AZƏRBAYCAN ELMİ-TƏDQİQAT PAMBIQÇILIQ İNSTİTUTU (AzETPİ)

Bu təqdimat Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Pambıqçılıq İnstitutu kollektivinin çoxillik zəhməti nəticəsində əldə edilmiş yüksək nailiyyətlərə və vətənimizin tərəqqisi və inkişafına verdiyi mühüm töhfə münasibətilə yaradıcı qrup tərəfindən ərsəyə gətirilmişdir Yaşasın azad və müstəqil Azərbaycan

AZƏRBAYCAN ELMİ-TƏDQİQAT PAMBIQÇILIQ İNSTİTUTU(AzETPİ)

1925-ci ildə Gəncə seleksiya stansiyasının bazasında yaradılmışdır 1932-ci ildə Zaqafqaziya ETPİ kimi fəaliyyət göstərmişdir 1935-ci ildən isə AzETPİ adlandırılmışdır YARANMA TARİXİ:

AZƏRBAYCAN ELMİ-TƏDQİQAT PAMBIQÇILIQ İNSTİTUTUNUN FƏALİYYƏT BAZASI Azərbaycan Respublikasında Pambıqçılığa aid qəbul edilən Qanunlar: • Seleksiya nailiyyətləri haqqında AR Qanununun tətbiq edilməsi (15 noyabr 1996) • Toxumçuluq haqqında AR Qanununun tətbiq edilməsi (1 mart 1997) • Pambıqçılıq haqqında AR Qanununun tətbiq edilməsi (14 iyul 2010) • Pambıqçılıq haqqında AR Qanununun tətbiqi ilə bağlı əlavə tədbirlər (3 mart 2011) • 2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı (25 avqust 2008)

AZƏRBAYCAN ELMİ-TƏDQİQAT PAMBIQÇILIQ İNSTİTUTUNUN ELMİ FƏALİYYƏTİNİN ƏSAS İSTİQAMƏTLƏRİ «SORT-TOXUM-TEXNOLOGİYA» İstiqamət:Yüksək potensiallı və əlverişsiz xarici şərait amillərinə davamlı sortlar yaratmaq, toxumçuluq işlərini elmi əsaslarla qurmaq, torpağın münbitliyini yaxşılaşdıran ekoloji təmiz və səmərəli becərmə texnologiyalarının işlənib hazırlanması Problem 1: Genetik əsaslarla yüksək potensiallı və əlverişsiz xarici şərait amillərinə davamlı, yeni pambıq sortlarının yaradılması vətoxumçuluq işlərinin elmi əsaslarla qurulması Problem üzrə 5 mövzuya aid 11 tədqiqat işi aparılır Mövzu 1 Mövcud və mütərəqqi genetik üsullarla əməli seleksiya üçün zəngin başlanğıc material və donorlar yaradılması

Tədqiqat işləri: - Cografi uzaq və növarası hibridləşmə yolu ilə poliploid formaların alınması və əməli seleksiyada istifadəsi; - Eksperimental mutagenez yolu ilə seleksiya üçün başlangıc materialın yaradılması; - Pambığın dünya kolleksiyası genofondunun öyrənilməsi və əməli seleksiya üçün əlverişli donorların secilməsi Mövzu 2. Yüksək potensiallı, əlverişsiz xarici şəraitin törətdiyi streslərə, xüsusilə quraqlığa davamlı orta və zərif lifli sortların yaradılması Tədqiqat işləri: - Lifin keyfiyyəti IV və V tipə uyğun, toxumu yüksək yağlılığa malik tezyetişən orta lifli pambıq sortlarının yaradılması. - Tezyetişən zərif lifli pambıq sortlarının yaradılması

Mövzu 3. Müxtəlif torpaq-iqlim şəraitində yeni pambıq sortlarının sınağı Tədqiqat işləri: - Yeni sortların ilkin sort sınağı - Yeni sortların müsabiqəli sort sınağı; Mövzu 4. Toxumluq pambıq istehsalı üsüllarının mövcud təsərrüfat qurumları şəraitinə uygun təkmilləşdirilməsi Tədqiqat işləri: - Perspektivli pambıq sortlarının ilkin toxumçuluq işinin qurulması - Rayonlaşdırılmış pambıq sortlarının elit toxumunun istehsalı üçün başlanğıc orijinal və super elit toxumunun hazırlanması;

