NOVEM Fons Maessen, Programma-adviseur

1. Strategische woonkwaliteit Meerwaarde door energiebesparende maatregelen NOVEM Fons Maessen, Programma-adviseur Klimaatbeurs Nrd. Holland, 08-04-’04

2. Novem • Nederlandse Organisatie voor Energie en Milieu • Agentschap van het Ministerie van EZ • Voert programma Kompas uit i.o.v. VROM

3. Novem werkgebieden 500 pers. 2 vestigingen opdrachten van nederlandse (rijks)overheid en internationale instellingen Duurzaam bouwen wonen werken recreëren Duurzaam produceren Duurzame mobiliteit Ruimtelijke ordening en infrastructuur Duurzame Energie-voorziening

4. Programma Workshop: • Inleiding Strategische woonkwaliteit • Discussie

5. Kompas 2004 Programma: CO2 in de GO (“Kompas”) Deelprogram.: Woningbouw Subdeelprogram.: Woningcorporaties Onderwerp: Woonkwaliteit

6. Maatregel gevelisolatie isolatieglas dakisolatie bg-vloerisolatie HR-ketel bij ind.cv (= 70%) Aanwezigheid ca 55% ca 70% ca 60% ca 30% ca 25% Speelveld Facts and figuresPenetratie van energiebesparende maatregelen in de sociale verhuursector o.b.v. KWR 2000+

7. SpeelveldFacts and figures • Ca. 35% van 6,6 miljoen woningen in NL worden door wcp’s beheerd (54% is koop, 46% is huur) • < 600 woningcorporaties (neemt af/veel fusies) • Ca 11.000 nieuw gebouwd (van de 70.000) • Ca 6.000 gesloopt (van de 15.000) • Uitgave groot onderhoud/verbetering € 0,4 miljard • Uitgave dagelijks of planmatig onderhoud € 2,1 miljard • De woningbezetting daalt (nu 2,4)

8. Benadering corporaties

9. Aanpak landelijk - via de branches (Aedes) Nationale convenanten, instrumentgericht, techniek gericht (aanbodgericht) Energiebesparing was hot item Een terugblik

10. voorbeeld landelijke afspraken met de corporaties Isolatieconvenant (1991 t/m 1994) : NIP-onderdeel Verlenging isolatieconvenant met 1 jaar (1995 ) Intentieverklaring DuBo-Convenant (1996 t/m 1997) Convenant Duurzaam Bouwen (1998 t/m 2001) Nationaal Akkoord Wonen; art 4. Duurzaamheid en gezondheid (juli 2001 t/m 2005) Een terugblik

11. Fusies -> grotere corporaties die zelf hun boontjes doppen. Branches -> kunnen en willen de achterban niet dwingen. E-besparing is nauwelijks nog hot item (uit de top 5 beleidsvelden verdwenen) Corporatie is vraaggerichter / klantgericht gaan werken Ontvankelijker voor regionale/lokale aanpak. Speelveld en ontwikkelingen

12. Koerswijziging ingezet • Inhoud: Meer afstemmen op onze markt (vraaggericht i.p.v. aanbodgericht) • Benadering: Meer persoonlijk i.p.v. de landelijke insteek

13. WONINGCORPORATIES strategisch Sv-beleid Dir Sv-beheer Middenkader tactisch Strat. kl. verbetering Project-voorber. en uitvoering Uitvoering Operationeel * management * strategie & beleid * woondiensten * technisch. beheer * project.ontwikkeling *financien * bedrijfsbureau

15. Voorraadbeleid algemeen Voorraadbeleid algemeen Ingrepen Ingrepen Speciale Speciale • • Slopen/herontwikkelen Slopen/herontwikkelen Maat Maat - - bedrijfs bedrijfs - - • • Instandhouden Instandhouden schappelijke schappelijke omstandig omstandig - - • • Doorexploiteren Doorexploiteren opgave opgave heden heden • • Verkopen Verkopen Gewenste Gewenste Concept Concept Uitwerking / resultaten Uitwerking / resultaten kwaliteit per kwaliteit per Strategie Strategie aanpak aanpak complex complex kiezen kiezen vaststellen vaststellen vaststellen vaststellen Specifieke Specifieke Bestaande Bestaande Referenties / Referenties / Te huisvesten Te huisvesten samenstelling samenstelling Lokale opgave Lokale opgave kwaliteit kwaliteit Voorbeelden Voorbeelden huishoudens huishoudens complexen complexen

