Różnorodność biologiczna Bezkręgowce – Invertebrata Materiały z ćwiczeń 1-3

1. Różnorodność biologiczna Bezkręgowce – Invertebrata Materiały z ćwiczeń 1-3

2. KRÓLESTWA ORGANIZMÓW ŻYWYCH Regnum –Virales(wirusy, priony) Regnum –Archaebacteria(anaerobowe, produkujące metan) Regnum – Monera(bakterie, sinice) Regnum –Protista(jednokomórkowce: pierwotniaki, okrzemki, glony jednokomórkowe) Regnum –Fungi(grzyby, pleśnie, drożdże) Regnum –Plantae(rośliny: zielenice, brunatnice, krasnorosty, mszaki, rośliny naczyniowe) Regnum –Animalia(zwierzęta)(d. Metazoa) Prokaryota jednokomórkowe Eukaryota wielokomórkowe

3. Pierwotniaki (Protista) – charakterystyka ogólna Pod względem morfologicznym odpowiadają komórce,pod względem fizjologicznym i ogólno-biologicznym samodzielnemu organizmowi

4. ŚWIAT – 20 000 gatunków POLSKA – ponad 1500 (3000 – 3600) gatunków PODZIAŁ SYSTEMATYCZNY REGNUM (KRÓLESTWO): PROTISTA DZIAŁ: PROTOZOA – PIERWOTNIAKI ZWIERZĘCE • PHYLUM (TYP):KINETOPLASTIDA • PHYLUM (TYP):OPALINATA - OPALINY • PHYLUM (TYP):RHIZOPODA - KORZENIONÓŻKI • PHYLUM (TYP):ACTINOPODA – PROMIENIONÓŻKI • PHYLUM (TYP):GRANULORECTICULOSA • PHYLUM (TYP):APICOMPLEXA • PHYLUM (TYP):CILIOPHORA - ORZĘSKI

5. PHYLUM (TYP) – KINETOPLASTIDA • CHARAKTERYSTYKA • organizmy jednokomórkowe, o różnym kształcie ciała – przód zaznaczony obecnością wici • narządem ruchu jest jedna lub kilka wici 9 par tubuli peryferyjnych (tzw. dublety) ŚWIAT – 3 000 gatunków POLSKA – ok. 100 (300) gatunków 2 tubule centralne wić osadzona jest za pomocą KINETOSOMU

6. PHYLUM (TYP) – KINETOPLASTIDA • CHARAKTERYSTYKA • organizmy jednokomórkowe, o różnym kształcie ciała – przód zaznaczony obecnością wici • narządem ruchu jest jedna lub kilka wici • na bazie wici mogą tworzyć się błony falujące • jedno lub kilka równowartościowych jąder • stały kształt ciała dzięki pellikuli • rozmnażanie bezpłciowe (podział podłużny) • rozmnażanie płciowe (izogamia, anizogamia) • głównie heterotrofy – wolnożyjące, pasożyty lub symbionty • fakultatywnie autotrofy – Phytomastigophora (dodatkowe organelle – plastydy)

7. PHYLUM (TYP) – OPALINIDA - OPALINY • Opalina ranarum • pasożyt żab – jelito tylne • ok. 700 μm • komórki spłaszczone, przód lekko zaostrzony, tył zaokrąglony • liczne wici ułożone w rzędach: KINETACH • synchroniczny ruch wici (falowanie) • liczne jądra • cykl życiowy zsynchronizowany z cyklem życiowym żywiciela

8. PHYLUM (TYP) – RHIZOPODA - KORZENIONÓŻKI • CHARAKTERYSTYKA: • cienka pellikula i brak wewnętrznych elementów cytoszkieletu = duża zmienność kształtu; niektóre wytwarzają pancerzyki • jedno lub więcej równowartościowych jąder • rozmnażanie przez podział lub wytwarzanie gamet • wytwarzają PSEUDOPODIA (nibynóżki): ŚWIAT – 2 000 gatunków; POLSKA ponad 100 gatunków FILOPODIA - NITKOWATE RETIKULOPODIA - SIATECZKOWATE LOBOPODIA - PŁATOWATE

9. PHYLUM (TYP) – RHIZOPODA - KORZENIONÓŻKI • pokryte cienką pellikulą, ciało o nieregularnym kształcie • cytoplazma podzielona na ekto-i endoplazmę zawiera wodniczki odżywcze i tętniące • pełzakowaty ruch za pomocą pseudopodiów, dzięki którym zdobywany jest również pokarm • rozmnażanie przez podział (u otwornicrozmnażanie płciowe z wytworzeniem gamet i ich kopulacją)

