. Türkiye’de tüm çocukların %97’si bir süre emzirilmiştir Hayatın ilk iki ayında sadece anne sütü ile beslenen bebek oranı %69 2-3 aylık bebeklerde sadece anne sütü ile beslenenler %42 Çocuklar 12-15 aylık olduğunda %33’ü emzirilmiyor Ortanca emzirme süresi 16 ay TNSA-2008 Beslenme

14. Beslenme • UNICEF ve DSÖ: • Bebekler ilk 6 ay yalnızca anne sütüyle beslenmeli • Ek gıdaya yedinci aydan itibaren başlanmalı • Anne sütü ile beslenme en az 2 yaşına kadar sürdürürülmeli • Sadece anne sutu ile beslenmenin artırılması icin yapılan girişimlerin • Gelişmekte olan ulkelerde tum beş yaş altı olumleri %13 azalttığı tahmin edilmektedir AAP, Breastfeeding and the use of human milk. Pediatrics, 1997

15. Beslenme • DSÖ ve UNICEF “Emzirme Danışmanlığı” programı • Anne sütünün özelikleri konusunda farkındalığı arttırmak • Annelerin bebeklerini kendi sütüyle beslemesini özendirmek • Anne sütü ile beslenme sırasında ortaya çıkabilecek sorunların çözümlerini sunabilmek • Bu programın uygulanması • Anne sütüne başlama sıklığı artar • Emzirme süresi uzar Bhandari N, Matern Child Nutr 2008

16. Beslenme • Anne sütü • Annenin antikorları aracılığı ile bebeklerin yaşamlarının ilk 6 ayında hastalıklara karşı bağışık olmasını sağlar • Beslenme bozukluklarının sıklığını azaltır • Gıda kaynaklı enfeksiyonları önler • Anne sütü ile beslenen bebeklerde • Solunum sistemi enfeksiyonu daha az • Enfeksiyonlar daha hafif • Hastaneye yatış sayısı daha az Talayere JMP, Pediatrics, 2006

17. Beslenme • İlk 6 ay sadece anne sütü ile beslenme • Diyare • Sıklık azalır • Hastaneye yatışları azalır • Ölümler azalır • Ani Bebek Ölümü Sendromu • Risk azalır • Anne sütü ile beslenme ne kadar uzun sürdürülürse bu etki o oranda artar Lamberti LM, BMC Public Health, 2011 Hauck FR, Pediatrics, 2011

18. Beslenme • Annenin bebeği biberonla beslemeye başlamasının ya da emzirmeyi kesmesinin en sık nedenlerinden biri sütünün yetmediği düşüncesi • Bir bebeğin yeterli süt alıp almadığının kontrolü • Ağırlık artışı • Bebekler ilk 3 ayda günde 30 gr. • İlk 6 aylık dönemde ayda ortalama 500 gr. • İdrar sıklığı • Günde en az 6 kez idrar yapar

19. Beslenme • Çocuk sağlığı izleminde: • Çocukluk çağı beslenmesinde çok fazla değişimler olduğundan beslenme öyküsü her kontrolde mutlaka alınmalı • Emzirme • Önemi, tekniği, sıklığı, süresi • Bebeğin sık sık ve uygun teknikle emzirilmesi, süt salgılanmasını sağlayan en önemli faktördür ve süt yapımının devamını sağlar • Ek gıda • Geçiş zamanı, hazırlanması,uyulması gereken kurallar • Bebeğin aile sofrasına oturtulma zamanı ve kendi kendini beslemeye teşviki gibi konularda bilgi verilmelidir

20. Ulusal aşı programımızın temel amacı Hepatit B, tüberküloz, difteri, boğmaca, tetanoz, çocuk felci, kızamık, kızamıkçık, kabakulak, ve haemophilus influenzea tip B’ye bağlı hastalıklarla invazif pnömokokkal hastalıkları kontrol altına almak Bu hastalıkların olgu ve ölüm hızlarını azaltmak, hatta bazılarının ülkemizde hiç görülmemesini sağlamak Aşılama

