Hoe om te gaan met mogelijk verontreinigde grond september 2011

1. Hoe om te gaan met mogelijk verontreinigde grond september 2011 Liesbeth van Houten (IS) Martijn Korn (AsM) Rob Aalders (HSE) beknopte versie

2. Hoe om te gaan met mogelijk verontreinigde grond • Er is een nieuwe vgwm-procedure: Maatregelen bij het aantreffen van “verontreinigde grond” bij aanvang van of tijdens werkzaamheden. • Waarom: wetgeving is aangepast. Kern van de wetswijziging: Vooraf moet duidelijk zijn hoe de kwaliteit van de bodemgesteldheid is voordat gestart wordt met het uitvoeren van de graafwerkzaamheden ter bescherming van mens en milieu. Deze presentatie gaat in op: 1. De hoofdpunten uit de procedure; 2. Twee stromingsdiagrammen waarin de werkwijze en vastlegging beschreven is; 3. De Opleiding “omgaan met mogelijk verontreinigde grond”; 4. Veelgestelde vragen.

3. Hoofdpunten uit de procedure 1. Bij geplande werkzaamheden moet altijd vooraf informatie verzameld worden bij grondeigenaar of databank (bodemloket). 2. Deze informatie verzamelen en aan projectmap /uitvoeringsplan toevoegen. Indien er geen verontreiniging aanwezig is, verklaring toevoegen. 3. Medewerkers van Enexis voeren werkzaamheden uit t/m Basisklasse. 4. Bij constatering van vervuilde grond maakt Enexis gebruik van Externe adviesbureaus. In iedere regio zijn door Inkoop contractafspraken gemaakt. Taken van deze externe adviesbureaus zijn: • Het opstellen van een aangepast V&G plan. • Interpreteren van bestaande onderzoeksrapporten. • Uitvoeren van bodemonderzoeken. • Opstellen van onderzoeksrapporten. • Opstellen van BUS meldingen (Besluit Uniforme Saneringen). • Milieukundige begeleiding bij werken in vervuilde grond.

4. Vervolg hoofdpunten uit procedure 5. Werkzaamheden in ernstig vervuilde grond mogen alleen uitgevoerd worden door een Kwalibo (BRL 7001) gecertificeerd bedrijf. • Kwalibo staat voor kwaliteitsborging in het bodembeheer. • Enexis heeft contracten met Kwalibo gecertificeerde bedrijven. www.bodemplus.nl 6. Bij ongepland werkzaamheden praten we over urgente storingen waarbij direct actie ondernomen moet worden. Storingen waarbij niet directe actie noodzakelijk is moeten worden behandeld als gepland werk. 7. Bij verdenking van ernstige verontreiniging stop de werkzaamheden en meld dit bij de werkverantwoordelijke/leidinggevende. 8. Bij urgente storingen kunnen medewerkers onverwacht stuiten op, naar hun mening, verontreinigde grond. Tijdens deze werkzaamheden kan altijd gebruik worden gemaakt van de gecontracteerde externe adviesbureaus (24 uur) voor milieukundige begeleiding. 9. Meld achteraf de ernstige bodemverontreiniging aan de grondeigenaar en aan provincie of gemeente en leg deze melding schriftelijk vast. Dit is een wettelijke verplichting. Hier is een standaard brief voor.

5. Wat ook in de procedure aan de orde komt: • Het herkennen van verontreinigde grond. • Hygiëne. • Medische keuring. • Het gebruik van PBM’s. De volgende vier slides gaan hier kort op in.

6. Herkennen van vervuilde grond • Bij het tegenkomen van verontreinigde grond, stop dan de werkzaamheden en meld het bij de werkverantwoordelijke of leidinggevende. • Verontreinigde grond is te herkennen aan: • Vreemde geuren en kleuren. • Aanwezigheid van drijflagen (olie). • Aantasting van bestaande kabels en leidingen. • Aanwezigheid van verpakkingen van chemische stoffen. • Geheel of gedeeltelijk afgestorven begroeiing. • Als bekend is dat er bodemverontreinigende activiteiten hebben plaatsgevonden op de locatie.

