Dźwięk w życiu codziennym

1. Dźwięk w życiu codziennym Autor:Kamil Szymański Na podstawie wiedzy własnej, wieloletniego doświadczenia oraz książki: Krzysztof Sztekmiler Podstawy nagłośnienia i realizacji nagrań Wydawnictwo WKiŁ ISBN: 978-83-206-1661-3 www.djprezenter.za.pl

2. Cele prezentacji: 1) Przekazanie podstawowej wiedzy przydatnej nawet amatorom w życiu codziennym 2) Poznanie zjawisk związanych z dźwiękiem 3) Przedstawienie tematu bardzo prostym językiem www.djprezenter.za.pl

3. Dowiesz się na tematy: 1) Akustyka i nagłośnienie 2) Parametry głośników 3) Instrukcja posługiwania się mikrofonem 4) Jak pozbyć się złych zjawisk spotykanych w dźwięku i dlaczego one powstają 5) Jak podłączać sprzęt audio 6) Komputery a praca przy dźwięku www.djprezenter.za.pl

4. Akustyka pomieszczeń: Każde pomieszczenie zamknięte ma swoje parametry akustyczne, które decydują o rozchodzeniu się dźwięków. Różne kombinacje tych parametrów dają różne odczucia słuchowe. Na przykład w pustym pomieszczeniu lub w łazience mamy do czynienia z małym tłumieniem, długim pogłosem oraz powstawaniem fali stojącej. Są to zjawiska niepożądane, więc aby zapobiegać tym zjawiskom w pomieszczeniach odsłuchowych stosuje się tłumienie polegające na pochłanianiu fal odbitych. W tym celu umieszcza się maty dźwiękochłonne na przynajmniej trzech ścianach (uznając też podłogę i sufit jako ściany), które nie leżą na przeciwko siebie czyli musi być wytłumiona przynajmniej jedna ściana w każdej płaszczyźnie. www.djprezenter.za.pl

5. Dodatkowym czynnikiem tłumiącym wykorzystywanym powszechnie we wszystkich publicznych salach odsłuchowych (kino, sala koncertowa, dyskoteka) są ludzie. Grupa ludzi znajdująca się w pomieszczeniu doskonale nadaje się do samoistnego wytłumienia sali. ( Tłum dobrze tłumi:-) ) Inną metodą zapobiegania powstawaniu przykrych zjawisk akustycznych jest stosowanie nagłośnienia strefowego. Polega ono na użyciu większej liczby głośników, aby umieścić je bliżej słuchaczy. Daje to bardzo dobry efekt, gdyż opóźnienia są mniejsze, a odbicia mało słyszalne. www.djprezenter.za.pl

6. Nagłaśnianie otwartych przestrzeni: Problemem akustyków jest pokrycie całej przestrzeni równomiernym dźwiękiem - o takim samym natężeniu, takiej samej barwie itd. W przeciwnym razie słuchacze znajdujący się blisko sceny skarżyliby się na zbyt głośny dźwięk, a dalsze rzędy widowni często oddalone od głośników nawet o sto metrów słyszałyby dźwięk rozmyty i niewyraźny. W plenerze pogłos praktycznie nie występuje, ale spotykamy za to efekt echa wywołany przez ściany okolicznych budynków. Aby zwalczyć złe zjawiska, nagłośnienie umieszcza się na wysokościach często przekraczających nawet 10 metrów na specjalnych rusztowaniach (tzw. wieżach nagłośnieniowych). Do nagłośnienia dużych i nieograniczonych przestrzeni należy zastosować nagłośnienie dużo większej mocy niż w przypadku pomieszczeń ograniczonych. Na średniej wielkości festynie używa się nagłośnienia o łącznej mocy RMS 32kW czyli 32 000 Watów. www.djprezenter.za.pl

7. Nagłośnienie 32kW (32000W) Puławy - stadion MOSiR fot.: Kamil Szymański Wieża nagłośnieniowa wysokość 8 metrów podstawa 2m x 2m Puławy - Państwowy Instytut Weterynaryjny (PIWet) fot.: Kamil Szymański www.djprezenter.za.pl

