ÇEVRE KANUNU VE ATIK YÖNETİMİ T.C. ANKARA VALİLİĞİ İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Demirhan KÜÇÜK

1. ÇEVRE KANUNU VE ATIK YÖNETİMİ T.C. ANKARA VALİLİĞİ İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Demirhan KÜÇÜK Çevre Mühendisi 18 Mart 2009

2. Çevre Kanunu Ve Atık Yönetimi 2872 sayılı Çevre Kanunun Kirletme yasağı başlıklı 8. Maddesinde ‘Her türlü atık ve artığı, çevreye zarar verecek şekilde, ilgili yönetmeliklerde belirlenen standartlara ve yöntemlere aykırı olarak doğrudan ve dolaylı biçimde alıcı ortama vermek, depolamak, taşımak, uzaklaştırmak ve benzeri faaliyetlerde bulunmak yasaktır.’ hükmü, İzin alma, arıtma ve bertaraf etme yükümlülüğü başlıklı 11. Maddesinde ise ‘Üretim, tüketim ve hizmet faaliyetleri sonucunda oluşan atıklarını alıcı ortamlara doğrudan veya dolaylı vermeleri uygun görülmeyen tesis ve işletmeler ile yerleşim birimleri atıklarını yönetmeliklerde belirlenen standart ve yöntemlere uygun olarak arıtmak ve bertaraf etmekle veya ettirmekle ve öngörülen izinleri almakla yükümlüdürler.’ hükmü yer almaktadır.

3. ATIK YÖNETİMİ Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından Çevre Kanununun ilgili hükümleri doğrultusunda atık yönetimi uygulamalarının düzenlenmesi amacı ile Yönetmelik, Tebliğler ve Genelgeler yayımlanarak atık yönetimine ilişkin standart ve diğer şartlar tanımlanmaktadır. Atık Yönetimi; Evsel, ambalaj, inşaat ve yıkıntı, tıbbi, bitkisel /madeni yağ, pil/akü, PCB/PCT li malzeme, ÖTL ve diğer tehlikeli atıkların minimizasyonu, kaynağında ayrı toplanması, geçici depolanması, ara depolanması, transfer istasyonları oluşturulması, taşınması, geri kazanılması, bertarafı, tesislerin işletilmesi, kapatma ve izleme-kontrol süreçlerini içeren bir yönetim biçimidir.

4. TÜRKİYEDE ATIK MEVZUATI Çevre Kanunu (2872-1983) (5491-2005) Basel Sözleşmesi (1994)

5. KATI ATIKLAR ( Evsel ve Evsel Nitelikli Endüstriyel Atıklar ) Katı atıkların yönetimine ilişkin standart ve yöntemler 14.3.1991 tarih ve 20814 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmış ve sonraki yıllarda da çeşitli değişiklikler yapılmış hali ile yürürlükte bulunan Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ile berlirlenmiştir. Katı atıkların, üretici veya taşıyanları tarafından denizlere, göllere ve benzeri alıcı ortamlara, caddelere, ormanlara ve çevrenin olumsuz yönde etkilenmesine sebep olacak yerlere dökülmesi yasak olmakla birlikte çöpü üretenler çöp biriktirme kaplarını, çevrenin sağlığını bozmayacak şekilde kapalı olarak muhafaza etmek ve çöp toplama işlemi sırasında yol üstünde hazır bulundurmak zorundadırlar. Ayrıca, Evsel katı atık ve evsel nitelikli endüstriyel katı atık üreten kişi ve kuruluşlar, katı atıklarını belediyelerin ve mahallin en büyük mülki amirinin istediği şekilde konut, işyeri gibi üretildikleri yerlerde hazır etmekle yükümlüdürler.

6. AMBALAJ ATIKLARI Ambalaj atıklarının yönetimine ilişkin standart ve yöntemler 24.06.2007 tarihli ve 26562 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği ile tanımlanmıştır. Bu atıkların (kağıt, karton, cam, plastik, tahta vb.) kaynağında ayrı olarak toplanması, diğer atıklarla karışmayacak, kirlenmeyecek şekilde düzenli olarak depolanması ve sınırları içerisinde bulunulan ilgili ilçe belediyelerine yada bu belediyelerin yetkilendirdiği lisanslı kuruluşlara bedelsiz olarak verilmesi gerekmektedir.

