Wzorce picia napojów alkoholowych – fakty i mity

1. MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ DEPARTAMENT WYCHOWANIA I PROMOCJI OBRONNOŚCI Wzorce picia napojów alkoholowych – fakty i mity ppłk Agnieszka Gumińska starszy specjalista Oddział Społecznych Problemów Służby i Profilaktyki

2. ALKOHOL

3. Stężenie alkoholu we krwi a jego psychoaktywne działanie • 0,2–0,5‰ – występuje odprężenie i euforia, mogą wystąpić nieznaczne zaburzenia równowagi, zmniejszenie krytycyzmu, upośledzenie koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz zaburzenia widzenia. • 0,5–0,7‰ – następują zaburzenia sprawności ruchowej, niezauważalne osłabienie refleksu, nadmierna pobudliwość i gadatliwość, pogorszenie zdolności uczenia się i zapamiętywania, a także osłabienie samokontroli i błędna ocena własnych możliwości. • 0,7–2‰ – występują zaburzenia równowagi, sprawności i koordynacji ruchowej, obniżenie progu bólu, zmniejszenie sprawności intelektualnej (błędy w logicznym rozumowaniu, wadliwe wyciąganie wniosków itp.), opóźnienie czasu reakcji, wyraźna drażliwość, zachowania agresywne, pobudzenie seksualne, wzrost ciśnienia krwi, przyspieszenie akcji serca, wymioty świadczące o obronie organizmu przed przedawkowaniem. • 2–3‰ – pojawiają się zaburzenia mowy (mowa bełkotliwa), wyraźne spowolnienie i zaburzenia równowagi, wzmożona senność, znacznie osłabiona zdolność do kontroli własnych zachowań, „urwane filmy”. • 3–4‰ – następuje spadek ciśnienia krwi, obniżenie ciepłoty ciała, osłabienie odruchów fizjologicznych lub ich zanik; mogą również wystąpić głębokie zaburzenia świadomości prowadzące do śpiączki. • Powyżej 4‰ – to dla zdecydowanej większości konsumentów alkoholu stan zagrożenia życia. Może wystąpić głęboka śpiączka, nasilają się zaburzenia czynności ośrodka oddechowego i naczyniowo-ruchowego, może także dojść do porażenia tych ośrodków przez alkohol.

4. Toksyczne działanie alkoholu etylowego i produktów jego przemiany układ nerwowy: polineuropatia, zmiany zanikowe móżdżku i mózgu, zwyrodnienia w płatach czołowych, ubytek szarej substancji mózgu, encefalopatia Wernickego i inne; układ pokarmowy: przewlekłe stany zapalne błon śluzowych jamy ustnej, przełyku, żołądka i dwunastnicy, zaburzenia perystaltyki jelit oraz upośledzenie wchłaniania, stany zapalne trzustki i wątroby (stłuszczenie, zwłóknienie i marskość) i inne; układ krążenia: nadciśnienie tętnicze, kardiomiopatia alkoholowa (zmiany zwyrodnieniowe włókien mięśnia sercowego, stłuszczenie i powiększenie serca) układ oddechowy: przewlekłe zapalenie błony śluzowej tchawicy i oskrzeli. U osób nadużywających alkoholu 10-krotnie częściej występuje rak jamy ustnej, krtani oraz tchawicy. układ moczowy: ostra niewydolność nerek, wzrost stężenia kwasu moczowego we krwi i związane z tym objawy dny moczanowej (zapalenie stawów spowodowane gromadzeniem się złogów moczanowych) układ hormonalny: nieprawidłowe wydzielanie testosteronu, zmniejszenie ruchliwości plemników i zniszczenie ich struktury. Hypogonadyzm i feminizacja u mężczyzn, u kobiet zaburzenia miesiączkowania, zanik jajników i maskulinizacja.