8. Moc - główny parametr głośnika: Zadaniem głośnika jest zamiana energii elektrycznej na akustyczną. Możemy zatem wyróżnić różne rodzaje mocy: Moc znamionowa (RMS Power) - największa moc prądu jaką może wytrzymać głośnik przez ponad 2 godziny pracy non-stop. Moc muzyczna - największa moc jaką można dostarczyć do głośnika w ciągu 1 sekundy nie powodując jego zniszczenia. Jest ona zwykle około 2x większa od mocy znamionowej. Moc szczytowa - największa moc impulsu trwającego krócej niż 10ms, który nie uszkodzi głośnika. (Przy tak krótkim impulsie głośnik może wytrzymać moc nawet 4x większą od mocy znamionowej!) www.djprezenter.za.pl

9. Triki handlowe - P.M.P.O. czyli "moc napisana" : (W żartach: P.M.P.O. oznacza: Podziel Moc Przez Osiemdziesiąt) Producenci głośników i podobnych urządzeń nagminnie wykorzystują ludzką niewiedzę podając moc głośnika w inny sposób niż nam się wydaje. Podana moc często jest mocą muzyczna (czyli 2x większą niż RMS) lub nawet szczytową (4x większą od RMS)! W sklepie nawet dość trudno jest spotkać głośnik, na którym napisana jest moc poniżej 150W. Niektórzy producenci posuwają się nawet na tyle daleko, że podają moc głośnika jaką wytrzymał on w bardzo szczególnych warunkach w laboratorium, np. gdy głośnik został umieszczony w zimnej wodzie lub w polu magnetycznym równoważącym część mocy doprowadzanej do głośnika. Wiadomo, że umieszczać go w takich warunkach nie będziemy, dlatego tak podany parametr nie jest żadnym wiarygodnym odniesieniem do mocy RMS, muzycznej czy szczytowej, więc tak zmierzoną moc możemy nazwać jedynie "mocą napisaną". Jest ona sztucznie stworzona w celu oszukania klienta. www.djprezenter.za.pl

10. Na szczęście wszystkie poważne i szanujące się korporacje produkujące sprzęt profesjonalny oraz audiofilski (Pioneer, Denon, Marshall, Peavey, JBL, ADS, Yamaha) na swoich urządzeniach podają wartości mocy w RMSie. Efektywność [dB/W]: Kolejnym równie ważnym parametrem głośnika jest jego efektywność. Parametr ten mówi jakie natężenie dźwięku zostanie wytworzone przy danej mocy elektrycznej. Głośnik o większej efektywności, przy tej samej mocy zagra głośniej niż inny mniej efektywny model, bo mniej efektywny model wymaga dostarczenia większej mocy elektrycznej do uzyskania tego samego efektu. Wniosek z tego jest taki: To, że głośnik ma większą moc, nie oznacza wcale, że jest lepszy. www.djprezenter.za.pl

11. Krótko o kablach głośnikowych: Jak wiadomo każdy kabel składający się z przynajmniej dwóch żył jest w stanie przenieść sygnał do głośnika nawet na bardzo duże odległości. Jednakże przy połączeniach głośnikowych spotykamy się z dwoma niepożądanymi zjawiskami: stratami energii w przewodach oraz niekorzystnym wpływie pojemności kabla na działanie końcówki mocy. Dostarczenie dużych mocy do głośników o niewielkiej impedancji wymusza przepływ znacznych prądów. Aby zmniejszyć straty energii, należy stosować przewody o dużym przekroju i jak najmniejszej długości. Dlaczego? www.djprezenter.za.pl

12. Przykład: Jeśli w głośniku o impedancji 4 wydzielana jest moc 400W, to wartość skuteczna prądu wynosi 10A. Załóżmy, że łączymy głośnik ze wzmacniaczem kablem o długości 50m i przekroju 1,5mm2. Oporność takiego przewodu wynosi około 13 na kilometr. Ponieważ głośnik podłączany jest za pomocą dwóch żył, ich łączna długość będzie równa 100m, a całkowita oporność wyniesie 0,1 km * 13/km = 1,3. Straty mocy w przewodzie osiągną wartość P = I2 * R = 100 * 1,3 = 130W. Stanowi to 1/3 mocy wydzielanej w głośniku. Aby osiągnąć zakładaną moc 400W, wzmacniacz musiałby wytworzyć 530W przy impedancji 5,3. Zmieniając przekrój przewodu z powyższego na 4,0mm2, straty zmalałyby do 45W czyli do 11% (z 32%). Dodatkowo gdybyśmy skrócili połączenie do 5m moglibyśmy osiągnąć straty wielkości zaledwie 1%. www.djprezenter.za.pl