10. PHYLUM (TYP): ACTINOPODA - PROMIENIONÓŻNKI • formy głównie planktonowe • sferyczna budowa ciała • promieniście rozchodzące się pseudopodia. • występują aksopodia – pseudopodia ze szkieletem osiowym Heliozoa- Słonecznice Radioloaria- Promienice

11. ŚWIAT – 5 000 gatunków POLSKA – 300 gatunków PHYLUM (TYP):APICOMPLEXA • pasożyty, głównie wewnątrzkomórkowe • gruba pellikula, nadająca trwały, zwykle pałeczkowaty kształt ciała • w pellikuli mikropory – odżywianie • dla wszystkich charakterystyczne jest występowanie KOMPLEKSU APIKALNEGO • skomplikowane cykle życiowe – związane z cyklami żywicieli • jeden osobnik GAMONT – złożony z krótkiego PROTOMERYTU i dużego DEUTOMERYTU, czasem dodatkowy EPIMERYT • zwykle gamonty połączone szeregowo tworzą SYZGITY

12. PHYLUM (TYP):CILIOPHORA- ORZĘSKI ŚWIAT – 8 000 gatunków POLSKA – 577 gatunków • CHARAKTERYSTYKA: • najbardziej złożona struktura wśród pierwotniaków • wielkość 10 μm – 4,5 mm • kształt ciała stały i charakterystyczny dla gatunku – gruba pellikula • różnorodny środowisko życia: woda – gleba – pasożytnictwo • tryb życia: wolnożyjące, osiadłe, pasożyty, saprobionty, drapieżniki • aparat jądrowy: MAKRONUKLEUS i MIKRONUKLEUS • rozmnażanie bezpłciowe: podział poprzeczny; rozmnażanie płciowe: koniugacja • narządem ruchu są krótkie RZĘSKI (cilia) – osadzone na CIAŁKACH PODSTAWOWYCH (KINETOSOMY) zawieszonych w cytoplazmie • orzęsienie: SOMATYCZNE – pokrywa całą komórkę i WYSPECJALIZOWANE - PRZYGĘBOWE, RUCHOWE

13. GĄBKI – PORIFERA CNIDARIA – PARZYDEŁKOWCE ACNIDARIA - BEZPARZYDEŁKOWCE

14. ŚWIAT – ok. 5 000 gatunków • POLSKA: • 7 gatunków (wody słodkie) • 10 gatunków (Bałtyk) GĄBKI (PORIFERA) – CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA • wodne: większość morskie, nieliczne słodkowodne • odżywianie: filtratory – nanoplankton (5-60 μm) • wielokomórkowce – nie tworzą zdeterminowanych tkanek • komórki ciała mogą zmieniać swą budowę i funkcję • występują określone warstwy komórek (nie pochodzą od listków zarodkowych) • zespoły komórek mogą pełnić różne funkcje i mogą przemieszczać się miedzy warstwami

15. GĄBKI (PORIFERA) – CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA • pokrycie ciała - warstwa pinakocytów i porocytów(pinakoderma) rozpoczynających kanaliki, którymi wodawpływa do jamyparagastralnej • warstwa środkowa – mesohyl (mezoglea)- zawiera komórki wędrujące i elementy szkieletowe • unikatowa warstwa komórek kołnierzykowo-biczykowych- choanocytów (choanoderma) wyścieła jamę paragastralną otwierającą się otworem wyciekowym – osculum • szkielet zbudowany z włókien sponginowych (kolagenowych)lub/oraz igieł wapiennych i krzemionkowych • gąbki są organizmami kolonijnymi, poza nielicznymi gatunkami jednoosobnikowymi

16. EKOLOGIA • występują zwykle w wodzie o wyraźnym przepływie; spotykane najczęściej na małych głębokościach, wyjątkowo głębiej np. Bajkał do 900 m, morza do 6000 m • uznawane za charakterystyczne dla wód czystych – pozbawionych związków toksycznych; występują w wodach o różnej trofii z dużą ilością zawiesiny • tworzą często kolonie z mszywiołami (Bryozoa) • współżyją (zoochlorelle – zielony kolor gąbek) lub są siedliskiem dla innych organizmów np. jętki, okudlice, chruściki, ochotki

17. CLASSIS (GROMADA):Hydrozoa – Stułbiopławy • meduza z żagielkiem • brak przegród w jamie gastralnej • gonady ektodermalne • POLSKA – ok. 25 gatunków (9 słodkowodnych, • 16 Bałtyk)

18. CLASSIS (GROMADA):Scyphozoa - Krążkopławy • meduza bez żagielka • polip – 4 przegrody w jamie gastralnej • gonady endodermalne • POLSKA – 2 gatunki

