Llythrennedd Gwyddonol PISA: canllaw byr ar gyfer athrawon Cyfnod Allweddol 4

2. Llythrennedd Gwyddonol PISA: canllaw byr ar gyfer athrawon Cyfnod Allweddol 4 Llywodraeth Cymru Medi 2014

3. Cyflwyniad • Mae’rRhaglenRyngwladolAsesuMyfyrwyr (PISA) yngwerthusosystemauaddysgledled y byddrwybrofisgiliau a gwybodaethdysgwyr 15 mlwyddoedyn y meysyddallweddol: darllen, mathemateg a gwyddoniaeth. • Cynheliryrasesiadau bob 3 blynedd, a gwyddoniaethfydd y ‘priffaes’ yn 2015. Mae hynyngolygu y byddtuahanner y cwestiynauyn y prawf PISA 2015 ynasesuLlythrenneddGwyddonol. • GweithredirPISA gan y SefydliadargyferCydweithrediad a DatblygiadEconomaidd (OECD), syddwedicyhoeddifframwaithgwyddoniaethdrafftmanwlargyfer 2015. Mae’rfframwaithynamlinelluesblygiad y meddwla’rymchwilryngwladolsyddwedigoleuodatblygiadasesuLlythrenneddGwyddonoldros y blynyddoedddiwethaf. • Mae’rcanllawbyrhwnargyferathrawon, yncrynhoi’relfennauallweddolo’rddogfenFframwaith a fydd o fuddi chi wrthgyflwynogwyddoniaethyngNghyfnodAllweddol 4. Rhoddirrhagor o fanylion am yrhyn a asesir, gangynnwysgwybodaeth am gyd-destunau’rcwestiynau ac enghreifftiau o gwestiynausy’namlygupwyntiauallweddolyn y Fframwaith OECD, http://www.oecd.org/pisa/pisaproducts/pisa2015draftframeworks.htm • Mae Llywodraeth Cymru hefydwediparatoi (2012) Canllawiddefnyddio PISA felcyd-destundysgusy’ndarparurhagor o wybodaeth am y cefndiri PISA; gangynnwyssut y gall cwestiynauyn y dull PISA gynorthwyoaddysgeg a gwellaaddysgu a dysgu. http://wales.gov.uk/topics/educationandskills/publications/guidance/pisaguide/?lang=cy • Rhagweliry bydd y cymorth a roddirargaeltrwyLywodraeth Cymru a’chConsortiwmaddysglleol o fuddhefydargyfergwellaperfformiadeichdisgyblionmewnarholiadauallanoleraill.

4. Pam y maeLlythrenneddGwyddonolynbwysiginiyngNghymru? • Mae angeni bob un o’chdisgyblionddeall bod gwyddoniaethynrhanannatodo’ubywydau bob dydd. O’rdechnoleg a ddefnyddiant, eu dull o deithio ac o gyfathrebu ag eraill, i’whiechyd, eubwyda’udefnydd o ynni.. • Dylenthefydddealleffaitheudewisiadauareulleseuhunain ac eraill ac aryramgylchedd, ynlleol ac ynfyd-eang. • Dylaidisgyblionddeallmaigwyddoniaethfyddcraiddyrymdrechionioresgynrhaio’rheriau y mae’rbydyneuhwynebu, megisgwellaclefydau, prinderbwydneu’rnewidynyrhinsawdd, a dylentddeallrhaio’rdulliau y byddgwyddonwyryneudefnyddioyn y gwaithhwnnw. • Hwyrachyr â rhaio’rdisgyblionymlaenifodynwyddonwyr y dyfodol, a dod o hydiatebionarloesolibroblemau’rbyd. Mae arGymruangenrhagor o wyddonwyraddysgedig a chymwysedig, o’rddauryw, fel y gallwngynnaleindatblygiadeconomaidd, cymdeithasol ac amgylcheddol. Foddbynnag, byddllawerrhagoro’rdisgyblionyndefnyddiogwyddoniaeth a sgiliaugwyddonolynrhano’ugyrfayn y dyfodol. • Pa bynnaglwybrau a ddilynirganeichdisgyblionarôlgadaelyrysgol, byddlefelgadarn o LythrenneddGwyddonolynhanfodoli’wparatoiifywmewnbydsy’nnewidyngyflym. 

