ÖZEL FİNANSMAN TEKNİKLERİ

1. ÖZEL FİNANSMAN TEKNİKLERİ • FİNANSAL KİRALAMA(LEASİNG) Yard.Doç.Dr.Hayri BARAÇLI Yard.Doç.Dr.Mustafa İME

2. FİNANSAL KİRALAMA(LEASİNG) • Finansal Kiralamanın Tanımı • Türkiye'de leasing kelimesi karşılığı olarak, kiralama, teçhizat kiralama kredisi, finansal kiralama gibi kavramlar kullanılmaktadır. Ancak, bu kavramların ingilizce "leasing" kavramının tam olarak karşılığını vermediği bir gerçektir. Bu nedenle, Türkçe'de yazılmış bir çok çalışmada, finansal kiralama kavramı yerine, leasing kelimesi kullanılmaktadır. • Finansal kiralama tanımları içerisinde,en açık tanım olarak,Avrupa Leasing Birliği’nin tanımı alınabilir. Bu tanıma göre: ‘Finansal kiralama,belirli bir süre için kiralayan (lessor) ve kiracı (lessee) arasında imzalanan ve üreticiden kiracı tarafından seçilip,kiralayan tarafından satın alınan bir malın,mülkiyetini kiralayanda,kullanımını ise kiracıda bırakan bir sözleşme olup,malın kullanımını belirli bir kira ödemesi karşılığında kiracıya bırakmaktadır. • Yine,değerleme bakımından bir işlemin finansal kiralama sayılabilmesi için, aşağıdaki kriterlerden en az birini taşıması gerekmektedir. • İktisadi kıymetin mülkiyetinin kira süresi sonunda kiracıya devredilmesi, • Kiracıya, kira süresi sonunda, iktisadi kıymeti rayiç bedelinden düşük bir bedelle satın alma hakkı tanınması, • Kiralama süresinin, iktisadi kıymetin ekonomik ömrünün %80 inden daha büyük bir bölümünü kapsaması, • Sözleşmeye göre yapılacak kira ödemelerinin bugünkü değerlerinin toplamının, iktisadi kıymetin rayiç bedelinin %90'ından daha büyük bir değeri oluşturması.

3. Bu kriterler ile, Amerikan Finansal Muhasebe Standartları Komitesi'nin ve Uluslararası Muhasebe Standartları Komitesi'nin bir kira sözleşmesinin finansal kiralama sayılabilmesi için belirlediği kriterler arasında bir paralellik sağlanmıştır. • 4842 sayılı Kanun'da yapılan yeni finansal kiralama tanımı ile, finansal kiralamanın kapsamı genişletilmiş olup, 3226 sayılı FKK'ya göre finansal kiralama sayılamayacak işlemlerde, değerleme bakımından artık finansal kiralama işlemi sayılabilecektir. Yeni finansal kiralama tanımının getirdiği farklılıklar şunlardır: • Finansal Kiralama Şirketi dışında herhangi bir kurum veya işletme tarafından yapılmış olsa bile, yukarıdaki kriterlerden en az birini taşıyan sözleşmeler, finansal kiralama sözleşmesi sayılacaktır. • Finansal kiralama sözleşmeleri 4 yıldan daha kısa süreli de olabilir. • Doğrudan finansal kiralama, mümkün hale gelmektedir. Doğrudan kiralamada, bir üretici veya satıcı işletme, araya bir kurum veya leasing şirketi koymadan, doğrudan kiracıyla, finansal kiralama sözleşmesi imzalayabilmededir. 3226 sayılı FKK'ya göre ise, üretici/satıcı ile kiracı arasında bir kiralama şirketinin olması zorunludur. • Arsa, arazi ve binalarla ilgili olarak yapılan bir sözleşme, bir finansal kiralama şirketi tarafından yapılmış olsa bile, kira süresi sonunda mülkiyet devrini veya kiracının satın alma hakkını içermiyorsa, değerleme bakımından finansal kiralama sözleşmesi sayılmayacaktır.

4. Bilindiği gibi, finansal kiralama, geleneksel finansman seçeneklerine göre yeni bir yöntemdir. Finansal kiralama, orta vadeli yatırım kredisi, kira, taksitli satış gibi üç değişik işlemin birleşmesinden oluşan ve bunlardan farklı bir nitelik gösteren, kendine özgü bir işlemdir. Türkiye'de benimsenen şekliyle, orta vadeli kredi kullanımına çok yakın finansman yöntemi olarak kabul edilebilir. • Finansal kiralama, sabit varlıkların kullanımına olanak veren bir araçtır. Finansal kiralamanın özünde, para dışında bir iktisadi değerin borç olarak alınması yatmakta ve kiracı, kira sözleşmesi ile sabit bir yükümlülük altına girmektedir. Bu nedenle, finansal kiralama, borçla finansmanın bir şekli olarak kabul edilebilir. • Finansal kiralama uygulaması ile, sabit varlıklar konusunda iki mülkiyet kavramı ortaya çıkmıştır. Bu kavramlar, hukuki mülkiyet ve ekonomik mülkiyet kavramlarıdır. Finansal kiralama işleminde, kiralama şirketi, hukuki mülkiyete, kiracı ise,ekonomik mülkiyete sahip olmaktadır. Finansal kiralamanın esası, söz konusu iki farklı mülkiyet kavramına dayanmasıdır.