Tədqiqat işləri: - Yeni pambıq sortları və seleksiya materialının infeksion fonda vilt və hommoz xəstəliklərinə qarşı davamlılıq dərəcələrinin öyrənilməsi;- Müxtəlif aqrotexniki fondan və sələf bitkilərindən asılı olaraq pambıq sortlarının zərərvericilərlə sirayətlənmə dərəcələrinin öyrənilməsi Problem 2. Ekoloji təmiz metodlarla torpağın münbitliyini yaxşılaşdıran və yüksək məhsul yetişdirilməsini təmin edən mütərəqqi texnologiyaların hazırlanması Problem üzrə 4 mövzu, 9 tədqiqat işi aparılır Mövzu 1. Məhsuldarlığın artırılması və torpagın münbitliyinin yaxşılaşmasını təmin edən mütərəqqi texnologiyaların işlənib hazırlanması

Tədqiqat işləri: - Pambıq bitkisi və şəkər çuğundurunun payızlıq noxudla arpa qarışığı əkinlərinin dəyişdirilməsinin bitkilərin məhsuldarlığına təsiri - Pambıq tarlalarında erkən payızda əkilmiş dənli paxlalı bitkilərin torpağın münbitliyinə və pambığın məhsuldarlığına təsiri - Mineral gübrələr tətbiq etmədən pambığın məhsuldarlığının artırılması texnologiyasının hazırlanması - Yeni rayonlaşdırılmış pambıq sortlarının optimal aqrotexnologiyalarının öyrənilməsi Mövzu 2.Pambıq bitkisinin optimal gübrələnmə sisteminin işlənib hazırlanması Tədqiqat işləri:- Pambıq-yonca-taxıl növbəli əkin dövriyyəsində pambıq bitkisinin differensial gubrələnmə sistemində optimal qidalanması

- Fasiləsiz pambıq əkinlərində mineral və üzvü gübrələrin norma və nisbətlərinin torpağınmünbitliyinə və pambığın məhsuldarlığına təsiri - Növbəli əkin sistemində təbii seolitin mineral gübrələrlə birlikdə tətbiqinin pambıq əkinlərində səmərəliliyi Mövzu 3. Pambıq əkinlərində suya qənaət edici mütərəqqi suvarma rejimi və texnikasının işlənib hazırlanması Tədqiqat işləri: - Pambıq əkinlərində suya qənaət edilməsinə təminat verən sütut polimerinin torpağın su-fiziki xassələrinə təsiri - Torpaqda irriqasiya erroziyasının azaldılması üsüllarının öyrənilməsi Mövzu 4. Hazırlanmış texnologiyaların və yaradılmış yeni sortların istehsalatda tətbiqi və təbliği

MƏQSƏD Pambıqçılığın davamlı və dinamik inkişafına təminat verən kopmleks proqram hazırlamaq, bu sahədə bölgələrimizdə, ölkəmizdə və dünyada mövcud problemlərin elmi əsaslarla həllinə aid səviyyəli və geniş əhatəli araşdırmalar aparmaq, işlənmiş elmi nailiyyətlərin, yeniliklərin və qabaqcıl təcrübənin istehsalata intensiv tətbiqi və geniş yayılması üçün kənd təsərrüfatı üzrə məşğul olan orqanlara lazımi elmi-metodiki köməklik göstərmək, bu istiqamətdə çevik və ətraflı informasiya məlumatı qurmaq. Pambıq əkinçiliyi, sənayesi və iqtisadiyyatı istiqamətində bölgə, ölkə və dünya problemlərinin həll edilməsinə yönəlmiş, müasir və keyfiyyətli araşdırmalar aparmaq, elmi seminarlar təşkil etmək və universal məlumat təcrübəsində iştirak etmək

İSTƏYİMİZ Pambıqçılığa aid informasiya texnologiyalarından yüksək səviyyədə istifadə edən elmi yeniliklərə və milli dəyərlərədiqqətlə yanaşan, pambıq əkinçıliyi, sənayesi və iqtisadi səmərəliliyi sahəsindəəhatəli araşdırmalar aparan, pambıqçılıqda qarşıya çıxan problemlərin elmi əsaslarla həlli yolunu tapan yüksək intelektli, təşəbbüskar tədqiqatçılar yetişdirən səviyyəli elmi-tədqiqat ocağı kimi tanınmaq. İnformasiya texnologiyalarından yüksək səviyyədə istifadə edən, təşəbbüskar, yenilikçi və milli dəyərlərə hörmət edən, pambıq əkinçiliyi, sənayesi və iqtisadiyyatı sahəsində araşdırmalar aparan, problemlərin həlli yolunu tapan tədqiqatçılar yetişdirən pambıqçılıq sahəsində beynəlxalq bir institut olmaq.

