Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu szkolnictwo.pl

1. Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

2. „Wszystko jest poezją, a najmniej poezją jest napisany wiersz; każdy jest poetą, a najmniej poetą jest poeta piszący wiersze: czy to jest też oczywistość?” (Edward Stachura)„Poezję –tylko co to takiego poezja.Niejedna chwiejna odpowiedźna to pytanie już padła.A ja nie wiem i nie wiem i trzymam się tegojak zbawiennej poręczy.” (Wisława Szymborska)

3. Czym, według Was, jest poezja? To wszystkie utwory pisane wierszem? Na pierwszy rzut oka tak by można było stwierdzić, jednak spójrzmy:wiersz - prozapoezja – proza Na tym etapie pojawia się problem tzw. prozy poetyckiej – prozy przesyconej subiektywizmem, środkami stylistycznymi, które charakteryzują poezję.Należy więc raczej zwrócić uwagę na przeciwstawienieliryka – epikai wyróżnić cechy charakterystyczne liryki, aby nie mieć podobnych kłopotów.

4. Liryka to jeden z trzech rodzajów literackich (obok epiki i dramatu). Do liryki należą utwory zawierające osobiste przeżycia (uczucia), refleksje, wnioski, wzruszenia. Treść uczuciowa jest podana czytelnikowi przez podmiot liryczny w formie monologu lirycznego. Podmiot liryczny (podmiot wypowiedzi lirycznej) - fikcyjna osoba wyrażająca swoje przeżycia, refleksje i poglądy, stanowiąca zarazem ośrodek świata przedstawionego utworu. Jest to postać wykreowana na użytek danej wypowiedzi. Uwaga! Nie jest to autor wiersza.

5. Podmiot liryczny może być bardziej lub mniej widoczny w utworze. Z tego względu wyróżniamy:Lirykę bezpośrednią, kiedy to bezpośrednio, w 1 os. lp., "ja" liryczne wyznaje swoje uczucia, przeżycia, myśli.Lirykę pośrednią, w której podmiot liryczny jest bardziej ukryty, nie wyznaje wprost lecz wyraża swe myśli przez sytuacje, zdarzenia, opisy. Utwory te mają charakter narracyjny lub dialogowy, stąd mamy kilka odmian tego rodzaju liryki:

6. opisowa (uczucia podmiotu lirycznego wyrażone są przez opis np. krajobrazu, przedmiotu), - sytuacyjna, narracyjna (w formie wypowiedzi dialogowych i narracyjnych podmiot liryczny prezentuje jakieś zdarzenie (sytuację), w którym nie brał udziału innych osób, oprócz podmiotu lirycznego pojawia się bohater liryczny.Lirykę zwrotu do adresata, w której oprócz jawnego podmiotu lirycznego wyróżniamy wyraźnego adresata lirycznego ("ty" liryczne), którym może być osoba/grupa osób, pewna zbiorowość, ale także zjawisko czy pojęcie abstrakcyjne (miłość, śmierć)

7. To właśnie od podmiotu lirycznego zależy perspektywa patrzenia na świat, który przedstawia utwór (wyraźnie widzimy subiektywizm liryki). To, jak się on wypowiada, w jakich okolicznościach, charakteryzuje sytuację liryczną, czyli sytuację, w jakiej znajduje się podmiot liryczny. Może ona mieć charakter apelu, wyznania, zwrotu do adresata, spowiedzi, modlitwy, opisu. Aby ją określić, zapytać zawsze należy: kto, do kogo i o czym mówi, kiedy, gdzie, w jaki sposób i w jakim celu to czyni?

8. Jak „wyglądają” wiersze, z którymi do tej pory się spotkaliście? Na co się dzielą i czy w ogóle podział w nich istnieje? Ze względu na układ utwory liryczne możemy podzielić na: stychiczne stroficzne (wiersz pisany bez (wiersze podzielone podziału na strofy, na mniejsze cząstki w sposób ciągły) zwane strofami)

9. Czynniki wierszotwórcze, czyli co utwór czyni wierszem: Co z powyższej notatki wiemy? Zajmiemy się pojęciami, które powinniśmy już znać.