5. Wzorce picia napojów alkoholowych Wzorce – czyli sposoby zachowania i okoliczności spożycia alkoholu. Ważniejsze jest jak ludzie piją od tego ile piją.

6. Typy spożywania alkoholu • O niskim stopniu szkodliwości Większość ludzi pije alkohol na tyle rzadko i w tak małych ilościach, że nie stwarza to ryzyka poważnego zagrożenia dla nich i dla otoczenia, tzn. piją alkohol na poziomie małego ryzyka szkód. Choć alkohol jest trucizną i z punktu widzenia toksykologii każda wypita jego ilość jest ryzykowna, to jednak w większości przypadków jednorazowe spożycie małych dawek nie powoduje istotnych uszkodzeń zarówno w stanie zdrowia, jak i w funkcjonowaniu psychospołecznym pijącego.

7. Typy spożywania alkoholu • Ryzykowne Ryzykowne spożywanie alkoholu to picie nadmiernych jego ilości (jednorazowo i w określonym przedziale czasu) niepociągające za sobą aktualnie negatywnych konsekwencji, przy czym można oczekiwać, że się one pojawią, o ile obecny model picia nie zostanie zmieniony.

8. Typy spożywania alkoholu • Szkodliwe Szkodliwe picie alkoholu opisywane jest jako wzór picia, który już powoduje szkody zdrowotne, fizyczne bądź psychiczne, ale również psychologiczne i społeczne, przy czym nie występuje uzależnienie od alkoholu.

9. Typy spożywania alkoholu • Uzależnienie Uzależnienie od alkoholu jest następstwem długotrwałego, szkodliwego spożywania alkoholu, w którym picie uzyskuje zdecydowane pierwszeństwo przed zachowaniami, które niegdyś były dla osoby pijącej ważniejsze. Osoba uzależniona odczuwa silny nieodparty przymus sięgania po alkohol, doświadcza wielu nasilających się dolegliwości fizycznych i psychicznych po przerwaniu lub znacznym ograniczeniu picia (drżenie mięśniowe, wzmożona potliwość, zaburzenia snu, niepokój, drażliwość, lęki), które ustępują po wypiciu kolejnej porcji alkoholu, i pije alkohol inaczej, niż tego naprawdę pragnie (więcej i dłużej niż planuje, ma problemy z utrzymaniem zaplanowanej abstynencji).

10. Mity na temat wzorców Od alkoholu uzależniają się tylko osoby z tzw. marginesu społecznego Nieprawda Uzależnić się może każdy, kto używa substancji o właściwościach uzależniających – z każdej grupy społecznej, niezależnie od poziomu wykształcenia i sytuacji materialnej. Można tylko wyróżnić grupy predysponowane do szybszego uzależnienia się – z genetycznie odziedziczoną skłonnością do uzależniania, z tzw. „mocną głową”, z przyjemnymi odczuciami z inicjacji alkoholowej, wychowywane w obciążonym środowisku i in. Alkohol szkodzi tylko tym, którzy go nadużywają. Nieprawda Mimo, że większość problemów zdrowotnych, związanych z piciem alkoholu, wynika z jego przewlekłego nadużywania, to nawet osoby spożywające alkohol wyłącznie okazjonalnie, mogą narazić się z tego powodu na negatywne konsekwencje (zatrucia alkoholowe, upicia patologiczne, urazy fizyczne i wypadki i in.) Mocna głowa chroni przed problemami z alkoholem Nieprawda Jest to dziedziczona predyspozycja zachęcająca do picia dużych ilości alkoholu, co, nawet jeśli nie niesie za sobą bezpośrednich negatywnych konsekwencji, jest zawsze w dłuższej perspektywie destrukcyjne dla zdrowia, zwiększa prawdopodobieństwo uzależnienia. Wszyscy piją Nieprawda W Polsce jest kilkanaście procent abstynentów