13. Znaczenie biegunowości przewodów głośnikowych - polaryzacja: Od wieków istnieje pytanie czy „plus” i „minus” głośnika ma jakieś znaczenie. Czasem powstaje spór - jedni twierdzą, że nie ma różnicy do którego styku który kabel podłączymy, a inni, że jest. A jakie jest Twoje zdanie? www.djprezenter.za.pl

14. Po części prawidłowe są obie odpowiedzi. Patrząc od strony powstawania dźwięku faktycznie nie ma większej różnicy, dźwięk będzie brzmiał tak samo. Nie robi to także różnicy dla samego przepływu prądu. Dopiero patrząc na mechaniczną pracę cewki napędzającej membranę możemy zauważyć, że odwrotne podłączenie przewodów daje efekt wychylania się membrany w przeciwnym kierunku. Gdy podamy moc bliską maksymalnej przy odwrotnie podłączonych przewodach głośnik zostanie uszkodzony, gdyż cewka wychyli się w złą stronę i zgniecie się o koniec magnesu. Dobrze jest zwrócić uwagę na polaryzację przewodów, jednakże w praktyce większe znaczenie ma ona dopiero w instalacjach o dużej mocy. www.djprezenter.za.pl

15. Ogólne zasady posługiwania się mikrofonem: Mikrofon ręczny należy trzymać za trzonek, a nie za kabel czy sitko. Zawsze trzymamy go pionowo, sitkiem do góry. Mówiąc do mikrofonu nachylamy go o około 60 stopni do siebie. Podczas trzymania lub noszenia obchodzimy się z nim delikatnie - należy uważać by nie powodować szmerów i hałasów powstających na przykład przez nagłe chwytanie, wstrząsy, stukanie palcami lub robienie wiatru. www.djprezenter.za.pl

16. Aby mikrofon działał, przede wszystkim musi być załączony włącznik mikrofonu znajdujący się w trzonku - ON/OFF lub ON/MUTE w zależności od rodzaju mikrofonu. Wydaje się to oczywiste, ale wspominam o tym celowo, gdyż jest to bardzo częstą przyczyną milczenia ze strony mało doświadczonego mówcy. Profesjonaliści wiedzą, że dobrym nawykiem jest trzymanie palca na włączniku i samodzielne odcinanie sygnału w chwilach, gdy mikrofon nie jest używany lub gdy narażony jest na powstawanie niepożądanych odgłosów. Tej metody nie powinni jednak stosować laicy. Przyjęta jest zasada, że dostajemy do ręki mikrofon już włączony i gotowy do użycia, a włączanie i wyłączanie dźwięku dokonywane jest zdalnie przez akustyka. www.djprezenter.za.pl

17. Ta sama zasada dotyczy nas po zakończonym wystąpieniu - włącznik pozostawiamy włączony (czyli w pozycji ON). Dla sprawdzenia działania mikrofonu nie wolno pukać w niego ani silnie dmuchać. Sprawdza się go tylko przez mówienie. (Jeżeli zaczniemy pukać, możemy usłyszeć płynące z widowni zdanie w rodzaju: „Co to za dzięcioł tak puka?”.) Poruszając się po scenie z mikrofonem przewodowym, dyskretnie zwracamy uwagę na jego kabel. Nie plączemy go wokół przeszkód czy ludzi ani nie bawimy się nim. www.djprezenter.za.pl

18. Odległość mikrofonu od ust mówiącego powinna wynosić od 2cm do 5cm w pomieszczeniach zamkniętych, natomiast od 10cm do 50cm w otwartej przestrzeni. Gdy chcesz krzyknąć oddal nieco mikrofon od ust, a przybliż jeśli chcesz szepnąć. Nie należy odchylać strumienia fali głosu na boki mikrofonu. Głoski wybuchowe takie jak B, D, P, T ,G, K powinny być wypowiadane płynnie - bez nagłego rozwierania warg, natomiast głoski szczelinowe S, C, F, W, SZ, RZ, Ś wypowiadamy bez powodowania świstu i gwizdu. Przykładowe ćwiczenie: ” Pan Paweł poszedł pod pomnik po popiół. " ” Durniu daj dobry dostęp do domu. " ” Słychać świst szczura w szczurzej szczelinie. " www.djprezenter.za.pl

