Hoofdstuk 1 Extern systeem en klimaatzones Paragraaf 11 t/m 14

1. Hoofdstuk 1Extern systeem en klimaatzonesParagraaf 11 t/m 14

2. inhoud • Het klimaat door de tijd (par. 11) • Het klimaat nu (par. 12) • Het klimaat in de toekomst (par. 13) • Klimaatbeleid (par. 14)

3. AK 4vwo – vrijdag 31 oktober • 14:20 Hoofdstuk 1 §11 “Het klimaat door de tijd” • 14:30 BOX 4: De Milankovic-variabelen • 14:50 te verwerken stof // nakijken // aftekenen // controle voortgang // uitdelen nieuwe werkoverzicht • 15:12 [einde]

4. Geologische tijdschaal §11 Het klimaat door de tijd

5. Inslag van meteorieten Berendsen 2000

6. Platentektoniek Berendsen 2000

7. Oorzaken voor klimaatverandering • verschuiving continenten • variëren zonkracht • vulkaanuitbarstingen • meteorietinslagen • CO2-huishouding • werking van de diepzeepomp • Milankovic-variabelen • menselijke activiteiten

8. Datering ijskernen • Jaargelaagheid:C-14 datering van CO2 en O2 in ijs: tot maximaal 40.000 y • Stof / chemische samenstelling

9. Berendsen 2000

10. Berendsen 2000

11. Ontstaan ijstijden Sturende factoren • Variaties in verdeling zonnestraling (Milankovitch-variabelen): • excentriciteit aardbaan • precessie • nutatie / variatie scheefheid

12. Ontstaan van ijstijden • Excentriciteit aardbaan • P ­ 96.600 jaar effect op beide halfronden tegengesteld • Precessie • P ­ 26.000 jaar • Nutatie / variatie in scheefheid (Obliquity) • P ­ 40.000 jaar • Precessie van de aardbaan

13.  BOX 4 – De Milankovic-variabelen • Start de PC op • Ga naar johanvandergaag.nl, >4Vwo • Klik op de • Klik op START • Klik bij hoofdstuk 1 / BOX 4 op “De Milankovic-variabelen” • Noteer je belangrijkste bevindingen in je schrift • Immers, de BOX-opdrachten zijn onderdeel van de leerstof!

14. Einde les Hoofdstuk 1Extern systeem en klimaatzones • Volgende week, week 9 • §12 Het huidige klimaat • Topografie Noord-Amerika • taakwerk

15. AK 4vwo – vrijdag 14 november • 14:20 bespreking proefwerk Hoofdstuk 1 • 14:35 Hoofdstuk 1 §12 “Het huidige klimaat ” • 14:50 te verwerken stof // nakijken // aftekenen // controle voortgang • 15:15 [einde]

16. §12 Het huidige klimaat • concentratie CO2 in atmosfeer van 0,028% naar 0,035% • antropogene invloed (invloed van de mens) • versterkt broeikaseffect

17. CO2 in atmosfeer

18. ‘Hockeystick’-grafiek

20. “Klimaat en klimaatsverandering”

21. “Klimaat en klimaatsverandering”

22. “Klimaat en klimaatsverandering” klimaatreconstructies

23. “Klimaat en klimaatsverandering” Oorzaken klimaatveranderingen (§11)

24. “Klimaat en klimaatsverandering” Klimaatverandering in Arctische gebieden

25. “Klimaat en klimaatsverandering” Waarom zijn verandering in het Arctisch gebied van ons voor belang? Verandering in sneeuw/ijs oppervlak gedurende het jaar Aarde warmt op  Minder sneeuw/ijs oppervlak  Albedo/weerkaatsingsvermogen neemt af  Aarde reflecteert minder zonlicht, aarde absorbeert meer licht/energie  Aarde warmt verder op  Minder sneeuw/ijs ….. Dit is een voorbeeld van een positieve (zichzelf versterkende) terugkoppeling

26. Gevolgen van toename broeikaseffect • gemiddelde temperatuur stijgt • gevolgen, o.a.:- extreem weer- verschuiving klimaatzones- stijging gemiddelde zeespiegel- verandering thermohaliene circulatie (= klimaatverrassing)

27. We weten nog niet alles! Remmen wolken het versterkte broeikaseffect af of stimuleren ze het juist? Remmen aërosolen het versterkte broeikaseffect af of stimuleren ze het juist? Discussie rondom de ‘hockeystick’-grafiek

28. Einde les Hoofdstuk 1Extern systeem en klimaatzones • Volgende week, week 11 • §13 en §14: klimaat in de toekomst en klimaatbeleid • Aandachtspunten proefwerk H1 §11 tot en met §14 • Taakwerk • !! Vanwege tijdgebrek vervalt voor deze periode de topografie (Noord-Amerika) !!

29. AK 4vwo – vrijdag 21 november • 14:20 Hoofdstuk 1 §13 “Het klimaat in de toekomst ” • 14:35 Hoofdstuk 1 §14 “klimaatbeleid” • 14:50 te verwerken stof // nakijken // aftekenen // controle voortgang • 15:15 [einde]

30. “Klimaat en klimaatsverandering” Waarom zijn verandering in het Arctisch gebied van ons voor belang? Verandering in sneeuw/ijs oppervlak gedurende het jaar Aarde warmt op  Minder sneeuw/ijs oppervlak  Albedo/weerkaatsingsvermogen neemt af  Aarde reflecteert minder zonlicht, aarde absorbeert meer licht/energie  Aarde warmt verder op  Minder sneeuw/ijs ….. Dit is een voorbeeld van een positieve (zichzelf versterkende) terugkoppeling

31. §13 - Metingen en voorspellingen • Metingen • Voorspellingen: modellen • Veel onzekerheden • Ontwikkeling wereldbevolking?

32. Klimaatadepten versus klimaatcritici Uitgangspunten klimaatbeleid? • ‘hockeystick’-grafiek • mens is oorzaak Maatregelen? • uitstoot broeikasgassen • aanpassen Klimaatcritici?

33. §14 Klimaatbeleid Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) VN rapporten • Rapport 1990: er is een klimaatverandering gaande • Rapport 1995: mens is oorzaak van klimaatverandering • Rapport 2001: wetenschappelijke onderbouwing • Rapport 2007: mogelijkheden van het voorkomen en verminderen van de uitstoot van broeikasgassen Klimaatsceptici: (in beginjaren) wetenschappelijk niveau?

34. Kyotoverdrag en Kyotoprotocol 1992: Kyotoverdrag VN 1997: Kyotoprotocol VN Ontwikkelingslanden: (nog) geen reductieverplichtingen

35. Emissiehandel (ET) • Overheid geeft bedrijven emissierechten • Teveel uitstoot: emissierechten bijkopen • Minder uitstoot: emissierechten verkopen • Markt is snel ingestort • Verdere ontwikkeling?

36. Voor nu • Mogelijkheid vragen stellen • Taken afronden en nakijken

37. Einde les Hoofdstuk 1Extern systeem en klimaatzones • Volgende week, week 12 • afronding Hoofdstuk 1 • - Start Hoofdstuk 2 - Wereldbeeld