7. Hygiëne Tijdens het werk: • Baken de werkplek af en zorg dat onbevoegden er niet bij kunnen. • Eet, drink en rook niet tijdens het werk. • Was uw handen, armen en gezicht als u het werk onderbreekt. • Werk zo veel mogelijk met de wind in de rug. • Leg uitgegraven grond op folie en dek deze direct af. • Staak het werk bij lichamelijke klachten als irritatie, hoofdpijn, misselijkheid en duizeligheid en meld dit bij uw werkverantwoordelijke of leidinggevende. Als het werk klaar is: • Maak het gereedschap dat met de verontreinigde grond in aanraking is geweest schoon. • Doe de gebruikte wegwerpkleding en handschoenen samen met het filtrerend gelaats-stuk in een afval zak en voer die met label via de milieustraat als gevaarlijk afval af. • Maak de overige gebruikte persoonlijke beschermingsmiddelen schoon en berg ze op. • Was uw handen, armen en gezicht.

8. Medische keuring • Het is een wettelijke verplichting om medewerkers 1 x per jaar medisch te keuren die in aanraking kunnen komen met ernstig verontreinigde grond. • Voor het werken in de Basisklasse is geen medische keuring verplicht. • Medewerkers van Enexis kunnen onbedoeld in aanraking komen met ernstig verontreinigde grond (gepland en ongepland werk). • Op grond hiervan zullen medewerkers tijdens het reeds bestaande periodiek medisch onderzoek hier aanvullend op getest worden. Start aanvullende onderzoeken vanaf 2012. • Registreer per geval de medewerkers die onbeschermd in ernstig verontreinigde grond hebben gewerkt. Gebruik hiervoor de OGB melding. Dit is een wettelijke verplichting.

9. Persoonlijke Beschermingsmiddelen • Als basispakket hanteert Enexis de volgende PBM’s die afdoende zijn voor het werken t/m Basisklasse: • Wegwerpoverall type 3. • Veiligheidslaarzen. • Nitril handschoenen. • Halfgelaatsmasker met filterbussen ABEK-P3. • Ruimzichtbril. • De PBM’s zijn door de afdelingen te bestellen. • In de opleiding wordt nader ingegaan op de PBM’s. • Zorg dat de vervuiling niet verder buiten de verontreinigde zone wordt verspreid. Berg de overall en de nitril handschoenen op in een plastic zak en sluit deze af.

10. Opleiding “omgaan met mogelijk verontreinigde grond” • Getrainde en voorgelichte medewerkers • Door ET&O georganiseerd, op locatie. • Klaar 31-12-2011, dus snel inschrijven op leerplein • Registratie in veiligheidspaspoort • 1 x per 5 jaar live, tussentijds verplichte toolbox • Procedure Enexis wordt ook behandeld • Verschillende opleidingen: • Klic-medewerkers: 8 uur • Monteurs: 4 uur • Werkvoorbereiders: 2 uur • Toezichthoudende functies: 8 uur

11. Werkwijze, vastlegging en stromingsdiagrammen • Stromingsdiagrammen zijn gemaakt voor geplande en ongeplande werkzaamheden. • De werkwijze, dus welke stappen moet je achtereenvolgens doen, is weergegeven. • Deze diagrammen (twee pdf-bestanden) zijn toegevoegd ivm leesbaarheid. Projecteer deze stromingsdiagrammen, vergroot ze, zodat ze goed leesbaar zijn en neem ze door. • In groen is weergegeven welke gegevens je vast moet leggen en wanneer. • Aanbeveling: spreek in je team af hoe je de vastlegging regelt! • In de volgende 4 slides zijn de stromingsdiagrammen als achtergrondinformatie toegelicht. Je hoeft ze niet te projecteren bij het behandelen van de stromingsdiagrammen.

12. Werkwijze en vastlegging bij geplande werkzaamheden • Opvragen schone grond verklaring bij grondeigenaar/ gemeente. • Indien beschikbaar, uitgaan van niet vervuilde grond. Uitvoeren werkzaamheden conform standaard proces. • Raadplegen bodemkaarten. (bodemloket, gemeentelijke bodemkwaliteitskaarten) • Indien geen aanwijzingen ernstige vervuilde grond uitgaan van niet of lichtvervuilde grond. • uitvoeren werkzaamheden, bij lichte vervuiling gebruik PBM’s • Verdenking zwaar vervuilde grond. • Alternatief tracé beschikbaar? Zo ja, gebruik alternatief tracé. • Bij verdenking zwaar vervuilde grond opvragen onderzoeksrapporten. • Duidelijke vervuilingsbron afwezig en rapporten nog voldoende betrouwbaar? • Geen aanvullend onderzoek. Door adviesbureau laten beoordelen vervuilingklasse op basis van ontvangen rapport(en). • Duidelijke vervuilingsbron aanwezig en rapporten onvoldoende betrouwbaar? • Aanvullend bodemonderzoek laten uitvoeren door adviesbureau. • Conclusies adviesbureau: • Niet of lichtvervuild: uitvoeren werkzaamheden, eventueel gebruik PBM’s afhankelijk van vervuilingklasse. • Zwaar vervuilde grond: inschakelen Kwalibo gecertificeerde aannemer. Laten opstellen van aangepast V&G plan en BUS-melding (vooraf) door onderzoeksbureau.