ÖLKƏLƏR ARASI ƏLAQƏ • Pambıqçılıq ölkələrindən bu sahəyə aid məlumatlar toplamaq və təhlil etmək (qiymətləndirmək); • Pambıqçılığa aid araşdırmalar üzrə ölkələr arası əlaqələri təmin etmək; • Əlaqəli layihələr hazırlanmasında və icrasında iştirak etmək; • Pambıq sortlarının, sort nümunələrinin və genetik ehtiyatların qorunması, öyrənilməsi və səmərəli istıfadə olunmasına aid ölkələr arası əlaqəli tədqiqatlara qoşulmaq; • Pambıqçılığın iqtisadi səmərəliliyinin artırılması istiqamətində tədqiqatlar aparmaq; • Şöbə və laboratoriyaların infrastrukturunu inkişaf etdirmək, yaranacaq yeni strukturlara dəstək vermək; • İnstitutun apardıgı yeni aktual mövzulara oxşar tədqiqatlarla məşğul olan elmi müəssisələrlə elmi əməkdaşlıq etmək.

REGİONAL VƏZİFƏLƏR • Genetik ehtiyatların mühafizəsi və zənginləşdirilməsi; • Pambıqçılığın inkişafına dair təbliğat aparılması; • Bölgələrin torpaq-iqlim şəraitinə uyğun becərmə texnologiyasının tətbiqi; • Xəstəliklərə davamlılığın öyrənilməsi; • İstehsal olunan məhsulun kəmiyyət və keyfiyyətinin yüksəldilməsi; • Sosial-iqtisadi mövzularda aparılan araşdırmalara aid bilgilər verilməsi və nümayiş xidmətləri; • Eyni və yaxud oxşar bitkilərlə məşğul olan elmi müəssisələrlə iş birliyi qurmaq.

STRATEJİ MƏQSƏDLƏRİMİZ • Qarşıya çıxan problemlərin səbəbini əsaslı müəyyənləşdirib düzgün qərar verən təşəbbüskar və yüksək intelektli tədqiqatçıların yetişdirilməsinə şərait yaratmaq; • Pambıqçılıqda mövcud çatışmazlıqları günün tələblərinə uyğun nizamlamaq; • Pambıqçılığın inkişafına təminat verən prioritet sahələrə aid tədqiqatları gücləndirmək; • Pambıçılıqla məşğul olan təşkilatlar və özəl sektorlarla iş birliyi və qarşılıqlı əlaqə yaratmaq; • Aparılacaq elmi araşdırmaları pambıqçılıqdakı problemlərin həlli istiqamətində seçmək; • Aparılacaq araşdırmalara aid əsaslı məlumat toplamaq; • Pambıqçılığa aid aparılan tədqiqatların nəticələrinin bölgələrdəki təsərrüfat qurumlarına çatdırmaq, yayımını təşkil etmək; • Dövlətlərarası müştərək tədqiqatlar aparılması üçün lazımi infrastruktur və iş birliyi yaratmaq; • Ölkə və dövlətlər arası keçirilən simpozium və konfranslarda fəal iştirak etmək; • Əhatəli araşdırmalar aparmaq məqsədilə ölkə və dövlətlər arası əlaqələrdən səmərəli istifadəni təmin etmək.

HƏDƏFLƏRİMİZ • Pambıqçılığın inkişafına aid aparılan tədqiqatlar və elmi təhlillərin beynəlxalq standartlar səviyyəsində həyata keçirilməsi; • Pambıqçılıqda aparılmış araşdırmaların, hazırlanmış texnologiyaların və elmi yenilikləklərin kopmleks şəkildə səmərəli tətbiqini apara bilən tədqiqatçılar yetişdirilməsi; • Əkinçılık sistemində pambıqçılığa aid bütün problemlərin elmi əsaslarla həll edilməsi; • Ölkədə pambıqçılığın davamlı inkişaf etdirilməsi; • Pambıqçılığın inkişafında xidmətlərinə görə beynəlxalq səviyyəli institut kimi tanınması; • Ölkədə və ölkələr arası pambıqçılıq üzrə bir elmi mərkəz mövqeyinə qalxması; • Bölgə və ölkədə pambıq istehsalı və sənayesinin müasir standartlara uygun inkişaf etdirilməsi.

