460 likes | 791 Views
PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE. Helder Lopes Koordenador Politika Ekonomia Ministeriu Finansas Timor-Leste Dili, Junhu-2014. PANORMAKA EKONOMIA: Kresimentu Ekonomiku. Komparasaun Investimentu Husi Setor Privadu no Publiku (Naun Petroliferu).
E N D
PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE Helder Lopes Koordenador Politika Ekonomia Ministeriu Finansas Timor-Leste Dili, Junhu-2014
PANORMAKA EKONOMIA: Kresimentu Ekonomiku Komparasaun Investimentu Husi Setor Privadu no Publiku (Naun Petroliferu)
PANORAMA EKONOMIA TL Defisit iha Komersiu Internasional (wainhira eksklui Mina-rai nudar produtus eksportasaun )
PANORAMA EKONOMIA:TL NiaImportasaun (000 USD) Timor-Leste Nia Produtus Importasaun iha Lista “Top 10” Merchandise & Non Merchandise
PANORAMA EKONOMIA :Inflasaun nebe boot no produtivadade nebe ki’ik nudar impedimentus ba investimentu husi setor privadu
PANORAMA EKONOMIA : Populasaun ho tinan apropriadu atu servisu – barak mak la involve iha merkadu trabalhu
PANORAMA EKONOMIA :(1) Kriasaun Empregu Husi Setor Privadu Empregu Kria Husi Setor Privadu (%) Empregu Kria Husi Setor Privadu Naun-Petroliferu
PANORAMA EKONOMIA :(2) Kriasaun Empregu Husi Setor Privadu Kriasaun Empregu Husi Setor Privadu Bazeia ba Industria Kriasaun Empregu Husi Setor Privadu Bazeia ba Distritu
PANORAMA EKONOMIA :Se makbenefisiaHusiKresimentuEkonomikuNebe Boot Fonte: ADB Fonte: Banku Mundial
PANORAMA EKONOMIA :(1) EstratejiaAtuIhaKresimentuEkonomikuNebe Boot, Inklusivu no Sustentavel
PANORAMA EKONOMIA :(2) EstratejiaAtuIhaKresimentuEkonomikuNebe Boot, Inklusivu no Sustentavel • ESTABILIDADE MAKRO EKONOMIA • AseguraKatakPolitikaFiskalSustentavel: • Tambasetorprivaduduvidaatuinveste se karikihatempunarukdespeza no demandagovernu la sustentavel • InflasaunModerada: • Timor-Leste hahuihainflasaunnebekiik (Q4 2013), importanteatumanteininflasaun entre 4%-6% • REFORM ESTRUTURAL • Objetivu: Atu halo ambientenegosiuiha Timor-Leste saiatrativuliu tan. • PolitikaAtu Halo FerformaEstrutural • - SERVE (One Stop Shop) • - PresizaLei baRai (Kolateral) • - Lei investimentu • - Lei tributaria
PANORAMA EKONOMIA :(3) EstratejiaAtuIhaKresimentuEkonomikuNebe Boot, Inklusivu no Sustentavel • IHA KOMITMENTU ATU KONTINUA HADIA INFRA-ESTRUTURA NO REKURSUS UMANUS: • Objetivu: Atuhatuunkustuprodusaun, riskuno aumentaprodutividade • Infra-estrutra: Estarada, eletrisidade (Jestaun O&M), portu, aeroportu, be mos • RekursusUmanu: asesubaedukasaun, kualidadeedukasaunno edukasaunnebeorientaba“demand and supply” • DIVERSIFIKA EKONOMIA: • DezenvolveSetorAgrikultura: tambaihapotensia (maibetenkibazeiabavantajenkomparativu), populasaunbarak (liu-liuiha areas rurais) makseidependebasetorida nee, no Agrikulturanudarsetor ho karakter “labor intensive.” no SME • DezenvolveSetorTurismu: tambaihapotensia, labor intensive no ho natureza SME; • DezenvolveSetorPetroliferu: liu-liuindustria downstream • DezenvolveSetorManufaktura: transformasaunekonomiano “labor intensive” • Dezenvolve SME: Tambasei halo ekonomia ho alisersenebemetin, labor intensive.
POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE Panoramika Orsamentu Timor-Leste Emprestimus Fundu Mina-rai OrsamentuJeralEstadu (OJE) Reseitashusiimpostos RSE Rikeza Mina-rai ReseitasDomestikas Reseitaslaosimposto ReseitasPetroliferasihaFuturu Ajensiaretensaun DespezasGovernu Promesas Kapital Rekorrente
POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE Fundu Petroliferu: Balansu Fundu Petroliferu Aumentu Kada Tinan.
POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE Fundu Petroliferu: Reseitas Fundu Mina-rai • Source: NDPF and BU 2013 • Figura 2013-2022 bazeabakalkulasaun no asumpsaunihaOrsamentu 2014. Kalkulasaunatualizadu (updated calculation) sei halo ihafulanAgostu 2014 baOrsamentu 2015.
POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE Reseitas Domestika • Governuihakomitmentuatuaumentareseitasdomestika • Presizaestabelegruputrabalhunasionalbareforma lei tributaria no investimentu – KomitmentuGovernuiha 2014
POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE Politika Fiskal: Regulamentu no Disiplina Fiskal Atu iha Sustentabilidade Fiskal, Governu estabele ona instrumentu fiskal hirak tuir mai nudar meius atu kontrola despeza publiku
POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE Fatores Prinsipais Nebe Konsidera Iha Prosesu Preparasaun Orsamentu • PrioridadeNasional • SustentabilidadeFiskal • KapasidadeEzekusaun • KualidadeOrsamentu • KapasidadeEkonomiaatuAbsorve
POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE PrioridadeNasional: Planeamentu & Orsamentu. Faze Implementasaun PED PLANU ESTRATEJIKU DEZENVOLVIMENTU NASIONAL 2011-2030 “Visaun: Timor-Leste SaiNasaun ho RendimentuMédiu-Altuiha 2030” PLANU BA 2021-2030 PLANU BA 2016-2020 PLANU BA 2011-2015 • FAZE I • DezenvolveRekursusUmanus; • Dezenvolve Infra-estrutura; • HametinInstitusoens • MDGs no “New Deal” • FAZE II • KontinuaDezenvolve Infra-estrutura; • HametinRekursusUmanus; • HaburasKompetividadeEkonomika • FAZE III • HalakonKi’ak; • HaforsaSétorPrivadu no “Kooperativa; • Moderniza no DiversifikaEkonomia
POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE PrioridadeNasional: Planeamentu & Orsamentu. DiversifikasaunEkonomia PLANU ESTRATEJIKU DEZENVOLVIMENTU NASIONAL 2011-2030 “Visaun: Timor-Leste SaiNasaun ho RendimentuMédiu-Altuiha 2030” TRANSFORMA ESTRUTURA EKONOMIA Moderniza no DiversifikaEkonomia TURISMU PETROLIFERU AGRIKULTURA SETORES PRINSIPAIS: Dezenvolvimentu Infra-estrutura no RekursusUmanus
POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE PrioridadeNasional: Planeamentu & Orsamentu. MetasPrinsipaisba 2015 OBJETIVU: Iha Oportunidades ba ema hotu-hotu ho forma justa no inkluziva, no kresimentu ekonomikunebe dinâmika no inovadora.
POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE PrioridadeNasional: Planeamentu & Orsamentu. MDGs
POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTEPrioridadeNasional: Planeamentu & Orsamentu. Relasaun Entre PED, PSGs and MDGs Planudezenvolvimentu Infra-estruturaiha PED atusuportadezenvolvimentusosiu-ekonomikunebeinklusivu no sustentavel.
POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTEPrioridadeNasional: Planeamentu & Orsamentu. OinsaAtuSaiNasaun ho RendimentuMédiu - Altu Nasaun– RendimentuAltu (GNI per-kapita>$12,616) ITA AGORA IHA NEE??? BELE ATINJI KA LAE??? OINSA??? Nasaun-Rendimentu Médiu - Altu (GNI per-kapita $4,086 too $12,615) Timor-Leste – non-oil GNI $1,361 DezenvolvimentuEkonomiku DezenvolvimentuSosial Nasaun-Rendimentu Médiu - Baixu (GNI per-kapita $1,036 too $4,085) Nasaun - Rendimentu Baixa (GNI per-kapita <$ 1,035) PerioduOkupasaunIndonesia PerioduKolonizasaun too 1975
POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTEPrioridadeNasional: Planeamentu & Orsamentu. “Economic Miracle Countries” PersizaTinanHiraHodiSaiNasaunRendimentuMédiu- Altu
POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTEPrioridadeNasional: Planeamentu & OrsamentuEstratejia Iha “Mirracle Economic Countries” Hodi Sai Nasaun ho Rendimentu Médiu- Altu
Estrutura DPCM Social Strategic Sector Co-Chairs: VPM Supported by AusAID Economic Strategic Sector Co-Chairs: MoF/MoCIE/MoAF Supported by WB Secretariat : GVPM Secretariat: NDEP, MoF Sub sector Social Security Sub sector MoAF Sub sector Tourism Sub sector Natural Disasters Management Office of Prime Minister Sub sector Petroleum/Natural Resources Sub sector MoCIE Sub sector Education Sub sector Health Sub sector Youth Governance /Institutional Dev. Strategic Sector Co-Chairs: MoJ Supported by UN National Secretariat DPMU, MoF Supported by UN Infrastructure Dev. Strategic Sector Co-Chairs : MoPW/MoTC Supported by ADB Secretariat: MPS, ADN, NPC Secretariat: Justisa Sub sector Justice Sub sector WATSAN/Electricity Urbanization Sub sector Security Reform Sub sector Roads/Bridges/ Airports/Ports Sub sector ASEAN Chair: MFAC Sub sector Decentralization
POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE Sustenbilidade Fiskal: Formula Sustentabilidade Fiskal ba Timor-Leste Despezas Reseitas & Finansiamentu Revenues =< • Reseitas Domestikas • Rikosoin Mina-rai • Emprestimu • Rekorente • Kapital • Promesas (inklui selu emprestimu)
POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE Sustenbilidade Fiskal: Despeza Atual no Planu Despeza Iha Futuru Tuir RSE ka lae?
POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE Sustenbilidade Fiskal: Despeza Atual no Planu Despeza Iha Futuru Tuir RSE ka lae?
POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE Sustenbilidade Fiskal: Defise Fiskal Naun-Petroliferu
POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE Kapasidade Ezekusaun: Revizaun Despeza Publika: Orsamentu vs Ezekusaun Data 19-Maiu 2014
POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE Kapasidade Ezekusaun: Revizaun Despeza Publika: Kualidade Despeza – Gasta Barak Iha Q4
POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE Kapasidade Ezekusaun:
POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE Kualidade Orsamentu: Orsamentu no Despeza Atual Domina Husi Despeza ba “Rekorente”
POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE Kualidade Orsamentu: Despeza Atual no Planu Despeza Rekorente
POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE Kualidade Orsamentu: Kualidade Despeza – Despeza Nebe la fo Benefisiu Direta ba Povu
POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE Kualidade Orsamentu: Kualidade Despeza – Orsamentu ba Manutensaun Kiik OrsamentubaKonstrusaun Boot-MaibebaManutensaunKiik
POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTEKapasidade Ekonomia Atu Absorve: Inflasaun Iha Timor-Leste ho Nia Kauzas
POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTEKapasidade Ekonomia Atu Absorve: Kauzas Inflasaun Husi Fatores External Estavel – Evidensia Katak Kauza Inflasaun Husi Fatores Domestikas
POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTEKapasidadeEkonomiaAtuAbsorve: SikluInflasaun • Despezarekorentebelekontribuibainflasaun; • Fatoreseksternal no internal kauzainflasauniha TL.
POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTEKapasidadeEkonomiaAtuAbsorve: OsanSai Barak Liu baRai-Liur 1/ Total consumption and gross capital formation; 2/ Imports of goods and services; Sources: Timor-Leste authorities; and IMF staff estimates.