5. Beth yw Llythrennedd Gwyddonol? • DiffinnirLlythrenneddGwyddonolganyr OECD fel: “y gallu i ymdrin â materion perthynol i wyddoniaeth, ac â syniadau gwyddoniaeth, fel dinesydd myfyrgar” • Ar gyfer Llythrennedd Gwyddonol, mae gwybodaeth greiddiol am gysyniadau a damcaniaethau gwyddoniaeth yn ofynnol. • Mae’nofynnolhefydgwybod am y gweithdrefnau ac arferioncyffredinsy’ngysylltiedig ag ymchwilwyddonol, a sut y mae’rrhainyngalluogigwyddoniaethisymudymlaen. • Mae ganddisgyblionsy’nwyddonollythrennogwybodaeth am: • y prifgysyniadau a syniadausy’nffurfiosylfaenargyfermeddwlgwyddonol a thechnolegol; • y modd y deilliwydgwybodaethwyddonol; and • ibaraddau y maetystiolaethneuesboniadaudamcaniaetholyncyfiawnhau’rwybodaethhonno.

6. Enghraifft o ddisgyblwyddonollythrennog Yn 15 oed, maegan Nia ddiddordebbywmewnpynciaugwyddonol. Mae’nymdrinyndda â materionsy’ngysylltiedig â gwyddoniaeth, yn y dosbarth ac ymmywydehangachyrysgol, ac yncymrydagweddystyriol at fateriontechnolegol, adnoddaua’ramgylchedd. Mae Nia ynadfyfyrio’ngysonarbwysigrwyddgwyddoniaeth, a hynny o bersbectifpersonolynogystal â chymdeithasol. Ernadyw Nia, arhyn o bryd, ynbwriaduastudiogwyddoniaeth y tuhwntiGyfnodAllweddol 4, mae’namlwgynymwybodol bod gwyddoniaeth, technoleg ac ymchwilynelfennauhanfodolo’rdiwylliantcyfoes. Mae’nsylweddolihefydfoddealltwriaethdda o ddulliaugwyddonolynfanteisiolmewnllawer math o waith. Mae’narddangoslefeldda o lythrenneddgwyddonol.

7. CydrannauLlythrenneddGwyddonol • Mae LlythrenneddGwyddonolfely’idiffinnirgan OECD ynadeiladuargyfres o gymwyseddau, meysyddgwybodaeth ac agweddau. • (OECD 2013, PISA 2015 Draft Science Framework) • (OECD 2013, FframwaithGwyddoniaethDrafft PISA 2015)

8. CydrannauLlythrenneddGwyddonol Cymwyseddau Dylaidisgyblsy’nwyddonollythrennogfedruarddangos tri chymhwysedd: • Esbonioffenomenaynwyddonol: Adnabod, cynnig a gwerthusoesboniadau am ystod o ffenomenanaturiol a thechnolegol • Gwerthusoa chynllunioymholiadgwyddonol: Disgrifio ac arfarnuymchwiliadaugwyddonol a chynnigffyrdd o drincwestiynauynwyddonol • Dehonglidata a thystiolaethynwyddonol: Dadansoddi a gwerthuso data, honiadau a dadleuonmewnamrywiaeth o senarios, a thynnucasgliadaugwyddonolpriodol.