İNSTİTUTUN STRUKTURU Direktor Elmi sura Elmi işlər üzrə direktor müavini Təsərrüfat işləri üzrə direktor müavini Mühasibatlıq Elmi katib Təsərrüfat bölməsi Genetika və genefond laboratoriyası Pambığın emalı sənayesi üzrə AzETPİ-nin filialı Seleksiya şöbəsi Texniki bitkilərin aqrotexnologiyası şöbəsi Mil Təcrübə Stansiyası Seleksiya və toxumçuluq şöbəsi Aqrokimya və torpağın münbitliyi şöbəsi Aqrotexnologiya şöbəsi Toxumçuluq şöbəsi Suvarma şöbəsi Şirvan Təcrübə Stansiyası Seleksiya və toxumçuluq şöbəsi Bitki mühafizəsi şöbəsi Aqrotexnologiya şöbəsi İnformasiya və tətbiq qrupu

İNSTİTUTUN FƏALİYYƏT DAİRƏSI Direktor Elmi şura Mühasibatlıq Elmi işlər üzrə direktor müavini Təsərrüfat işləri üzrə direktor müavini Elmi katib Təsərrüfat bölməsi Aqrokimya və torpağın münbitliyi şöbəsi Seleksiya şöbəsi Toxumçuluq laboratoriyası Genetika və genofond laboratoriyası Texniki bitkilərin aqrotexnologiyası şöbəsi İnformasiya və tətbiq şöbəsi Emal sənayesi üzrə filialı Bitki mühafizəsi şöbəsi Suvarma şöbəsi Regional Aqrar Elm Mərkəzləri AMEA-nın Genetik ehtiyatlar İnstitutu Respublika pambıq emalı müəssisələri Elmi yeniliklərin istehsalata tətbiqi və təbliği İstehsalat, fermer təsərrüfatları Elit toxumçuluq təsərrüfatları Elmi yenikliklərin kütləvi mətbuatla yayılması ADAU, AzETBMİ, İnstitutu İstehsalat, fermer təsərrüfatları

İDARƏETMƏ XİDMƏTLƏRİ

İXTİSAS SAHƏLƏRİ İxtisas sahələri Genetika və genofond Toxumçuluq Lifin texnologiyası Seleksiya Suvarma Aqrotexnologiya Bitki mühafizəsi Aqrokimya və torpağın münbitliyi İnformasiya və tətbiq

İXTİSAS SAHƏLƏRİNİN VƏZİFƏLƏRİ Genetika və genofond Seleksiya Toxumçuluq Aqrotexnologiya Genetik üsüllarla əməli seleksiya üçün başlanğıç materiallar hazırlamaq Ölkənin pambıqçılıq bölgələrinin torpaq- iqlim şəraitinə uyğun yüksək poten- sialli və keyfiyyətli sortlar yaratmaq Yüksək və keyfiyyətli məhsul yetisdirilməsinə aid mütərəqqi aqrotexnologiyalar hazırlamaq Pambıq toxumçuluğu işini təlimat əsasında düzgün qurulmasına əməli-metodiki kömək göstərmək Pambığın dünya kolleksiya- sının genofondunu qorumaq, saxlamaq Xəstəlik və zərərve- ricilərə,xarici şəraitin törətdiyi streslərə davamlı sortlar yaratmaq Məhsuldarlığın və torpağın münbitliyinin artmasına təminat verən əlverişli sələf bitkiləri secilməsi Yaradılanyeni sortların ilkin toxumçuluq işini qurmaq Genofondu introduksiya, yeni yaradılmış nümunələrlə zənginləşdirmək Təkrar səpin ehtimallarına görə ultra tezyetişən sortlar yaratmaq İstehsalatda əkilən sortların hər il orijinal və super elit toxum materialını istehsal etməklə sort təzələməni təmin etmək Məhsulun artırılması və maya dəyərinin azaldılmasına təminat verən becərmə texnologıyaları hazırlamaq İstiqamətli seleksiya üçün başlanğıç material seçmək, yaradıcı seleksiyaçılara tövsiyələr vermək Yüksək potensiallı və keyfiyyətli lifə malik sortlar yaratmaq ücün ənənəvi və mütərəqqi seleksiya etmək