11. WZORY SPOŻYWANIA NAPOJÓW ALKOHOLOWYCH W POLSCE (badania na zlecenie PARPA PBS 2005) Osób pijących ryzykownie i szkodliwie jest ponad 4 razy więcej niż osób uzależnionych

12. Kto nie powinien wcale używać alkoholu w nieodpowiednich sytuacjach osoby uzależnione osoby starsze kobiety w ciąży matki karmiące osoby chore młodzi ludzie

13. Zagrożenia życia publicznego • Nietrzeźwość kierowców Jak rozpoznać kiedy kierowca jest pod wpływem alkoholu ? • zatrzymuje się bez powodu, raptownie rusza, hamuje, • jedzie przesadnie ostrożnie • nie umie utrzymać auta zgodnie z kierunkiem jazdy, • robi szerokie zakręty, jedzie nie zważając na przepisy, • powoli reaguje na sytuacje na drodze, • jedzie bez świateł, nie używa kierunkowskazów, • jest nadmiernie pobudliwy, wymachuje rękoma, przeklina.

14. Zagrożenia życia publicznego • Nietrzeźwość w miejscu pracy • Kodeks pracy – art.15 – każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy • Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi – art. 17 – kierownik ma obowiązek niedopuszczenia do pracy pracownika jeżeli stawił się w stanie po użyciu alkoholu albo spożywał alkohol w czasie pracy • Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi – daje też podstawy do badania stanu trzeźwości pracowników • Ustawa o dyscyplinie wojskowej • Regulamin Ogólny Sił Zbrojnych RP – zakaz wnoszenia i spożywania alkoholu na terenie obiektów wojskowych

15. Zagrożenia życia publicznego • Przemoc Badania dowodzą, że większość sprawców przestępstw popełnionych przy użyciu przemocy, jest pod wpływem środków odurzających (alkoholu i narkotyków). Także wielu sprawców przemocy domowej krzywdząc swoich najbliższych, znajduje się pod wpływem alkoholu. Około 60% pacjentów lecznictwa odwykowego przyznaje, że ma problemy związane z przemocą wobec najbliższych. Warto jednak podkreślić, że nadużywanie alkoholu nie jest ani koniecznym, ani wystarczającym warunkiem stosowania przemocy. Obecny stan badań wskazuje na to, że nie ma związku przyczynowo-skutkowego między przemocą a alkoholem, ale można mówić o współwystępowaniu tych zjawisk.

16. Zagrożenia życia publicznego Osłabia kontrolę własnych zachowań zwiększa prawdopodobieństwo reagowania złością i gniewem na trudności i niepowodzenia życiowe Alkohol zaburza ocenę sytuacji i może powodować błędną interpretacje zachowań innych osób Ułatwia stosowanie przemocy !

17. Charakterystyka spożywania alkoholu przez kobiety • Blisko 80% kobiet spożywa alkohol. Kobiety piją średnio znacznie mniej alkoholu niż mężczyźni i znacznie rzadziej doświadczają z tego powodu problemów. Alkohol działa inaczej (bardziej toksycznie) na organizm kobiety niż mężczyzny i ryzyko negatywnych konsekwencji spożywania alkoholu przez kobiety jest znacznie większe. • Ryzyko to rośnie wraz ze wzrostem ilości wypijanego alkoholu. • W ostatnich latach zauważyć można niepokojącą tendencję - rośnie liczba nadmiernie pijących młodych kobiet i dziewcząt, a ich poziom picia (co do ilości i częstości spożywanego alkoholu) zbliża się do poziomu picia mężczyzn. • Kobiety pijące najwięcej alkoholu to osoby w wieku od 18 do 29 lat, pozostające w stanie wolnym (panny i osoby rozwiedzione), mieszkanki miast (powyżej 50 tys. mieszkańców), uczące się i studiujące oraz bezrobotne. Co dziesiąta kobieta w tym wieku wypija rocznie ponad 7,5l czystego alkoholu, co stwarza ryzyko poważnych szkód zdrowotnych, psychologicznych i społecznych.