9. CydrannauLlythrenneddGwyddonol Gwybodaeth Mae gwybodaethynofynnolargyfer y cymwyseddauuchod, a diffinnirgwybodaethgan OECD mewn 3 maes: • Gwybodaetham gynnwys: Y ffeithiau, cysyniadau, syniadau a damcaniaethau a sefydlwydganwyddoniaeth. Erenghraifft, sut y maeplanhigionynsyntheseiddiomoleciwlaucymhlethganddefnyddioegnigolau, dŵr a charbondeuocsid. • Gwybodaethweithdrefnol: Yrarferiona’rcysyniadau y seilirymholiempirigarnynt. Erenghraifft, sut y gellirdefnyddionewidynnaurheoli a gweithdrefnaugweithredusafonoliganfodeffaithmaintarwyneballanolargyfraddadweithio. • Gwybodaethepistemig: Deall y rôl a gyflawnir gan ddadleuon, arsylwadau, damcaniaethau, hypotheses, modelau a chwestiynau mewn gwyddoniaeth. Er enghraifft, wrth drafod y defnydd o statinau ar raddfa eang i leihau colesterol, a’r modd y gall adolygu gan gymheiriaid, herio’r data a gesglir gan gwmnïau cyffuriau ac eraill, neu herio hypotheses ynglŷn â’u heffeithiolrwydd a’u sgil effeithiau ein galluogi i wneud penderfyniadau ynglŷn â defnyddio statinau.

10. CydrannauLlythrenneddGwyddonol • Mae’rgalluiddisgrifioffenomenagwyddonolyngalw am wybodaethwyddonol. • Foddbynnag, mae’rmeysyddgwybodaethgweithdrefnol ac epistemighefydynangenrheidiol, ermwynadnabodcwestiynau y gellireutrindrwyymholigwyddonol, barnu a ddefnyddiwydgweithdrefnaupriodol, a gwahaniaethurhwngmateriongwyddonol a gwerthoeddneuystyriaethaueconomaidd. • Wrthi’chdisgyblionbrifio, byddantyncaffaelgwybodaeth o lu o ffynonellau, gangynnwys y rhyngrwyda’rcyfryngautorfol. • Byddarnyntangengwybodaethweithdrefnol ac epistemigermwynpenderfynu pa raio’rhollhoniadausy’nymdreiddioi’rgymdeithasgyfoes (e.e. drwyhysbysebuneuhaeriadausy’nseiliedigarwaith) sy’ntarddu o ddefnyddiogweithdrefnaupriodol ac sy’ngyfiawnadwy.

11. CydrannauLlythrenneddGwyddonol Agweddau • Mae LlythrenneddGwyddonolyncydnabod bod y modd y mae’chdisgyblionynarddangoseucymwyseddaugwyddonolhefydynffactor. • Bydd eu hagwedd tuag at wyddoniaeth yn penderfynu eu lefel o ddiddordeb, yn cynnal eu hymlyniad, a hwyrach yn eu symbylu i weithredu (e.e. wrth ddewis astudio gwyddoniaeth ymhellach, neu wneud dewisiadau ynglŷn â’u dull o fyw).

12. AsesiadLlythrenneddGwyddonol 2015 • Mae fframwaithLlythrenneddGwyddonol PISA 2015 ynrhoi’rmanylion am ddosbarthiad y pwyntiausgôrargyfer y meysyddgwybodaethynogystalâ’rcymwyseddau. • Yngryno, byddcymhareb y cwestiynausy’nasesugwybodaetheichdisgyblion am y cynnwys, i’rcwestiynausy’nasesugwybodaethweithdrefnol ac epistemigoddeutu 3:2. • Byddoddeutu 50% o’rcwestiynauynprofi’rcymhwyseddiesbonioffenomenaynwyddonol, 30% y cymhwyseddiddehongli data a thystiolaethynwyddonol, ac 20% y cymhwyseddiwerthuso a chynllunioymholiadgwyddonol. • Yn y rhanfwyaf o achosion, byddyrunedauprawfynasesucymwyseddau a chategorïaugwybodaethlluosog, gydachwestiynauunigolyncanolbwyntioar un math o wybodaeth ac un cymhwysedd. • Bydd y gofyniadgwybyddolyncynnwyscwestiynauisel, canolig ac uchel (caled); a bydd tri dosbarth o gwestiynau: amlddewissyml; amlddewiscymhleth; ac ymatebionlluniedig (ysgrifenedigneuluniadol).