13. Vervolg werkwijze en vastlegging bij geplande werkzaamheden • Verplichte vastlegging: • Navraag schone grond verklaring. • Resultaten van eigen onderzoek naar bodemkaarten (door bijvoorbeeld) het maken van een printscreen en deze toe te voegen aan de uitvoeringsmap. • Conclusies adviesbureau (beoordeling eerdere bodemonderzoeken, resultaten van eventueel eigen bodemonderzoeken). • Bij zwaar vervuilde grond: aangepast V&G plan en BUS-melding. • Bij eventueel nieuw uitgevoerd bodemonderzoek: terugmelding resultaten bodemonderzoek aan gemeente.

14. Werkwijze en vastlegging bij ongeplande werkzaamheden • Onderweg naar storingslocatie: • Gebruik eigen ervaring/ kennis van lokale omstandigheden. • Eventueel medewerker op kantoor raadplegen bodemloket/ bodemkwaliteitskaarten. • Bij verdenking zwaar vervuilde grond: inschakelen adviesbureau voor advies. • Conclusies adviesbureau: • Niet vervuilde grond: uitvoeren werkzaamheden. • Lichtvervuilde grond: uitvoeren werkzaamheden, gebruik PBM’s voor lichtvervuilde grond. • Zwaar vervuilde grond: inschakelen Kwalibo gecertificeerde aannemer. Laten opstellen van aangepast V&G plan en BUS-melding (achteraf) door onderzoeksbureau. • Indien vooraf geen verdenking zwaar vervuilde grond dan op locatie: • Analyse van bodemomstandigheden (geur/kleur bodem). • Bij inschatting niet of lichtvervuilde grond vervolg werkzaamheden conform standaard procedures • Bij verdenking lichtvervuilde grond maak gebruik van ter beschikking gestelde PBM’s voor lichtvervuilde grond. • Bij verdenking zwaar vervuilde grond: inschakelen onderzoeksbureau voor advies • Conclusies adviesbureau: • Niet vervuilde grond: uitvoeren werkzaamheden, bij lichtvervuilde grond gebruik PBM’s. • Zwaar vervuilde grond: inschakelen Kwalibo gecertificeerde aannemer. Laten opstellen van aangepast V&G plan en BUS-melding (achteraf) door onderzoeksbureau.

15. Vervolg toelichting werkwijze en vastlegging bij ongeplande werkzaamheden • Verplichte vastlegging: is in GROEN in het diagram • Gebruik PBM’s bij lichtverontreinigde grond ter plaatse in uitvoeringsplan/storingsorder. • Bij zwaar vervuilde grond resultaten V&G plan en BUS-melding.

16. Veelgestelde vragen • Moet er altijd een bodemonderzoek plaatsvinden? • Nee, indien er geen informatie verkregen kan worden over de bodemkwaliteit of er geen aanleiding tot vermoeden van ernstige verontreiniging is, starten we zonder aanvullend bodemonderzoek met de werkzaamheden. • Kun je een schone grond verklaring verplicht stellen? • In de meeste gevallen niet. De aanwezigheid van licht vervuilde grond is geen afdoende reden zijn om het werk stil te leggen en bijvoorbeeld de aansluitplicht op te schorten tot er een schone grond verklaring is. Met PBM’s kan tot de basisklasse veilig gewerkt worden door Enexis medewerkers. • Alleen bij zwaarwegende argumenten, zoals bij ernstig vervuilde grond, heeft Enexis afdoende redenen om een schoongrond-verklaring te eisen voordat we met werkzaamheden starten. Dat kan de wettelijke aansluitplicht doen opschorten. • Hoe weet ik hoe zwaar de verontreiniging is? • Benader hiervoor een gecontracteerde adviesbureau. Hier wordt in de opleiding aandacht aan besteed.