19. PHYLUM (TYP):ACNIDARIA - BEZPARZYDEŁKOWCE • morskie – wolnożyjące (plankton) • POLSKA – 2 gatunki (Bałtyk) • ciało zwykle kuliste, galaretowate, przejrzyste • symetria dwupromienista (dwie płaszczyzny prostopadłe do siebie : czułkowa i gardzielowa) • dwa bieguny ciała: oralny (dół) i aboralny(apikalny) z okolica zmysłową (statocysta) • 8 południkowych szeregów płytek rzęskowych i dwa czułki • układ pokarmowo-naczyniowy i sieć nerwowa podobna jak u Cnidaria • brak komórek nabłonkowo-mięśniowych • brak parzydełek – występują komórki czepne (koloblasty)

20. Różnorodność biologiczna – bezkręgowce PŁAZIŃCE - PLATYHELMINTHES

21. PODZIAŁ SYSTEMATYCZNY PHYLUM (TYP):PLATYHELMINTHES - PŁAZIŃCE • CLASSIS (GROMADA):Turbelaria - Wirki • CLASSIS (GROMADA):Monogenea – Skrzelowce • CLASSIS (GROMADA):Trematoda – Przywry • CLASSIS (GROMADA):Cestoda - Tasiemce

22. PŁAZIŃCE (PLATYHELMINTHES) - CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA • wolno żyjące (wody słodkie, gleba) lub pasożyty (najczęściej kręgowców) • od kilku mm do kilku metrów • spłaszczenie grzbieto-brzuszne • symetria dwuboczna – czasem wyróżniona głowa • pokrycie ciała: wór skórno-mięśniowy: jednowarstwowy nabłonek i kilka warstw włókien mięśniowych (podłużne, okrężne i skośne) • brak pierwotnej i wtórnej jamy ciała (Acelomata) – przestrzeń między narządami wewnętrznymi wypełnia mezenchyma (parenchyma) • układ pokarmowy prymitywny: ektodermalna gardziel, endodermalne jelito - ślepo zakończone (brak odbytu); u pasożytów zredukowany • układ wydalniczy: protonefrydialny z komórkami płomykowymi • układ krążenia: BRAK

23. PŁAZIŃCE (PLATYHELMINTHES) - CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA • wymiana gazowa: powierzchnia ciała • układ rozrodczy: obojnaczy (gonady, przewody wyprowadzające [jajowody, nasieniowody], gruczoły dodatkowe [żółtkowe], narząd kopulacyjny, macica) • układ nerwowy: scentralizowany (parzysty zwój mózgowy i podłużne pnie nerwowe połączone konektywami) • rozwój: prosty lub z przeobrażeniem • u pasożytów częsta przemiana pokoleń i wielka różnorodność postaci larwalnych • Świat: ponad 18 000 gatunków • Polska: ok. 800 gatunków

24. Turbellaria – Wirki - CHARAKTERYSTYKA • wolno żyjące (środowiska wodne – morskie i słodkowodne), rzadko lądowe (wilgotna gleba) • ciało spłaszczone grzbieto-brzusznie, pokryte nabłonkiem rzęskowym • w większości drapieżne • duża zdolność regeneracyjna • kilka mm – kilkanaście cm • obojnaki o rozwoju prostym • otwór gębowy po stronie brzusznej, jelito różnego kształtu, ślepo zakończone – jego budowa jest podstawą podziału na: • wirki bezjelitowe- otwór gębowy otwiera się bezpośrednio do parenchymy • wirki prostojelitowe – jelito jednogałęziste • wirki trójjelitowe –jelito zbudowane z 3 pni • wirki wielogałęziste Świat: ok. 3 000 gatunków Polska: ok. 100 gatunków

25. CLASSIS (GROMADA):Monogenea - Skrzelowce CHARAKTERYSTYKA • pasożyty – zewnętrznie lub w narządach otwierających się na zewnątrz • związane z kręgowcami morskimi i słodkowodnymi (ryby, płazy, gady), niektóre na skorupiakach i głowonogach • ciało listkowate, pokryte nieorzęsionym oskórkiem, długości kilku mm • zaopatrzone w narządy czepne: z przodu (PROHAPTOR) i z tyłu TARCZĘ CZEPNĄ (OPISTHOHAPTOR) posiadająca przyssawki i haki • obojnaki • rozwój z przeobrażeniem bez zmiany żywiciela, larwa: onkomiracidium • Świat: 1 500 gatunków • Polska: ponad 100 gatunków