16. Van taakveld naar kwaliteit

17. Overzicht taakvelden • Verruimen slaagkansen • Versterken samenhang woon- en zorgdiensten • Bevorderen eigen woningbezit en beheer • Vergroten betrokkenheid bewoners • Vergroten differentiatie woningaanbod • Reduceren woonlasten lagere inkomensgroepen • Huisvesting dak- en thuislozen • Verhogen woonkwaliteit • Energiebesparing en opwekking duurzame energie

19. Figuur 2 Verruimen slaagkansen en keuzevrijheid woningzoeken-den met bescheiden inkomen Reduceren woonlasten lagere inkomens-groepen Versterken samenhang tussen woon-/ zorgdiensten en verbeteren van assortiment woondiensten Bevorderen eigen woningbezit van met name lage inkomens- groepen Vergroten betrokkenheid bewoners bij vitalisering van buurten en wijken Het leveren van een bijdrage aan de huisvesting van dak- en thuis-lozen Stedelijke vernieuwing o.m. door verhogen woonkwaliteit Vergroten differentiatie woning-aanbod Investeren in het kader van energie- besparing en opwekking duurzame energie (CO2 reductie) Beleids- en Taakvelden Marktsegmenten Betaalbare woningen voor ouderen Betaalbare woningen voor gezinnen Betaalbare woningen voor kleine huishoudens Wonen met extra dienst-verlening voor ouderen Intensief beheer van woonomge-ving en gebouw Ruim wonen Wonen met extra luxe en comfort voor ouderen Wonen met extra luxe en comfort Wonen met extra luxe en comfort met toekomst-waarde* Kwaliteit 1. Sociale veiligheid gebouw en directe omgeving Van taakvelden naar kwaliteitsprofielen 2. Inbraakveiligheid 3. Toegankelijkheid gebouw en directe omgeving 4. Toegankelijkheid woning en vertrekken 5. Bereikbaarheid voorzieningen 6. Staat van onderhoud gebouw en directe omgeving 7. Identiteit gebouw 8. Identiteit van woninguitrusting en afwerking 9. Luxe uitstraling gebouw 10. Luxe uitstraling woninguitrusting en afwerking 11. Woninggrootte en ruimtelijkheid 12. Gebruiksmogelijkheden en flexibiliteit 13. Gebruiksgemak uitrusting en installatie 14. Gezond binnenklimaat 15. Comfortabel binnenklimaat (thermisch/akoestisch) uitgangsniveau (zoals oorspronkelijk gebouwd) basisniveau (bouwbesluit) boven basisniveau (meer dan bouwbesluit) zo hoog mogelijk niveau *Prestaties zijn gelijk aan ‘wonen met extra luxe en comfort’ echter voorbereid op toekomstige voorzieningen/verbeteringen

21. Kwaliteiten van energiebesparende maatregelen inzichtelijk maken Voorbeeld: • isolerend glas-> • inbraakveiligheid, • geluid van buiten, • comfort / koudeval/ tocht.

22. Koppelen kwaliteitsprofielen aan referentiewoningen Gewenste kwaliteitsprofielen “andere kwaliteiten” villa. 1. • Comfort- Geluidsisolatie- Veiligheid-………. 1. 2. 2-1 kap. HR++ glas 2. Rijtjeswoning voor 1946. 3. 4. Rijtjeswoning 1946-1965. - Ruimte extra- Veiligheid-………. Verzorgd wonen voor OUDEREN 4. Loggia dicht ………….. 5. 5. 6. 6. kwaliteiten Keuze welke referentiewoning het meest geschikt is voor “verzorgd wonen” en met welke “andere kwaliteiten”is deze te voorzien Toegankelijkheid Veilig Betaalbaar Comfort -Plattegrond-Maatregelen-EI-Etc. Concept uitwerken kwaliteitsaanbod kwaliteitsvraag