İXTİSAS SAHƏLƏRİNİN VƏZİFƏLƏRİ Suvarma Bitki mühafizəsi Aqrokimya və torpağın münbitliyi İnformasıya və tətbiq Pambığın suya qənaət edici suvarma rejimi və texnikasını təkmilləşdirmək Sortların və sort nümunələrinin xəstəliklərə davamlılığını öyrənmək Pambıq bitkisinin optimal gubrələnmə sistemini öyrənmək Elmi yenilikləkləri istehsalata intensiv tətbiq etmək Məhsulun və torpağın münbitliyinin artmasına təminat verən növbəli əkin sistemi hazırlamaq Elmi nailiyyətlərin təbliğini gücləndirmək, müxtəlif mətbuat vasitələrindən səmərəli istifadə etmək Pambıq sortlarının optimal suvarma rejimlərini öyrənmək Müxtəlif aqrotexniki fonda zərəvericilərə qarşı inteqrir mübarizə sistemini təkmilləşdirmək Fasiləsiz pambıq əkinlərində torpağın münbitliyini sabit saxlamaq Ekoloji təmiz məhsul istehsalına nail olmaq

GENETİKANIN FƏALİYYƏT İSTİQAMƏTLƏRİ Genefondda pambığın G.hirsutum L. növünə aid 772 ədəd, G.barbadense L. növünə aid 78 ədəd, cəmi 820 ədəd sort nümunələri öyrənilir

Növarası, coğrafi uzaq, bekkross, pilləli, mürəkəb hibridləşdirmə, eksperimental mutagenez və poliploidiya yolu ilə zəngin başlangıc material yaratmaq, • Yaradılmış yeni xətlərin, sortların, nümunələrin elit bitkilərini seçmək

Sortların, sort numunələrinin, xətlərin sort təmizliyini qoruyub saxlamaq

Müxtəlif üsullarla əldə edilmiş başlanğıç materialla • Pambıqçılıq bölgələrinin torpaq-iqlim • şəraitinə uyğun, • Vilt xəstəliyinə davamlı, • Yüksək lif keyfiyyətinə və məhsuldarlıq • potensialına malik yeni pambıq sortlarının • yaradılması

SELEKSİYAÇILARIN FƏALİYYƏT İSTİQAMƏTLƏRİ Mövcud və introduksiya olunmuş yeni nümunələrdən səmərəli istifadə Uğurlu və məhsuldar nəticələr almaq üçün ölkə xaricindən və ölkə daxili mənbəələrdən gətirilmiş pambıq nümünələrinin biomorfoloji və təsərrüfat qiymətli əlamətləri, pambığın hansı növünə uyğun genetik daşıyıcıları olması öyrənilir, hansı əlamətə görə hibridləşməyə cəlb olunmaları müəyyənləşdirilir

SELEKSİYAÇILARIN FƏALİYYƏT İSTİQAMƏTLƏRİ Hibridləşdirmə Əldə edilmiş başlanğıc materialın biomorfoloji və təsərrüfat qiymətli əlamətlərinin sabit saxlanılması

Yeni sortlar yaradıldıqdan və qeydiyata alındıqdan sonra onların ilkin biomorfoloji və təsərrüfat qiymətli əlamətlərini sabit saxlamaqla elit bitkiləri seçilir, orijinal və super elit toxum materialı hazırlanır İntroduksiya olunmuş nümunələr İnstitutun yeni sortları müvafiq sınaq mərhələlərini keçdikdən sonra müqayisəli qiymətlədirilərək perspektivli sayılırsa Seleksiya Nailiyyətlərinin sınağı və mühafizəsi üzrə Dövlət Komissiyasına təqdim edilir və sortun ilkin toxumçuluq işi qurulur. Sort, xətt və hibrid təbiətli formalar

Yeni sortlar, xətlər, formalar yaradılması üçün ənənəvi seleksiya üsullarından əlavə daha zəngin başlanğıc material yaratmaq və seleksiya prosesinin qısadılması üçün yeni mütərrəqi metodlardan istifadə edilir Ənənəvi seleksiya metodları Hibridləşdirmə İntroduksiya olunmuş nümünələr Sort, xətt və hibrid təbiətli formalar