18. Ryzyko spożywania alkoholu przez kobiety Organizm kobiety wykazuje mniejszą, niż organizm mężczyzny, zdolność do obrony przed negatywnymi konsekwencjami picia alkoholu. Alkohol powoduje u kobiet silniejsze dysfunkcje mózgu; zakłóca bardziej i jakościowo inaczej zdolności psychomotoryczne.. • Pijące nadmiernie kobiety są bardziej narażone na upośledzenie funkcji poznawczych niż nadużywający alkoholu mężczyźni. • Alkohol zaburza funkcje hormonalne, co może zakłócić cykl miesiączkowy. Alkohol wypłukuje wapń z organizmu i zakłóca metabolizm witaminy D. Nadużywanie alkoholu przez kobiety zwiększa predyspozycję do ostrych form osteoporozy i powoduje o wiele większą podatność na złamania kości • Skutkiem nadużywania alkoholu przez kobiety może być brak zainteresowania seksem, oziębłość płciowa i niezdolność do przeżywania orgazmu. • Ryzykowne spożywanie alkoholu przez kobiety może być przyczyną występowania zaburzeń nastroju, zwłaszcza o charakterze lękowym i depresyjnym. • Picie alkoholu zwiększa natężenie zachowań ryzykownych, w tym seksualnych, co pociąga za sobą zagrożenie przemocą seksualną, zakażeniami czy niechcianą ciążą.

19. Typowy obraz spożywania alkoholu przez młodzież • Rola alkoholu spożywanego przez młodzież sprowadza się do ułatwienia dobrej zabawy • Charakterystyczne dla imprez młodzieżowych jest to, że każdy pije ile chce i w takim rytmie jaki mu najbardziej pasuje. Niektórzy wypijają dużo, inni traktują alkohol prawie symbolicznie. Towarzyski przymus picia praktycznie nie występuje, a jeśli się zdarza to w łagodnej formie. • Niespotykanym wśród dorosłych wzorem jest picie przez młodzież „swojego” alkoholu podczas spotkania towarzyskiego. • Chłopcy z reguły piją więcej niż dziewczęta. Nieco starsi, którzy zazwyczaj mają już za sobą liczne doświadczenia z alkoholem, piją rozważniej, rzadziej się upijają. • Na wzorce picia alkoholu przez młodzież mają wpływ możliwości finansowe, stopień kontroli ze strony dorosłych, normy i wzory wyniesione z domu, łatwość zakupu napojów alkoholowych, itp.

20. Charakterystyka spożywania alkoholu przez żołnierzy • W 2013 r. na 356 wojskowych sprawców przestępstw 39 (11%) w momencie popełniania czynu zabronionego znajdowało się pod wpływem alkoholu. Na 189 wojskowych sprawców wykroczeń 125 sprawców (66,1%) w czasie popełniania czynu zabronionego znajdowało się pod wpływem alkoholu. Najczęstsze wykroczenia to te z ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi – 112 sprawców (59,3%). • Mimo, że dane statystyczne w porównaniu do roku 2012 znacznie spadły nadal jest powód do realizacji przedsięwzięć, które będą miały na celu zmianę wzorca spożywania alkoholu.

21. Alkohol a PTSD • Badania dotyczące współwystępowania PTSD i zaburzeń związanych z uzależnieniem od substancji psychoaktywnych, wskazują, że pacjenci, którzy szukają pomocy z powodu albo PTSD, albo zaburzenia związanego z nadużywaniem określonej substancji psychoaktywnej mają odpowiednio wysokie wskaźniki współwystępowania drugiego z tych zaburzeń. Oszacowania dotyczące rozpowszechnienia diagnozy uzależnienia od alkoholu wśród pacjentów z rozpoznaniem PTSD wynoszą od 23% do 76% (por. Lis-Turlejska, 1998b).