23. Catalogus

24. Voorraadbeleid algemeen Voorraadbeleid algemeen Ingrepen Ingrepen Speciale Speciale • • Slopen/herontwikkelen Slopen/herontwikkelen Maat Maat - - bedrijfs bedrijfs - - • • Instandhouden Instandhouden schappelijke schappelijke omstandig omstandig - - • • Doorexploiteren Doorexploiteren opgave opgave heden heden • • Verkopen Verkopen Gewenste Gewenste Concept Concept kwaliteit per kwaliteit per Strategie Strategie aanpak aanpak Uitwerking / resultaten Uitwerking / resultaten complex complex kiezen kiezen vaststellen vaststellen vaststellen vaststellen Specifieke Specifieke Bestaande Bestaande Referenties / Referenties / Te huisvesten Te huisvesten samenstelling samenstelling Lokale opgave Lokale opgave kwaliteit kwaliteit Voorbeelden Voorbeelden huishoudens huishoudens complexen complexen

25. Cd-rom

28. STRATEGISCH VOORRAADBELEID STRATEGISCH VOORRAADBEHEER STRATEGISCHE KLEINSCHALIGE VERBETERING -Renovatie / groot onderhoud - Mutatie onderhoud - Klachten onderhoud (klachten afhandeling) (dagelijks onderhoud) (juridisch onderhoud) - Planmatig onderhoud (meerjaren onderhoud) (cyclisch onderhoud) (contract onderhoud)

29. Overheidsbeleid • UK (uitvoeringsnota klimaatbeleid) -> CO2 emissiereductie 1999 • NMWW (Nota Mensen Wensen Wonen) 2001 -> zeggenschap burgers, -> kwaliteitsverbetering woningen • Nationaal Akkoord Wonen 2001-5 • EU richtlijn (EPD) • Klimaatbeleid gemeenten • Kwaliteit van de ruimte (WSV,MOP,ISV,GSB,Dubo 2002-4)

30. Ontwikkelingen • Energy performance directive (EPD) • Energiepremieregeling (EPR / EPA) • Energieprestatienorm (EPN EPC) • Kompas programma

31. Ontwikkelingen EPD (European Performance Directive on the Energy efficiency of buildings) • Vanaf 2006 verplicht energiecertificaat op natuurlijke momenten • Koop/verkoop • Huur/verhuur • Nieuwbouw/renovatie grote gebouwen (grenswaarde verplicht) • Bij nieuwbouw haalbaarheidsstudie DE-opties • M.n. Locatiegebonden • Periodieke keuring installaties Verwarming / klimatisering (ouder dan 15 jaar, grote installaties om de 3 a 4 jaar)

32. Ontwikkelingen Energiecertificaat • Is straks 10 jaar geldig (woninggebonden) • Geeft inzicht in energieprestatie t.o.v. referentie • Nieuwbouw: EPN, Energie Prestatie Coëfficiënt (EPC) • Bestaande bouw: EPA, met Energie-Index (E.I.)

33. Ontwikkelingen EPN • Aanscherping per 1 januari 2006 • Energie Prestatie Coëfficiënt (EPC)  0,8 • NEN 5128 - 2003 wordt aangepast

34. Ontwikkelingen EPR - EPA • Regeling 2003 is per 16 oktober beëindigd • Regeling 2004 wordt momenteel ingevuld (met aandacht voor DE en EPA)

35. Ontwikkelingen Kompas voor energiezuinig wonen en werken • Instrumenten voor ‘vraagbenadering’ (t.b.v. renovatie en kleinschalige verbetering) • Toonaangevende projecten (voorbeelden uitdragen) • Ontwikkelingen rond woningenergielabel • Diverse activiteiten rond EPA • Voorbereidingen aanscherping EPC • !Face to face corporatiebenadering!

36. Van centraal naar decentraal Fusies hebben geleid tot grotere corporaties en projectontwikkelaars die zelf hun boontjes doppen. Branches kunnen en willen de achterban niet dwingen. Ontvankelijker voor regionale/lokale aanpak. Met maatregelen aanhaken bij andere taakvelden E-besparing is nauwelijks nog een los item voor corpo’s (uit de top 5 aandachtsgebieden verdwenen) Met besparing aansluiten bij hun bedrijfsvoering (gericht op marktvraag) Een andere koers

37. Strategisch voorraadbeleid/beheer • Strategisch voorraadbeleid Ontwikkelen en uitvoeren van beleid om bij het beheer van woningen de huidige kwaliteit van de woningvoorraad (het aanbod) af te stemmen op de (te verwachten) vraag • Strategisch voorraadbeheer Het geheel aan (concrete) technische beheerplannen van woningen, complexen en hun omgeving volgens het strategisch voorraadbeleid