Növ arası, coğrafi uzaq bekkross, pilləli, mürəkkəb hibridləşdirmə, eksperimental mutagenez və poliploidiya yolu ilə zəngin başlanğıc material yaratmaq Müxtəlif üsüllarla əldə edilmiş başlanğıc materiallapambıqcılıq bölgələrinin torpaq- iqlimşəraitinə uyğun, vilt xəstəliyinə davamlı, yüksək lif keyfiyyətinə və məhsuldarlıq potensialına malik yeni pambıq sortlarının yaradılması İntroduksiya yolu ilə genefondu zənginləşdirmək Yaradılmış yeni xətlərin, sortların, nümunələrin elit bitkilərini seçmək Sortların, sortnümunələrinin, xətlərin təmiz sortluluğunu mühafizə etmək

AQROTEXNOLOGİYANIN FƏALİYYƏTİSTİQAMƏTLƏRİ Pambığın becərilməsi texnologiyası Pambıq əkinlərində yüksək və keyfiyyətli məhsul yetişdirilməsinə, iqtisadi səmərəliliyin artırılmasına təminat verən optimal aqrotexniki becərmə texnologiyasını hazırlamaq, istehsalata verilən yeni sortların bioloji və morfoloji xüsusiyyətlərinə uyğunaqrotexnologiyalar işləmək. Səpin sxemi, hektarda becərilən bitki sıxlığını sortların biomorfoloji xüsusiyyətləri və vegetasiya müddətləri ilə əlaqədar müəyyənləşdirmək. Səpin üsülları Bitki sıxlığı

AQROTEXNOLOGİYANIN FƏALİYYƏT İSTİQAMƏTLƏRİ Mineral gübrələrdən istifadə etmədən torpağin münbitliyinin yaxşılaşmasına və yüksək məhsul yetişdirilməsinə təminat verən bioloji, üzvi əkinçiliyə aid mütərəqqi aqrotexnologiyalar hazırlamaq Bioloji üzvi əkinçilik Pambıq əkinlərində becərmələrin və məhsul yığımının maksimum mexanikləşdirilməsinə aid tədqiqatlar aparmaq, bu istiqamətdə mütərrəqqi texnologiyalar hazırlamaq Məhsul yığımının və becərmənin mexanikləşdirilməsi

TOXUMÇULUĞUN FƏALİYYƏT İSTİQAMƏTLƏRİ Pambıq toxumçuluğunun qüvvədə olan təlimat əsasında düzgün qurulması Yeni sortların elit bitkilərini seçmək, toxumçuluq işini qurmaq, istehsalatda əkilən rayonlaşdırılmış sortların sort təzələnməsini təmin etmək üçün orijinal, super elit toxumlarını istehsal etmək; İstehsalatı yüksək reproduksiyalı elit, birinci və ikinci reproduksiyalı toxum materialı ilə təmin etmək; Pambıq bitkisinin toxumçuluq işinin sistemli işləməsinə nail olmaq, istehsalatda olan bütün sortların orijinalının sabit saxlanmasına və sistemli sort təzələmə üçün hər il sortların orijinal, super elit toxumunun hazırlanmasını təmin etmək. Bütün sortların orijinalının qorunub saxlanması İstehsalatın yüksək reproduksiyalı və səpin keyfiyyətli toxumla təmin olunmasına əməli-metodiki köməklik göstərilməsi

AQROKİMYA VƏ TORPAĞIN MÜNBİTLİYİNİN YAXŞILAŞDIRILMASI Pambıq bitkisinin optimal gübrələnmə sisteminin işlənib hazırlanması • Pambıq-yonca-taxıl növbəli əkin • dövriyyəsində pambıq bitkisinin • differensial gübrələnmə sisteminə • görə optimal qidalanması; • Fasiləsiz pambıq əkinlərində • mineral və üzvi gübrələrin • norma və nisbətlərinin torpağın • münbitliyinə və pambığın • məhsuldarlığına təsiri;

AQROKİMYA VƏ TORPAĞIN MÜNBİTLİYİ • Növbəli əkin sistemində • təbii seolitin mineral • gübrələrlə birlikdə • tətbiqinin pambıq • əkinlərində səmərəliliyi Torpağın münbitliyini saxlamaqla yüksək məhsul yetişdirilməsini təmin edən səmərəli texnlogiyaların hazırlanması

PAMBIQ BİTKİSİNİN OPTİMAL SUVARILMA REJİMİ • Pambıq əkinlərində suya qənaət edilməsinə təminat verən sütut polimerinin və təbii seolit mineralının torpağın su-fiziki xassələrinə təsiri; • Torpaqda irriqasiya erroziyasının azaldılması üsüllarının öyrənilməsi Pambıq əkinlərində suya qənaət edici mütərəqqi suvarma rejimi və texnikasının işlənib hazırlanması