5. Finansal Kiralamanın Gelişimi • Kiralama uygulamalarını Fenikelilere kadar uzatmak mümkündür. İlk kiralama uygulamaları, toprak ve gemi kiralamalarıdır. • İngiltere'de 1840'larda demiryolu vagonlarının kiralaması söz konusu olmuş ve dünyada ilk tescilli kiralama şirketi "Birmingham Wagon Company" 25 Mayıs 1885'de kurulmuştur. • Yatırımların kiralama yöntemiyle finansmanı, 1930'lu yıllarda ABD'de ekonomik bunalıma çözüm olarak da düşünülmüştür. • Günümüzdeki anlamıyla, finansal kiralama uygulamaları, 1950 yılından sonra başlamıştır. Leasing yönteminin yaygınlaşmasında II. Dünya Savaşı sonrası yaşanılan teknolojik gelişmeler, yenileme ve modernleştirme çalışmalarının önemli bir rolü vardır. • İlk leasing şirketi, 1952 yılında Amerikalı C.Larence, Josef Küre ve D.P. Boothe tarafından kurulmuştur. Bu şirketin adı "United States Leasing International Inc."dır. Finansman ve kiralama şirketi olarak ilk leasing şirketinin kurulması, birçok kişi tarafından gerçek leasing'in başlangıcı olarak kabul edilmektedir. • Leasing şirketleri, başlangıçta, makina ve teçhizat üreticilerinin satış­arını arttırmak üzere kurulmuş ve onların birer uzantısı olarak faaliyet göstermiştir. Daha sonraki yıllarda, leasing şirketlerinin bir bölümü, belli birkaç ürün yerine, her türlü makina ve teçhizatı kiralayan leasing şirketlerine dönüşmüştür. • Kârın, makine ve teçhizatın mülkiyetinden çok, kullanımından doğduğu düşüncesinin yanı sıra, vergi yönünden amortisman oranlarının esnekleştirilmesi ve kiralama gelirlerinin vergi muafiyetinin genişletilmesi, kiralamanın gelişmesinde önemli bir etken olmuştur. • Finansal kiralama uygulamalarının yaygınlaşmasında, kiralama şirketleri önemli bir rol oynamıştır. Finansal kiralama şirketleri kurulduktan sonra, kiralama fikri hızla yayılmış ve 1950'li yıllarda, ABD'de birçok finansal kiralama şirketi kurulmuştur. Kiralama şirketleri, üreticilerin yerine, kiralama ve finansman görevi yapmış ve riskleri üstlenmiştir. • Finansal kiralama uygulamalarının ve finansal kiralama şirketlerinin, gelişmiş ülkelerde yaygınlaşmasının nedeni, bu ülkelerde pazarlama ve sermaye olanaklarının fazla artışıdır. Rekabetin de etkisiyle, gelişmiş ülkelerdeki finansal kiralama şirketleri, nakit sıkıntısı çeken işletmeleri cazip sloganlarla uyarmaya ve kendi pazarlama güçlerini arttırmaya yönelmişlerdir. • Amerikan finansal kiralama şirketleri, çok geçmeden faaliyetlerini Avrupa'ya taşımışlardır. 1960 yılından başlayarak, on yıl boyunca, hemen hemen tüm batı Avrupa ülkelerinde, Amerika'lı şirketlerin katılımıyla, yeni finansal kiralama şirketlerinin kurulduğu görülmüştür. • Finansal kiralamanın gelişimi bu kadarla kalmamış, Avrupa'dan sonra, 1970'li yıllarda gelişmekte olan ülkelere de sıçramış ve finansal kiralama uygulamaları bu ülkelerde de başlamıştır. Gelişmekte olan ülkelerde finansal kiralama uygulamalarının başlaması ve yayılmasında, gelişmiş ülkelerdeki başarılı finansal kiralama uygulamalarının yanı sıra, Dünya Bankası'nm bir uzantısı olan Uluslararası Finansman Kurumu (IFC) 'nün yaptığı çalışmaların payı vardır.