21. Aşılama • Türkiye’de tam aşılanma oranı (15-26 aylık çocuklarda) • Kentsel alanda %80; kırsal alanda %67 • Kız: %79 – erkek: %75 • İlk çocukta %81; 6. ve sonrası: %55 • Hiç aşılanmayan çocuk oranı %2 TNSA-2008

22. Yıllara göre aşılanma oranları (%)

23. Aşılama • Çocuk sağlığı izleminde • Her çocuğun aşılama durumu kontrol edilerek eksik aşılar saptanıp, uygun şemalarla aşılanması sağlanır • Aileler • Uygulanan aşı • Aşının gerekliliği • Bir sonraki aşı için ne zaman gelecekleri • Olası yan etkiler konusunda bilgilendirilir • Aşı uygulamaları sırasında • O aşı için kontrendikasyon oluşturabilecek durumlar mutlaka değerlendirilmeli • Yanlış kontrendikasyonların aşılamada çok önemli fırsatların kaçmasına neden olduğu akılda tutulmalıdır

24. Her kontrolde boy, ağırlık ve baş çevresi ölçülmeli ve bunlar büyüme eğrileri üzerinde işaretlenmeli Büyüme verileri çocuk gelişiminin nesnel göstergeleri olmaları nedeniyle çok önemli Çocuklardaki büyüme verilerinin değerlendirilmesinde DSÖ’nün önerdiği üç ölçüt kullanılır Büyüme

25. DSÖ - Büyüme Değerlendirme ÖlçütleriYaşa-göre-ağırlık endeksi • Akut ve kronik yetersiz beslenmeyi değerlendirir • Beslenme durumunun uzun süreli değerlendirmesini yapmak için kullanılır TNSA-2008 • Referans grubun ortanca değerinden • Eksi iki standart sapma gösteren çocuklar • → Düşük kilolu • Beş yaş altı çocukların • %3’ü düşük kilolu

26. DSÖ - Büyüme Değerlendirme ÖlçütleriYaşa-göre-boy endeksi • Yetersiz beslenmenin uzun dönemdeki etkilerinin iyi bir göstergesi • Tekrarlayan enfeksiyonlar • Kronik hastalıklardan etkilenir • Verilerin toplandığı mevsime göre önemli değişiklikler göstermez TNSA-2008 • Referans grubun ortanca değerinden • Eksi iki standart sapma (-2SD) gösteren çocuklar • →Yaşlarına göre kısa (bodur) • Eksi üç standart sapma (-3 SD) gösteren çocuklar • → Ciddi olarak kısa boylu • Beş yaş altı çocukların • 1/10’u bodur • Bunların 1/3’ü ciddi şekilde bodur

27. DSÖ - Büyüme Değerlendirme ÖlçütleriBoya-göre-ağırlık endeksi • Akut olarak yetersiz beslenmiş çocukları gösterir • Yakın geçmişte geçirilen • Enfeksiyon hastalığı • İshal • Gıda arzındaki mevsimsel farklılıkların sonucu TNSA-2008 • Referans grubu ortanca değerinden • Eksi iki standart sapma gösteren çocuklar • →Zayıf • Beş yaş altı çocukların • %1’inden daha azı zayıf

28. Büyüme • Çocuk sağlığı izlemi • Büyümedeki bir duraklamanın erken dönemde saptanması • Nedene yönelik araştırmaların yapılması • Önlem alınması • Tedavi yapılması

29. Aile Planlaması • Bebek ölüm riski doğum sırası ile orantılı olarak artar • Özellikle 4 doğumdan sonra ikiye katlanır • Önceki doğum aralığı ile ölüm hızları arasında negatif bir ilişki vardır • 2 yıldan az ise bebek ölüm hızı ‰ 51, 4 • 2 yıldan fazla ise ‰18 • Yetersiz beslenme ile çocuğun doğum sırası ve doğumlar arasındaki süre arasında bir ilişki vardır • İki yıldan daha kısa aralıklarla doğan çocukların bodur olma olasılığı yüksektir