7. KAPSAM Aşağıdaki örnekler “ambalaj” olarak kabul edilirler. CD kutusuna sarılmış streç film Tek kullanımlık tabak ve bardaklar Satış yerlerinde doldurularak kullanılan yapışkan film, sandviç torbaları, alüminyum folyo ve benzeri malzemeler Hazır yiyecek ambalajları Su, maden suyu, meyve suyu şampuan, deterjan ve benzeri ambalajların kapakları Köpük, karton ve benzeri destekleyici malzemeler Yumurta viyolleri Ve benzeri ürünler • Aşağıdaki örnekler “ambalaj” değildir. • Bitki saksıları • Tamir, bakım aletleri gibi saklama kutuları • Çay poşetleri • Peynirin etrafındaki balmumu tabakası • CD’nin içinde kendisiyle birlikte saklandığı kap • Tek kullanımlık çatal, bıçak, kaşık • Kapağın bir kısmını oluşturan rimel fırçası • Ambalaja takılan yapışkan etiketler • Ambalajlamada kullanılan plastik, metal ve benzeri şeritler • Deterjanların içinde bulunan ve doz ölçmede kullanılan kaplar • Alışveriş poşetleri • Kargo ve kurye sektöründe kullanılan zarflar, plastik poşetler ve koliler • Ve benzeri ürünler

8. TEHLİKELİ ATIKLAR Tehlikeli atıkların yönetimine ilişkin standart ve yöntemler 14.03.2005 tarihli ve 25755 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ile belirlenmiştir. Bu atıkların birbirleri ile karıştırılmadan toplanması, atıkların kod numaralarının tanımlanarak (Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik Ek-4 te yer alan) beton saha üzerine yerleştirilmiş sağlam, sızdırmaz, emniyetli ve uluslararası kabul görmüş standartlara uygun olan ve üzerlerinde “tehlikeli atık” ibaresi yer alan konteynerler içerisinde ayrı olarak yüzseksen günden fazla olmamak kaydıyla geçici depolanması ve lisans almış taşıyıcılar vasıtasıyla lisanslı bertaraf /gerikazanım tesislerine belgeli olarak gönderilmesinin sağlanması gerekmektedir.

9. TEHLİKELİ KABUL EDİLEN ATIKLARIN ÖZELLİKLERİ • H1 'Patlayıcı`: • H2 'Oksitleyici`: • H3-A 'Yüksek oranda Tutuşabilenler `: • H3-B 'Tutuşabilen`: • H4 'Tahriş edici`: • H5 'Zararlı`: • H6 ‘Toksik’: • H7 ‘Kanserojen’: • H8 ‘Korozif’: • H9 ‘Enfeksiyon yapıcı’: • H10 ‘Teratojenik’: • H11 ‘Mutajenik’: • H12 • Havayla, suyla veya bir asitle temas etmesi ile zehirli veya çok zehirli gazları serbest bırakan madde veya preparatlar. • H13 • Yukarıda listelenen karakterlerden herhangi birine sahip olan atıkların bertarafı esnasında ortaya çıkan madde ve preparatlar. • H14 ‘Ekotoksik’: • NOT: Tehlikeli özelliklere ilişkin etiketlemede kullanılacak işaretler için “Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliği” EK 4 kullanılacaktır.

10. TEHLİKELİ MADDE SEMBOLLERi • Yanıcı • Patlayıcı • Zehirli • Tahriş edici • Korozif • Çevreye zararlı

11. Tehlikeli Atıklar Ülkemizde oluşan ve kayıt altına alınabilmiş başlıca tehlikeli atıklara örnek olarak;   • Tehlikeli madde ile kontamine olmuş ambalajlar (boya kutuları, kimyasal kapları, yağ teneke ve varilleri,tehlikeli kimyasal malzeme ambalajları ) • Atık Yağlar (Motor, makine ve türbin yağları, sentetik ve mineral yağlar, emülsiyon ve solüsyonlar)   • Tehlikeli madde ile pislenmiş bez, eldiven, üstübü gibi atıklar, • Arıtma Çamurları • Boya çamurları,Fosfat Çamurları, • Atık Tinerler, Asitler, Bazlar ,Diğer solventler” • Eski piller ve aküler, • Flouresan lambalar, kartuş ve tonerler, • Laboratuvar Kimyasalları, • Tehlikeli kimyasal malzemelerle kontamine olmuş ıskarta malzemeler, • Metal işleme atıkları, • Döküm kumları,