6. Finansal Kiralamaya Konu Olan Mallar • Finansal kiralamaya her tür mal konu olmaktadır. Önceleri, kiralama konusuna yalnızca taşınmaz mallar girerken, daha sonralar., tüketim ve yatırım malları, hatta peştemaliye, marka, patent gibi maddi, olmayan değerler de uzun vadeli kiralamaların konusunu oluşturmuştur. • Finansal kiralama, mallar açısından şu şekilde sınıflandırılabilir: • Tüketim malları kiralaması: Bir yıldan az olmayan sürelerle, otomobil ve televizyon kiralaması, tüketim mallar, kiralamasına örnek olarak verilebilir. • Yatırım malları kiralaması: Yatırım malları kiralaması, makine ve teçhizat kiralamasını kapsar. Yatırım malları kiralaması kendi içinde ikiye ayrılabilir. • Taşınır sabit malların kiralanması, • Taşınmaz sabit malların kiralanması. • Türkiye'de, finansal kiralama şirketlerinin verilerine göre, finansal kiralamaya konu olan mallar şunlardır: • Tekstil makinaları ve tezgahları, • Bilgisayarlar ve yüksek kapasiteli bilgi işlem üniteleri, • Uçaklar, helikopterler, • Matbaa makineleri, • Kuru yük gemileri, tanker, ro-ro ve diğer deniz taşıtları, • Sanayi kalıpları, • Tıbbi cihazlar, • Santraller ve haberleşme araçları, • Elektronik şans makineleri, • Otobüsler, • Tezgahlar, makineler, • Komple fabrikalar, • Şirketler için otomobiller, • İnşaat makineleri, vinçler, her türlü taşıt araçları, • Komple hastane, otel ve büro donanımları, • Enerji tesisleri, • İhracata yönelik komple üretim bantları.

7. Leasing’in Maliyeti • Kiracı açısından leasing işleminin maliyeti şu kalemlerden oluşmaktadır. • Kira bedeli • Sigorta masrafları • Kur farkları • Bakım ve onarım giderleri

8. Leasing Sisteminin işleyişi • Leasing sisteminin işleyiş süreci şu şekildedir: • Kiracı firma tarafından yatırım malı seçilerek satıcı firma ile fiyat ve teslim koşullarını içeren bir ön anlaşma yapılır. • Proje finansman sağlanması aşamasına geldiğinde yatırımcı firma bir leasing şirketine başvurur. Değerlendirme için gerekli bilgi ve belgeleri leasing şirketine verir. • Leasing şirketi gerekli mali analizleri yaparak yatırımcı firmaya birteklifte bulunur gerekli görülürse yatırımcı firmadan teminat talep edilir. • Anlaşmaya varıldığı zaman leasing şirketi ile yatırımcı firma arasında noter onaylı leasing sözleşmesi imzalanır. Yatırımların teşvikli olması durumunda leasing sözleşmesi imzalandıktan sonra hazine müsteşarlığına başvurularak teşvik belgesi leasing şirketine devredilir. • Leasing şirketi mal bedelini satıcı firmaya öder. • Leasing konusu mallar kiracıya teslim edilir. • Kiracı leasing sözleşmesinde belirlenen kiraları leasing şirketine öder ve malları kullanır. • Sözleşme süresinin sonun ya mallar kiracı tarafından sözleşmede daha önde belirlenen düşük bir bedel ile satın alınır ya leasing sözleşmesi daha düşük bir kira tutarı ile uzatılır yada mallar kiracı tarafından leasing şirketine iade edilir.

9. Finansal Kiralama Yöntemleri • Kiralama, genel olarak, yurt içi kiralama ve uluslararası kiralama olmak üzere ikiye ayrılır. • Kiralamanın "yurt içi" ya da "uluslararası" olması, kiralanan malın ithal edilip edilmediğine göre değil, sözleşmeye taraf olanların, yurt içinde olup olmadığına bağlıdır. Başka bir deyişle, bir mal, yurt içinde faaliyet gösteren leasing şirketi tarafından kiralanıyorsa, ister Türkiye'de üretilmiş, isterse ithal edilmiş olsun, yurt içi kiralamadır. • Öte yandan, eğer kiralayan şirket, yurt dışında faaliyet gösteriyorsa ve Türkiye'deki bir leasing şirketi, kiralama işlemine aracılık yapıyorsa, uluslararası kiralamadan söz edilir.