30. Aile Planlaması • Emzirme esnasında • Yükselen prolaktin düzeyi • Overler ve hipotalamus üzerine etki ederek • Over fonksiyonlarını inhibe eder • → Ovulasyonu önler • Emzirmenin etkin bir aile planlaması yöntemi olarak kullanılması • Bebek 6 aylıktan küçük olmalı • Anne amenoreik olmalı • Bebek etkin şekilde sık emzirilmeli • Her hangi bir ek besin almaması • → Koruyuculuk %98’e ulaşır • Bu şartlardan birinin yokluğunda • → Koruyuculuk ortadan kalkar

31. Annenin eğitim düzeyi ile çocuğun ölüm riski arasında negatif ilişki Annenin eğitimle birlikte Beslenme Aşılanma Çocuk hastalıkları Tedavi konularında daha çok bilgi sahibi olması ile ilişkili Danışmanlık ve Sağlık Eğitimi

32. Danışmanlık ve Sağlık Eğitimi-Pnömoni • Pnömoniyi önlemek çocukluk çağı mortalitesini azaltır • Aşılama • Kızamık, pnömokok, Hib • Yeterli beslenmenin sağlanması • Anne sütü ile beslenmenin arttırılması • A vitamini takviyesi • Çinko alımı • Hava kirliliğinin azaltılması • Evde sigara içilmesi • → Solunum yolu infeksiyonlarını arttırır • → Hastaneye yatışlarını arttırır Huo K, Paediatr Perinat Epidemiol, 2010

33. Danışmanlık ve Sağlık Eğitimi-Pnömoni • DSÖ; • 1. basamağa erişimin kolaylaştırılması • Bakım kalitesinin arttırılması • Özel sektör bakım kalitesinin arttırılması • Toplum da sağlık çalışanlarının rolünün arttırılması • Beş yaş altı • Pnömoni ölümlerini %36 • Total ölümleri %24 azaltır Shresthra BP, BioMed Central, 2011

34. Danışmanlık ve Sağlık Eğitimi - Diyare • Sindirim sistemi enfeksiyonları riskini arttıran faktörler • Bebeklere erken yaşta ek gıda verilmesi • Biberon kullanımı • Dehidratasyonun önlenmesi • İshalli hastalıkların Kontrolü Ulusal Programı (1986) • Ağızdan Sıvı Tedavisi (AST) eğitimi • İshalli çocuklar için en uygun beslenme • Katı gıda miktarının öncesi ile aynı tutulması • Sıvı miktarının arttırılması • Annelerin %63’ü 5 yaş altı ishalli çocuğuna • Verdikleri sıvı miktarını arttırmış • AST paketlerini kullanmışlardır

35. Bebek Ölümlerinin Önlenebilirlik Durumu

36. Türkiye’de Yürütülen Çocuk Sağlığı Programları Genişletilmiş bağışıklama programı Aile planlaması programları Polio eradikasyon programı Neonatal tetanoz eliminasyon programı Anne sütünün teşviki, bebek dostu hastaneler programı Büyüme ve gelişmenin izlenmesi programı İshalli hastalıkların kontrolü programı Akut solunum yolu enfeksiyonlarının kontrolü programı

37. Türkiye’de Yürütülen Çocuk Sağlığı Programları İyot yetersizliği hastalıkları ve tuzun iyotlanması programı Fenilketonüri tarama programı Ağız ve diş sağlığını iyileştirmede flor kullanımı programı Genetik hastalıklardan korunma programı Yenidoğan canlandırma programı Demir gibi Türkiye programı Çocukluk çağı hastalıklarına bütüncül yaklaşım D vitamini yetersizliğinin ve kemik sağlığının korunması projesi

38. TEŞEKKÜRLER…