22. Diagnozowanie własnego wzorca picia alkoholu Porcja standardowa alkoholu (tzn. 10g czystego, 100% alkoholu) zawarta jest w: ok. 250ml piwa ok. 100ml wina ok. 30ml wódki o mocy 5% o mocy 12% o mocy 40% czyli: • butelka piwa (0,5 l) to 2 porcje alkoholu, • butelka wina (0,75 l) to 7,5 porcji alkoholu, • butelka wódki (0,5 l) to 17 porcji alkoholu.

23. Szacowanie stanu nietrzeźwości • x g 100% alkoholu • Dla mężczyzn = ----------------------------------- • waga ciała( w kg) x 70% • x g 100% alkoholu • Dla kobiet = ----------------------------------- • waga ciała( w kg) x 60%

24. Diagnozowanie własnego wzorca picia alkoholu • Do sprawdzenia na ile ryzykowny (lub bezpieczny) jest aktualny model spożywania alkoholu może okazać się przydatny Test Rozpoznawania Zaburzeń Związanych ze Spożywaniem Alkoholu AUDIT. Interpretacja wyników zależy od łącznej sumy punktów uzyskanych w teście: • do 7 pkt – picie o niskim ryzyku szkód • 8-15 pkt – picie ryzykowne • 16-19 pkt – picie szkodliwe • powyżej 20 pkt – prawdopodobieństwo uzależnienia od alkoholu

25. Czynniki ochronne Do czynników zmniejszających ryzyko korzystania z „pomocy” alkoholu i innych substancji psychoaktywnych możemy zaliczyć: • Silne więzi rodzinne • Sukcesy zawodowe lub w nauce • Praktyki religijne • Szacunek dla norm społecznych i autorytetów • Konstruktywne grupy wsparcia, grupy rówieśnicze

26. Zmiana wzorca spożywania alkoholu na bardziej bezpieczny Aby uniknąć problemów wynikających ze spożywania alkoholu, należy: • na bieżąco analizować i oceniać swój wzór picia, • świadomie kontrolować ilość, częstość i efekty spożywania alkoholu, • słuchać opinii osób trzecich na temat swojego picia, zwłaszcza gdy wyrażają zaniepokojenie i troskę, • nie bagatelizować własnych negatywnych doświadczeń (choćby jednostkowych) związanych z nadużywaniem alkoholu i wynikających z tego konsekwencji, • nie zwlekać z zasięgnięciem porady u specjalisty, jeśli picie zaczyna pociągać za sobą poważne negatywne konsekwencje.

27. Limity względnie bezpiecznego spożywania alkoholu • Dla mężczyzn • W przypadku picia okazjonalnego spożywanie jednorazowo nie więcej niż 6 porcji standardowych (60 g 100% alkoholu), tzn. nie więcej niż 3 półlitrowe butelki piwa, 3 kieliszki wina o pojemności 200 ml lub 180 ml wódki. • Przy piciu codziennym: • zachowanie co najmniej 2 dni abstynencji (najlepiej dzień po dniu) w tygodniu, • nieprzekraczanie 4 porcji standardowych (tzn. 40 g 100% alkoholu) dziennie; 4 porcje alkoholu to: 2 półlitrowe piwa, 2 kieliszki wina o pojemności 200 ml lub 120 ml wódki.

28. Limity względnie bezpiecznego spożywania alkoholu Dla kobiet • W przypadku picia okazjonalnego spożywanie jednorazowo nie więcej niż 4 porcji standardowych (40 g 100% alkoholu), tzn. nie więcej niż dwie półlitrowe butelki piwa, 2 kieliszki wina o pojemności 200 ml każdy lub 120 ml wódki. • Przy piciu codziennym: • zachowanie co najmniej dwóch dni abstynencji (najlepiej dzień po dniu) w tygodniu, • nieprzekraczanie granicy 2 porcji standardowych (tzn. 20 g 100% alkoholu) dziennie; dwie porcje alkoholu to: 1 półlitrowe piwo, 1 kieliszek wina o pojemności 200 ml lub 60 ml wódki.