26. CLASSIS (GROMADA):Trematoda – Przywry CHARAKTERYSTYKA: • pasożyty narządów wewnętrznych i jam ciała kręgowców, rzadziej bezkręgowców • nieczłonowane, silnie spłaszczone grzbieto-brzusznie • ciało od 0,5 do 10 cm, pokryte nieorzęsionym, elastycznym oskórkiem • cykle życiowe z żywicielami pośrednimi • obojnaki • aparat czepny w postaci przyssawek: gębowej i brzusznej • otwór gębowy otoczony przyssawką, gardziel i rozwidlone jelito • pojedynczy otwór wydalniczy • Świat: 11 000 gatunków • Polska: ponad 300 gatunków

27. CLASSIS (GROMADA):Cestoda – Tasiemce CHARAKTERYSTYKA: • pasożyty wewnętrzne o najwyższym stopniu przystosowania • ciało członowane, spłaszczone grzbieto-brzusznie, pokryte oskórkiem • uwsteczniony ukł. pokarmowy i narządy zmysłów • 0,5 mm do kilku metrów • osobniki dojrzałe żyją głównie w jelitach (dużo pokarmu + szybki wzrost) • ukł. wydalniczy: naczynia boczne połączone naczyniami poprzecznymi • ukł. nerwowy: zwoje mózgowe i pnie nerwowe podłużne • ukł. rozrodczy: obojnaczy • Świat: ok. 3 400 gatunków • Polska: 270 gatunków ( w tym 169 związanych z wodą) proglotydy główka szyjka strobila

28. Różnorodność biologiczna – bezkręgowce NICIENIE - NEMATODA

29. TYP: Nematoda - Nicienie • zasiedlają różne środowiska: morskie, słodkowodne, pasożyty; najliczniej w glebie • ciało wydłużone, nitkowate, bez wyodrębnionej głowy; część ciała za odbytem – ogon; ruch poprzez wyginanie ciała na boki • pokrycie ciała: wór skórno-mięśniowy (oskórek + hypoderma z wałkami hypodermalnymi + mięśnie podłużne) • pierwotna jama ciała wypełniona płynem (hydroszkielet) • ukł. pokarmowy: cewkowaty: gardziel, jelito proste, odbyt • ukł. rozrodczy: rozdzielnopłciowe, narządy cewkowate: • SAMICA: parzyste: 2 jajniki – 2 jajowody – 2 macice – 1 pochwa • SAMIEC: nieparzyste: jądro – nasieniowód – przewód wytryskowy – kloaka – narząd kopulacyjny • ukł. wydalniczy: 1-2 komórki olbrzymie, czasem w postaci długich kanałów, bez własnych przewodów wyprowadzających

30. TYP:Nematoda – Nicienie • ukł. nerwowy: pierścień okołogardzielowy + 6– 8 pni nerwowych • brak układu krwionośnego i oddechowego • narządy zmysłów: szczeci, brodawki, jamki zmysłowe • rozdzielnopłciowe z zaznaczonym dymorfizmem płciowym (samce mniejsze z zawiniętym ogonem), rzadko obojnaki • rozwój: larwy 4-krotnie liniejące; u pasożytów postać inwazyjna z zachowaną wylinką jako osłoną • Świat: 12 000 gatunków • Polska: ponad 1000 gatunków

31. Różnorodność biologiczna – bezkręgowce ROTATORIA - WROTKI

32. TYP (PHYLUM):ROTATORIA - WROTKI • cechą charakterystyczną dla całej grupy jest występowanie APARATU WROTKOWEGO – składa się z dwóch pasm rzęsek: • zewnętrznego (cingulum) • wewnętrznego (trochus) • rzęski poruszają się w przeciwnych kierunkach

33. TYP (PHYLUM):ROTATORIA - WROTKI • ukł. pokarmowy – otwór gębowy  jama gębowa  gardziel z aparatem żującym (MASTAX)  przełyk  żołądek jelito  pęcherz kloakalny  kloaka • ukł. wydalniczy – protonefrydialny, w postaci dwóch rurek uchodzących do pęcherza kloakalnego • ukł. nerwowy – 3 zwoje nerwowe: mózgowy, mastaksowy i nożny połączone pasmami nerwowymi • narządy zmysłów: plamki oczne (odcinek głowowy lub tylna część ciała) oraz szczeciny czuciowe aparatu wrotnego • ruch: „nóżka” u gatunków pływających pełni funkcję steru, u gatunków osiadłych ma budowę teleskopową i służy do przyczepiania się do podłoża (opatrzona może być pazurami z gruczołami cementowymi i palcami) • Świat: ok. 2 000 gatunków • Polska: ok. 550 gatunków