17. Vervolg veelgestelde vragen • Waarom moet Enexis de onderzoeken doen en betalen. Waarom doet en betaalt de klant dit niet zelf? • Bij het maken van bijvoorbeeld een aansluiting gaat het tracé meestal over grond die deels in openbaar eigendom is (gemeente/provincie), en een gedeelte wat particulier eigendom is. We liggen "om niet" in deze grond. De gemeente heeft in deze gevallen geen verplichting tot bodemonderzoek of het opleveren van een schoongrond-verklaring. De gemeente zal aangeven dat we een ander tracé moeten zoeken.  Ook de klant die de aanvraag heeft gedaan, kan niet verplicht worden bodemonderzoek te laten verrichten in de grond van gemeente. De klant heeft in dit geval helemaal geen relatie met de gemeente. • Kortom vanwege de betrokkenheid van vaak meer dan twee partijen ontkomt Enexis er niet aan zelf de regiefunctie te houden en eventueel bodemonderzoek te laten verrichten. Dit alleen in specifieke gevallen bij verdenking van ernstige verontreiniging en aanwezigheid van duidelijke vervuilingsbronnen nu of in het verleden. In alle ander gevallen voldoet een check van bodemkwaliteitskaarten. • Bij aansluitingen of werkzaamheden deels op particuliere grond en deels op openbare grond is het niet logisch en niet te verantwoorden dat alle kosten van vervuiling in openbare grond voor de klant zijn.  De kosten zullen naar redelijkheid en billijkheid verdeeld moeten worden over klant, Enexis en gemeente (waarbij het helpt als er afspraken zijn, zoals in Limburg).  • Kan ik de meerkosten doorberekenen? • Hier is geen eenduidig antwoord op te geven. Dit is afhankelijk van mogelijke afspraken met gemeenten.

18. Vervolg veelgestelde vragen • Waarom moeten we externe adviesbureaus raadplegen? • Dit is niet onze kernactiviteit. Binnen Enexis hebben we deze expertise en hulpmiddelen niet. • Moet verontreinigde grond standaard worden afgevoerd? • Nee, in principe niet, alleen in specifieke situaties. Indien grondeigenaar dit eist dan op kosten van grondeigenaar. Adviesbureau voor locatiespecifiek advies. • Waarom kiezen we niet voor een Enexis centrale database voor bodemonderzoeken? • Uit oogpunt van beheersbaarheid en omdat hiervoor het landelijke bodemloket er is. Registratie bodemonderzoeken altijd terugmelden aan gemeenten. Ook in de CROW 2607 wordt de terugmelding van bodemonderzoeken via de gemeenten geadviseerd. • Wat is een redelijke betrouwbaarheidstermijn van rapporten? (**stromingsdiagram) • Er is geen wettelijke termijn vastgesteld of rapporten nog actueel en betrouwbaar zijn. In zijn algemeenheid wordt een termijn van ongeveer 5 jaar als uitgangspunt genomen. Afhankelijk van wijzigingen in lokale omstandigheden kan deze praktische termijn langer of korter zijn. Bij bijvoorbeeld particuliere woningbouw is het onwaarschijnlijk dat de lokale omstandigheden na 5 jaar verslechterd zijn.

19. Verplichte presentatie • Verplichte presentatie door lijnorganisatie voor eind oktober • Aandachtspunt: opleidingsplanning loopt vanaf 1 september. • Aanbeveling; presentatie voor aanvang opleiding. • Deze presentatie is de inhoudelijke info voor de Toolbox. • Vastlegging deelname in Toolbox-formulier.

20. Tot slot: Samenvatting • Doel van de nieuwe procedure is het voorkomen van gezondheids- en milieuschade. • Medewerkers van Enexis voeren werkzaamheden uit t/m veiligheidsklasse “Basisklasse”. • De werkwijze en vastlegging is in twee stromingsdiagrammen weergegeven. • Medische keuring is ingeregeld en PBM’s zijn beschikbaar en te bestellen. • Adviesbureaus zijn gecontracteerd en Kwalibo aannemers zijn beschikbaar. • Opleidingsinhoud is afgestemd op werkwijze Enexis. Bouwradius verzorgt de opleiding op locatie. • Presentatie als toolbox registreren.