19. W przypadku śpiewu niemal konieczna jest ciągła regulacja odległości mikrofonu od ust. Jeżeli wydobywamy z siebie głos niski, należy przybliżyć mikrofon do ust (dopuszcza się nawet lekkie dotykanie sitka wargami), a w przypadku dźwięków wysokich oddalamy mikrofon o kilkadziesiąt centymetrów. TAK SIĘ NIE ROBI !!! www.djprezenter.za.pl

20. W przypadku spotkania się z mikrofonem umieszczonym na statywie nie dotykamy żadnego z nich. Każde dotknięcie poruszy mikrofon i będzie to słyszalne w głośnikach. Dotyczy to przede wszystkim tańszych mikrofonów – dobre profesjonalne mikrofony są pod tym względem tolerancyjne. Jeśli jednak zamierzasz występować z mikrofonem w ręku, wyjmij go ze statywu ciągnąc do siebie. Następnie stań obok statywu, nie stój już przed nim.  Statyw stojący Statyw wyczynowy  www.djprezenter.za.pl

21. „Często zdarza się słyszeć w kolumnach rozkoszny gwizd, który skutecznie budzi śpiących słuchaczy." ;-) Akustyczne sprzężenie zwrotne czyli dlaczego mikrofon piszczy: Zjawisko sprzężenia występuje, gdy dźwięk z nagłośnienia zaczyna być dostatecznie mocno odbierany przez mikrofon. Dlatego kolejną ważną zasadą jest to, że nie kierujemy wlotu mikrofonu w stronę głośników czy też odsłuchów scenicznych. Najlepiej, aby dźwięk odbił się o jak największą liczbę przeszkód zanim wróci do mikrofonu. www.djprezenter.za.pl

22. Podstawowym zachowaniem w przypadku nagłego wystąpienia pisku jest ustawienie mikrofonu w pionie, wyłączenie go wyłącznikiem lub w sytuacjach ekstremalnych zasłonięcie sitka ręką (ale pamiętajmy, że wygląda to głupio). Jeżeli sprzężenia nadal się zdarzają, jedyne co może zrobić występujący na scenie człowiek, to oddalić się od nagłośnienia i odsłuchów, przybliżyć mikrofon do ust lub w ostateczności jedną stronę sitka zasłonić dłonią. Pozostałe czynności zapobiegające powstawaniu pisków mogą być dokonane już tylko w reżyserce przez realizatora dźwięku. Dni Łęcznej 2009 fot.: Kamil Szymański Dni Firleja 2009 fot.: Andrzej Sola Stanowisko realizatora dźwięku www.djprezenter.za.pl

23. Mikrofony kablowe a bezprzewodowe: Zasadnicza różnica polega na sposobie przesyłania sygnału. Zamiast tradycyjnego kabla stosuje się nadajnik i odbiornik radiowy działający w modulacji FM (pasmo UHF lub VHF). Oczywiście każde rozwiązanie ma swoje wady i zalety. Najpierw wady: * konieczność wymiany baterii (średnio co około 8 godzin pracy) * możliwość zaniku sygnału * możliwość wystąpienia zakłóceń (głównie VHF) * dużo wyższa cena zalety: * umożliwia swobodne poruszanie się po scenie i w terenie * likwiduje nieestetyczną i kłopotliwą plątaninę kabli na scenie * pozwala na szybką instalację lub wymianę mikrofonów * zapewnia odizolowanie mikrofonu od instalacji elektrycznej www.djprezenter.za.pl