13. AsesiadLlythrenneddGwyddonol 2015 • Byddcymwyseddau, meysyddgwybodaeth ac agweddauyncaeleuharchwiliomewncyd-destunausy’nymwneudâ’rcanlynol: • yrhunan, y teulu a grwpiaucymheiriaid (personol), • y gymuned (lleol a chenedlaethol), a • bywydledled y byd (byd-eang). • Byddcyd-destunau’rcwestiynauyncaeleugwasgaruar draws y lleoliadaupersonol, lleol/cenedlaethol a byd-eang, yn y gymhareb 1:2:1, ynfras. • Bydd y deunyddsymbylua’rcwestiynauyndefnyddioiaitheglura syml, a chyfyngirarnifer y cysyniadau a gyflwynirymmhobparagraffunigol. • Ni fyddcwestiynauLlythrenneddGwyddonolynasesudarllennagallumathemategol, ganfod y rhainyncaeleuprofimewnrhannaueraillo’rasesiad PISA, ondbyddgofyni’chdisgyblionddeall y testunauermwynateb y cwestiynaugwyddoniaeth.

14. LlythrenneddGwyddonolynyrystafellddosbarth – cymorthathrawon • Mae ganeichConsortiwmAddysgrhanbartholGynghorydd / ArweinyddDysgusyddargaeligynorthwyoaddysgu a dysguLlythrenneddGwyddonolyneichysgolyngNghyfnodAllweddol 4. • Mae’rCynghorwyr/ ArweinwyrDysguyn y consortia wedicaeldogfenMatricsCymharusy’nolrhain y tri maesgwybodaethLlythrenneddGwyddonol PISA 2015 gyferbynâ'rprifgymwysteraugwyddoniaethCyfnodAllweddol 4 a gyflenwirarhyn o brydyngNghymru. • MewntrafodaethaugydaChynghorydd/ ArweinyddDysgueichConsortiwm, gall yrofferynhwnfodynddefnyddiolargyferadolygu’rhyn a gyflenwirgennycharhyn o brydgyferbynâ’rhyn y gall eichdisgyblioneiwynebuynyrasesiad PISA 2015, ac argyferdatblyguLlythrenneddGwyddonolyngyffredinol. • Byddhwnynbwysighefydwrthbaratoiargyfernewidiadauyn y cwricwlwma’rcymwysteraugwyddoniaethyn y dyfodol.

15. LlythrenneddGwyddonolynyrystafellddosbarth – cymorthathrawon • Bydd eich Cynghorydd Gwyddoniaeth/ Arweinydd Dysgu yn hwyluso dysgu gan gymheiriaid rhwng ysgolion yn eich ardaloedd lleol. Gall roi arweiniad ichi hefyd ynglŷn â’r ystod o adnoddau a deunydd cyfoethogi sydd ar gael i gefnogi cyflwyno llythrenneddgwyddonolyngNghymru. • Amlinellirisodyrhyn a fyddargaelyn 2014/15: • Enghreifftiauo gwestiynaullythrenneddgwyddonolyn y dull PISA, mewnfformatparodargyfer y dosbarth • Canllawiauwedieudiweddaruar STEM (Gwyddoniaeth, technoleg, peirianneg a mathemateg, gangynnwysgwybodaeth am yrymagweddLlythrenneddGwyddonol • ModiwlHMS arLythrenneddGwyddonolargyfereichdatblygiadpellach • Cyfeiriadurar-lein o raglennicyfoethogi a deunyddiau STEM • Calendro ddigwyddiadau a gweithgareddaugwyddoniaethargyferdysgwyr, athrawon a rhieni • Gwybodaethiddysgwyr am yrfaoedd a dysgupellachmewncysylltiad â gwyddoniaeth • Deunyddiaugwyddoniaeth CA4 arHwb