12. ÜRETİCİNİN SORUMLULUKLARI • Atıkların tesis içinde yönetmelikte öngörülen kriterlere uygun geçici depolarda bekletilmesi için valilikten izin almak, ( Ayda 1000 kg’dan fazla atık üretenler. ) • Atıkların insan sağlığı ve çevreye yönelik zararlı etkisini, bu Yönetmelik hükümlerine uygun olarak en aza düşürecek şekilde atık yönetimini sağlamakla, üç yıllık atık yönetim planını bu Yönetmeliğin yürürlüğe giriş tarihinden itibaren altı ay içinde hazırlayarak valilikten onay almakla, • Üretilen atık tür ve miktarına ilişkin atık beyan formunu her yıl doldurarak Bakanlığa göndermek,

13. ATIK MOTOR ve SANAYİ YAĞLARI Atık yağların yönetimine ilişkin standart ve yöntemler 30.07.2008 tarihli ve 26952 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ile belirlenmiştir. Bu atıkların (hidrolik, motor, makina, şanzıman ve yağlama yağları vb) kaynağında ayrı olarak toplanması, diğer atıklarla karışmayacak şekilde üzerinde “Atık Yağ” ibaresi bulunan kırmızı renkli tank/konteyner içerisinde yağmurdan korunacak şekilde depolanması ve Motor yağları haricindeki yağlar için kategori tespiti yaptırılarak lisans almış yetkili taşıyıcılar vasıtasıyla Motor yağlarının ise sadece Bakanlığımızca Yetkilendirilmiş kuruluş olan PETDER yetkili taşıyıcısı vasıtasıyla lisanslı bertaraf / gerikazanım tesislerine belgeli olarak gönderilmesi gerekmektedir.

14. Atık Motor ve Sanayi Yağları Atık yağların yönetmelikte belirtilen esaslar dışında kullanılması ve doğrudan ısınmada, enerji üretiminde, inşaat sektöründe, sanayide, motorlu araçlarda ve benzeri şekillerde yasal olmayan yollar ile değerlendirilmesi yasak olup -usulsüz kullanıldığı tespit edilen atık yağların özelliğine uygun olarak en yakın lisanslı işleme veya bertaraf tesisine gönderilmesi sağlanarak 2872 sayılı Çevre Kanunu doğrultusunda idari para cezaları uygulanmaktadır.

15. Atık Yağ Üreticisinin Yükümlülükleri • Atık yağ analizlerini 15 inci maddeye uygun olarak yapmak veya yaptırmakla, • Atık yağları kategorilerine göre ayrı ayrı 18 inci maddede belirtilen şekilde geçici depolamakla, • Atık yağların lisans almış taşıyıcılar vasıtasıyla lisanslı işleme ve bertaraf tesislerine gönderilmesini sağlamakla, • Yönetmeliğin 26 ncı maddesine göre kayıt tutmakla ve EK-2’de yer alan Atık Yağ Beyan Formunu doldurarak takip eden bir sonraki yılın Şubat ayı sonuna kadar İl Çevre Ve Orman Müdürlüğüne göndermekle,

16. ATIK PİL VE AKÜMÜLATÖRLER Atık pil ve akümülatörlerin yönetimine ilişkin standart ve yöntemler 21.08.2004 tarihli ve 25569 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği ile belirlenmiştir. ATIK AKÜLERİN, duvarları aside karşı dayanıklı boya ile boyanmış zemini beton veya asfalttan oluşturulmuş ve aside karşı dayanıklı olan bir alanda üst üste beş adetten fazla olmayacak şekilde (sızıntı ve akıntı yapan akülerin ise tek tek onsekiz litrelik sızdırmaz polipropilen kaplarda) doksan günü geçmemek şartıyla geçiçi olarak depolanması, akümülatör üreticisinin öngördüğü şekilde üreticiye veya üreticinin yetkilendirdiği bir kuruluşa dönmesinin sağlanması amacı ile lisanslı taşıyıcılar vasıtası ile lisanslı geçici depolama veya lisanslı geri kazanım tesislerine belgeli olarak teslim edilmesi gerekmektedir.

17. ATIK PİL VE AKÜMÜLATÖRLER ATIK PİLLER, iç ve dış yüzeyleri korozyona dayanıklı ,kolay taşınabilir ve hacmi asgari 4 m3 veya daha fazla olan, sızdırmazlık özelliği taşıyan ve her iki yüzeyine “Atık Pil Geçici Deposu” ibaresi bulunan kırmızı renkli konteynerlerde depolanır. Bu Konteynerler beton zeminli ve üstü kapalı alanlarda bulundurulmalıdır. Atık piller pil ürünlerinin dağıtımını ve satışını yapan işletmelere veya belediyelerce oluşturulacak toplama noktalarına atık pilleri teslim edilebilir yada “TAŞINABİLİR PİL ÜRETİCİLERİ VE İTHALATÇILARI DERNEĞİ” (TAP) tarafınca yönetilen sisteme teslim edilebilir.