10. Uluslararası Kiralama • Uluslararası leasing, kiracı ile leasing kuruluşunun ayrı ülkelerde bulunmaları halinde söz konusu olmaktadır. • Uluslararası leasing, bir çeşit taksitli ithalat özelliği taşıdığından, bu uygulamaya, özellikle gelişmekte olan ülkelerdeki yatırımcıların sık sık başvurdukları görülmektedir. • Uluslararası leasing’in gelişmesinde rol oynayan başlıca faktörler şunlardır: • Özellikle, uçak ve gemilerin satın alınmasının büyük harcamalar gerektirmesi ve işletmelerin leasing yoluyla, finansman yükünü makine ve teçhizatın çalışma ömrüne bölmek istemeleridir. • Dünya ekonomisinde çok önemli payı olan çok uluslu şirketler, uluslararası leasing'in gelişmesini hızlandırmaktadır. Son yıllarda, bu tip büyük müşteriler, leasing kolaylıklarıyla yakından ilgilenmişler ve doğal olarak,leasing kuruluşlarının büyümesinde önemli rol oynamışlardır. • Uluslararası finansal kiralama şirketleri, potansiyel müşterilere ulusal kiralama şirketlerine göre daha cazip teklifler sunmaktadır. • Makine ve teçhizatın kiralanmasına aracılık eden ve hukuki olarak malın sahibi olan şirketler, esnek hareket etmektedir. • Uluslararası finansal kiralamanın, ülkelerin ithalat ve ihracat düzenlemelerine, kambiyo kontrollerine ve uluslararası borçlanma sınırlamalarına bağlı olmaksızın gelişmesi söz konusudur. • Ülkeler, ihracatlarını geliştirmek için, uluslararası finansal kiralama yöntemini, bir pazarlama stratejisi olarak kullanmaktadır. Örnek olarak, 1978/79 yıllarında, Japon hükümeti tarafından desteklenen ve "Samurai Leasing" denilen program gösterilebilir. Bu programa göre, Japon finansal kiralama şirketleri, ABD uçaklarını önce satın almışlar, sonra uluslararası alanda kiralayarak, ithalatlarını arttırmış ve döviz rezervlerini azaltmış gibi göstermişlerdir. Daha sonra, kambiyo risklerini azaltmak için, Japon Yeni üzerinden daha düşük faizli sözleşmeler yaparak, Yen gelirlerinin kendilerine dönmesini sağlamışlardır. Bu program, "Shogun Lease" olarak bilinmektedir.

11. Kiralama Türleri • Leasing işlemleri, çeşitli ölçütlere göre sınıflandırabilir. En sık rastlanan sınıflama, fınansal kurumların fonksiyonları açısından yapılmaktadır. • Buna göre, kiralama, • faaliyet kiralaması, • fınansal kiralama olarak sınıflandırılabilir. • Başka bir ifadeyle, kiracının ve kiraya verenin ihtiyaçlarına ve kiralanan varlığın özelliklerine göre, farklı koşullar içeren kiralama sözleşmeleri düzenlemek mümkündür.

12. Finansal Kiralamanın Sakıncaları • Finansal kiralamanın üstünlükleri yanında, kiracı ve kiraya veren açısından sakıncaları da vardır. Söz konusu sakıncalar aşağıdaki gibi özetlenebilir. • Kiracının, kira süresi sonunda malın hurda değerinden yoksun kalması, sözkonusu olabilir. • İşletmeler, leasing ile kullandıkları varlıkların mülkiyetine sahip olmadıklarından, varlıkları borçlarına karşılık ipotek ettirememekte, bu nedenle, borçlanırken teminat sorunları olabilmektedir. • Leasing, bütçe sınırlamalarını aşmaya ve az bir özkaynakla yatırımı gerçekleştirmeye olanak verdiğinden, bu yola sık sık başvuran işletmeleri gelecekte ödeme güçlüğü beklemektedir. • Leasing’in ülkeden ülkeye değişen bazı sakıncaları olabilir. Enflasyonla birlikte, kur riskinin kiracı üzerinde kalması, önemli bir risk oluşturmaktadır • Büyük işletmeler, leasing'i alternatif finansman olanaklarıyla birlikte değerlendirip, maliyeti en düşük olanı seçmektedir. Bu nedenle, leasing, genellikle, KOBİ’ler gibi, kredi limitleri dolmuş işletmeler tarafından tercih edilmektedir. Bunun sonucu olarak, riski artan kiralama şirketleri, maliyetlerini de arttırmaktadır.

13. Finansal Kiralama Şirketlerinin Fon Kaynakları • Finansal kiralama şirketlerinin başlıca fon kaynaklan şunlardır: • Öz sermaye, • Otofimansman • Yabancı kaynaklar • Yurt içi yabancı kaynaklar • Tahvil ve finansman bonosu ihracı • Banka kredileri • Satıcı kredileri • Menkulleştirme • Yurt dışı yabancı kaynaklar • Yurt dışına tahvil ve finansman bonosu ihracı • Banka kredileri • Satıcı kredileri • Menkulleştirme