10. Podstawą organizacji wiersza jest wers (pojedyncza linijka tekstu). Kilka, wyodrębnionych graficznie, wersów, tworzy strofę, czyli zwrotkę (może mieć różną liczbę sylab). Powtarzalność wersów, obok wymienionych przed chwilą innych elementów, jest źródłem rytmu. Z wersem związane jest również zagadnienie intonacji, czyli tonu głosu. Wyróżniamy dwie intonacje: zdaniową (obecna w mowie codziennej, oficjalnej i w prozie) oraz wersową, związaną właśnie z poezją:

11. intonacja wersowa - ton głosu rozpatrywany w ramach linijki, bez względu, czy pokrywa się ona ze zdaniem, czy stanowi tylko jego częśćintonacja zdaniowa - ton głosu różnicuje elementy całego zdania, bez względu na to, czy zapisane jest ono w jednej linijce tekstu czy w kilku (w zależności od zdania jest: wznosząca – w zdaniu pytającym; wznosząco – opadająca w zdaniu oznajmującym; w zdaniu rozkazującym zazwyczaj opadająca – posłuchajcie wypowiedzianych przez siebie zdań, a sami zauważycie różnicę)

12. Rymy (powtórzenie tych samych lub podobnie brzmiących wyrazów – szczególnie ich zakończeń, w ustalonych, zazwyczaj końcowych miejscach wersów) dodatkowo scalają i organizują utwór liryczny. Pojawiły się jeszcze określenia: przerzutnia, anafora, epifora, powtórzenie. To przykłady środków stylistycznych. Co to takiego?

13. Należy pamiętać, że język poezji nie jest językiem bezpośredniej komunikacji; to sztuka mówienia „nie wprost”. Ten sposób wyrażania unika utartych zwrotów, pragnie być oryginalny, odkrywczy, stara się wzruszyć i zainteresować odbiorcę. W utworach lirycznych mamy do czynienia z metaforyzacją tekstu – przekład z języka polskiego na język poezji, język naszej wyobraźni. Stąd w inny sposób łączy się zwroty, wyrażenia, nawet buduje zdania. W tej organizacji pojawiają się niecodzienne twory językowe, zwane środkami stylistycznymi. Wśród nich wyróżniamy:

14. Epitet oznacza słowo określające rzeczownik. Epitety najczęściej występują w postaci przymiotnika. Animizacja (ożywienie) to przypisanie przedmiotom, stanom lub pojęciom cech istoty żywej. Antropomorfizacja to rodzaj animizacji, polegający na nadawaniu cech ludzkich przedmiotom, roślinom, zwierzętom, a nawet ideom

15. Onomatopeja ( dźwiękonaśladownictwo) efekt osiągany w poezji za pomocą wyrazów dźwiękonaśladowczych, oddających odgłosy natury Metafora (przenośnia) - wyrażenie, w którym częściowo przenosi się znaczenie wyrazu na drugi, łączy się słowa niezgodnie z ich pierwotnym znaczeniem i nadaje im dzięki temu nowe znaczenia Porównanie – figura stylistyczna, której istota polega na zestawieniu członu porównywanego i członu porównującego, opartym na co najmniej jednej wspólnej cesze

16. Apostrofa – bezpośredni, patetyczny zwrot do osoby, bardzo często do bóstwa, spersonifikowanej idei lub przedmiotuPrzerzutnia – występująca w wierszu sprzeczność między granicą wersu a granicą segmentu składniowego; fragment całości składniowej zostaje przerzucony do następnego wersu – zdanie nie kończy się w jednym wersiePowtórzenie – chwyt retoryczny, który polega na co najmniej dwukrotnym użyciu elementu językowego (wyrazu, wyrażenia, konstrukcji)

17. pifora - powtarzanie wyrazu lub grupy wyrazów na końcu wersów, zdań, strof nafora - powtórzenie jakiegoś wyrazu (zwrotu) na początku następujących po sobie wersów, zdań, akapitów

19. Rodzaj: liryka Gatunki liryczne: Pieśń Fraszka Tren Sonet Hymn Elegia Oda