18. BİTKİSEL ATIK YAĞLAR Bitkisel atık yağların yönetimine ilişkin standart ve yöntemler 19.04.2005 tarihli ve 25791 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği tanımlanmıştır. Bu atıkların (yemeklik kızartma yağları) kaynağında diğer atıklardan ayrı olarak toplanması, sızdırmaz, iç ve dış yüzeyleri korozyona dayanıklı bidon, konteyner ve tank gibi toplama kaplarında biriktirilmesi, bu atıkların gönderileceği lisanslı geri kazanım tesisleriyle veya toplayıcılarla yıllık sözleşme yapılması ve lisanslı taşıyıcılar vasıtasıyla lisanslı geri kazanım veya bertaraf tesislerine belgeli olarak gönderilmesi gerekmektedir.

19. ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLER Ömrünü tamamlamış lastiklerinin yönetimine ilişkin standart ve yöntemler 25.11.2006 tarihli ve 26357 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği ile tanımlanmıştır. Bu atıkların yangına ve sivrisinek, fare gibi zararlıların üremesine karşı önlem alınmış kapalı alanlarda en fazla altmış gün geçici olarak depolanması ve yetkili taşıyıcılara ücretsiz olarak teslim edilerek lisanslı gerikazanım/bertaraf tesislerine belgeli olarak gönderilmesinin sağlanması gerekmektedir.

20. POLİKLORLU BİFENİL VE POLİKLORLU TERFENİLLER ( PCB VE PCT ) Poliklorlu Bifenil ve Poliklorlu Terfenillerin Kontrolü Hakkında Yönetmelik 27.12.2007 tarih ve 26739 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. PCB’ler genelde aşağıdaki amaçlarla kullanılır • Transformatör ve Kondansatörlerde izolasyon maddesi, • Plastik içinde yumuşatma maddesi, Yanıcılığı yavaşlatan, renklendirmelerde vb. • Binalarda yalıtım maddesi-Eklem noktalarında • Hidrolik tesisatlarda katkı maddesi Pcb ve pct içeren atık madde ve ekipmanlar zemin geçirimsizliği sağlanmış, kapalı ve havalandırma imkânı bulunan tesis içinde belirlenmiş alanlarda geçici  olarak depolanmalıdır. Kullanılmış PCB ve PCB içeren madde ve ekipmanların taşınmasında Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinin taşımaya ilişkin hükümleri uygulanır. • 50 ppm ve üzerinde PCB içeren sıvı, katı ve macunumsu tüm maddeler, ekipman ve atıklar Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine uygun olarak lisanslı tesislerde bertaraf edilir. • PCB içeren yağların geri kazanım ve bertarafında Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliğine uyulur. • 5 litre ve daha fazla PCB içeren madde ve ekipmanları elinde bulunduranlar, bunları, Bakanlık PCB envanterine kayıt ettirmekle yükümlüdür. Kapasitör setlerinde 5 litre eşik değeri hesabı, seti oluşturan her bir kapasitörün PCB’li kısımlarının hacimleri toplanarak yapılır.

21. TIBBİ ATIKLAR Tıbbi atıkların yönetimine ilişkin standart ve yöntemler 22/07/2005 tarih ve 25883 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ile belirlenmiştir. Tıbbi atıklar yırtılmaya, delinmeye, patlamaya ve taşımaya dayanıklı 100 mikron kalınlığında, her iki yüzünde “Uluslararası Biyotehlike” amblemi ile “DİKKAT TIBBİ ATIK” ibaresini taşıyan kırmızı renkli plastik torbalarda biriktirilir ve tıbbi atık taşıma konteynırı ile en yakında bulunan tıbbi atık geçici atık deposuna veya konteynerine götürülür. Böyle bir imkanın olmaması halinde üretilen tıbbi atıkların ilgili belediyenin tıbbi atık toplama ve taşıma aracı tarafından alınması sağlanır. Bu durumda tıbbi atıklar güvenli bir şekilde muhafaza edilir ve gerekirse ikinci bir tıbbi atık torbasının içine konulur. Atıklar, tıbbi atık toplama aracı gelmeden önce kesinlikle dışarıya bırakılmaz, evsel atıklar ile karıştırılmaz ve evsel atıkların toplandığı konteynerlere konulmaz.