29. Jak zniechęcić dzieci i młodzież? Praktyczne wskazówki dla rodziców: • Ustal z dzieckiem jasne zasady dotyczące alkoholu: Nie zgadzam się żebyś pił/a. Nie pij nawet piwa. Powiedz dziecku, że zakaz ten wynika z Twojej miłości i troski o jego dobro. Powiedz także jakie będą konsekwencje złamania tej zasad. • Wytłumacz dziecku, jakie jest ryzyko związane z piciem alkoholu. Nawet niewielkie ilości alkoholu mogą być dla Ciebie szkodliwe, ponieważ jeszcze się rozwijasz. Twój organizm i psychika jeszcze nie są ukształtowane. Picie może uszkodzić coś delikatnego i cennego w Twoim życiu. • Porozmawiaj z dzieckiem o tym, jak ma sobie radzić z presją rówieśników namawiających do picia alkoholu, podsuń mu kilka pomysłów na skuteczne odmawianie: Zależy mi na Waszym towarzystwie i chcę się z Wami bawić, ale nie muszę podkręcać się alkoholem, Postanowiłem, że nie będę pił i chcę być wierny sobie. • Bądź dobrym przykładem. Nie nadużywaj alkoholu w obecności dziecka i nie pokazuj mu, że zabawa musi być związana z piciem alkoholu. • Nie wahaj się powiedzieć opiekunom dziecka i rodzicom jego kolegów, z którymi spędza wolny czas, że nie życzysz sobie, żeby Twoje dziecko piło. Uczyń ich sojusznikami w tej sprawie. Masz prawo decydować o bezpieczeństwie swego dziecka.

30. Jak ograniczyć picie? Zanim zaczniesz pić: • - zaplanuj dobrze miejsce, towarzystwo, ilość i rodzaj alkoholu, który wypijesz, ilość pieniędzy, którą możesz wydać, czas poświęcony na spożywanie alkoholu • - opóźniaj wypicie pierwszej porcji alkoholu • - zamów napój bezalkoholowy, zjedz posiłek Kiedy już pijesz: • - pij alkohole słabsze • - wydłużaj picie każdej porcji • - zamawiaj mniejsze porcje, pij z małych kieliszków • - nie wypijaj do dna • - pij między łykami alkoholu napoje bezalkoholowe • - jedz, ale nie słone przekąski • - zajmij się czymś innym niż picie (taniec, rozmowa) • - licz wypite porcje, wydane pieniądze, kontroluj czas

31. Zmiana wzorców Osoby pijące alkohol mogą wielokrotnie w ciągu swojego życia zmieniać wzór spożywania alkoholu przemieszczając się na continuum od abstynencji, poprzez picie o niskim poziomie ryzyka, do spożywania alkoholu w sposób wysoce ryzykowny i szkodliwy. Niektóre z nich się uzależnią. Jest to wędrówka w dwie strony. Ktoś, kto dzisiaj pije alkohol na poziomie niskiego ryzyka może w wyniku różnego rodzaju okoliczności zwiększyć swoje picie do poziomu wysokiego ryzyka. Ktoś, kto dziś pije ryzykownie lub szkodliwie może na tyle ograniczyć swoje picie, aby radykalnie zmniejszyć wynikające z niego szkody. Abstynent może w każdej chwili zacząć pić, a osoba uzależniona może zostać abstynentem. Najmniej prawdopodobna jest sytuacja, że osobie uzależnionej uda się trwale ograniczyć spożywanie alkoholu, a więc wrócić na stałe do picia kontrolowanego, o niskim ryzyku szkód.

32. informacje • Ciekawe strony internetowe: • www.parpa.pl • www.icap.org