24. Niechciane zjawiska spotykane w dźwięku (charczenie itp.) Niekiedy spotykamy się ze zjawiskiem tak zwanego przesterowania sygnału (clip). Zjawisko to, może powstać w różnych urządzeniach audiofonicznych. Każdy wzmacniacz ma ograniczone pewne parametry. Znaczy to, że jest w stanie przetworzyć dźwięki nie przekraczające jego możliwości. Mówiąc bardziej obrazowo - gdybyśmy próbowali włożyć zdjęcie do zbyt małej ramki - uda nam się je włożyć, ale zdjęcie na pewno znacznie się pogniecie. Tak samo jest z dźwiękiem. Wprowadzając do wzmacniacza dźwięk o tonach zbyt wysokich lub zbyt niskich powodujemy zniekształcenia sygnału. Ograniczona jest także moc (głośność) podawana do wejścia wzmacniacza. Przekraczając ją powodujemy cięcie charakterystyki i utratę części informacji, a takie zjawisko możemy porównać z fotografowaniem dużego przedmiotu ze zbyt małej odległości - jakaś część obiektu nie zmieści się na zdjęciu, więc zostanie obcięta. www.djprezenter.za.pl

25. Sygnał prawidłowy Sygnał przesterowany (clip) www.djprezenter.za.pl

26. Obiekt zbyt duży Obiekt prawidłowy Podobnie jest w przypadku wprowadzania zbyt silnego sygnału do głośnika. Nadmiar mocy i tak nie zostanie wygenerowany, gdyż cewka głośnika ma ograniczony wychył i właśnie to ograniczenie powoduje zniekształcenie dźwięku. Zaletą głośnika jest odporność na podawanie sygnału zawierającego dźwięki o tonach zbyt wysokich lub zbyt niskich, sygnały takie albo nie zostaną wygenerowane albo nie będziemy w stanie ich usłyszeć. www.djprezenter.za.pl

27. Zapobieganie "charczeniu": Do wejścia wzmacniacza nie należy podawać sygnału o częstotliwościach przekraczających jego wejściowy zakres. Nie wpuszczajmy mu sygnału o zbyt dużym podbiciu basu. Tak samo zwracajmy uwagę na moc sygnału wejściowego - nie wprowadza się do wzmacniacza sygnałów już wzmocnionych, gdyż powoduje to przesterowanie sygnału. Podobne zasady dotyczą głośników. Nie podgłaszajmy wzmacniacza do mocy jakiej nie wytworzą już głośniki. Optymalnym rozwiązaniem jest stosowanie wzmacniacza o mocy dwukrotnie mniejszej niż moc głośnika - wtedy będziemy mogli w pełni wykorzystać oba komponenty bez strachu, że uszkodzimy sprzęt. www.djprezenter.za.pl

28. Trochę złego o komputerach: Powszechnie komputer uważa się za urządzenie potrafiące bardzo dużo, dające duże możliwości w wielu dziedzinach życia, a ich zastosowanie widać prawie wszędzie. Nie mają one jednak większego zastosowania przy estradzie. Spowodowane jest to głównie ich bardzo dużą zawodnością w porównaniu z profesjonalnym sprzętem estradowym. Dlaczego komputer jest gorszy? www.djprezenter.za.pl

29. Dlatego, że: * około 200-krotnie częściej występują w nim błędy lub awarie * restart komputera trwa około 40-krotnie dłużej niż konsoli * nie możliwe jest zrestartowanie poszczególnych komponentów komputera z osobna lub każdego w innym czasie, możemy resetować tylko całość * długi czas uruchamiania * konieczność wcześniejszej konfiguracji urządzeń, instalacji sterowników i programów * mała odporność na drgania pochodzące z nagłośnienia (głównie dyski twarde i napędy optyczne) * emituje bardzo dużo zakłóceń różnego rodzaju www.djprezenter.za.pl

30. Komputery są czasem używane przy estradzie, ale nie powierza im się zbyt ważnych i odpowiedzialnych funkcji. Przeważnie służą jedynie do podglądu niektórych parametrów czy sygnałów lub do programowania sterowników DMX (DMX służy do sterowania i do wzajemnej komunikacji pomiędzy urządzeniami do efektów świetlnych i nie tylko). Komputery większe zastosowanie znalazły natomiast w studiu. Dzięki nim możliwa jest łatwa i szybka obróbka materiału dźwiękowego, a powszechność komputerów daje możliwość bezproblemowego przenoszenia się na inne stanowiska pracy, np. do innego studia czy nawet do domu. www.djprezenter.za.pl

31. Więcej na stronie: www.djprezenter.za.pl K O N I E C Dziękuję za uwagę ! Wykorzystano materiały firm: DJ MuZik-Puławy, SolAudio-Poniatowa, OptikomSerwis-Lublin Źródło nie podpisanych zdjęć: Internet www.djprezenter.za.pl