BİTKİ MÜHAFİZƏSİ Pambıq bitkisinin xəstəlikləri Perspektiv və rayonlaşdırılmış pambıq sortlarının, sort nümunələrinin infeksion fonda vilt və hommoz xəstəliklərinə yoluxma dərəcələrinin öyrənilməsi; Müxtəlif aqrotexniki fondan asılı olaraq sortların vilt xəstəliyinə yoluxma hədlərinin müəyyən edilməsi;

BİTKİ MÜHAFİZƏSİ Perspektiv və rayonlaşdırılmışpambıq sortlarının zərərvericilərlə sirayətlənmə dərəcələrinin öyrənilməsi; Aqrotexniki fondan və sələf bitkilərindən asılı olaraq pambıq bitkisinin zərəvericələrlə sirayətlənmə dərəcələrinə görə qiymətləndirilməsi. Pambığın zərərvericiləri

LİFİN TEXNOLOGİYASI Yaradılmış yeni sorların, əldə edilmiş müxtəlif genotiplərin, başlanğıc seleksiya materialının, unikal hibrid formalarının, sort nümunələrinin liflərinin texnoloji keyfiyyətləri öyrənilərək yaradıcı seleksiya axtarışlarında istiqamətli işlənilir • -Yaradılmış seleksiya materialının • lifinin texnoloji keyfiyyət göstəriciləri; • Lifinin uzunluğu, bərkliyi, xətti • sıxlığı, nisbi qırılma uzunluğunu • öyrənməklə başlanğıc materialın • hansı əlamətə görə perspektivli • olması müəyyən edilir, həmin • əlamətin sonrakı mərhələlərdə • saxlanmasına çalışılır.

İNFORMASİYA VƏ TƏTBİQ Elmi yeniklərin tətbiqi və təbliği • Hazırlanmış yeni texnologiyaların, yaradımış • yenisortların, qabaqçıl təcrübənin tətbiq və • təbliğ edilməsi; • Elmi yenikiklərin istehsalata intensiv tətbiqi • vətəbliği üçün seminarlar və tarla günlərinin • təşkili; • Elmi nailiyyətlərin təbliği üçün milli və • beynəlxalq konfranslarda fəal iştirak edilməsi; • Elmi nailiyyətlərə aid bilgilərin artırılması və • təlim kurslarının təşkili Seminarlar və tarla günləri Bilgilərin artırılması və təlim kursları

İNFORMASİYA VƏ TƏTBİQ • Kütləvi mətbuat və metodik xidmətlərdən • istifadə edilməsi; • Pambıqçılığa aid yeniliklər haqqında • internet vasitəsilə məlumat toplanması; • Pambıqçılıq ölkələrinin elmi müəssisələri • ilə iş birliyi qurulması üçün dövlət, • nazirlik səviyyəsində aparılan • müqavilələrdən istifadə edilməsi. Mətbuat və media xidmətləri İnternet

SON 20 İLDƏ YEKUNLAŞMIŞ MÖVZULAR Genetika və genofond, keçici 4 mövzu üzrə 12 tədqiqat Seleksiya, keçici 8 mövzu üzrə 19 tədqiqat Toxumçuluq, keçici 4 mövzu üzrə 8 tədqiqat Aqrotexnologiya 4 mövzu üzrə 13 tədqiqat Aqrokimya və torpağın münbitliyi, keçici 4 mövzu üzrə 10 tədqiqat Suvarma 4 mövzu üzrə 9 tədqiqat 4 mövzu üzrə 8 tədqiqat Bitki mühafizəsi, keçıci

DAVAM EDƏN MÖVZULAR Seleksiya və toxumçuluq Genetika Genetika Yüksək potensiallı, əlverişsiz iqlim şəraitinə davamlı orta və zərif lifli pambıq sortlarının yaradılması Mövcud və mütərəqqi genetik üsüllarla əməli seleksiya üçün başlanğıc materialın yaradılması Mövcud və mütərəqqi genetik üsüllarla əməli seleksiya üçün başlanğıc materialın yaradılması Yüksək potensiallı, əlverişsiz iqlim şəraitinə davamlı orta və zərif lifli pambıq sortlarının yaradılması Mövcud və mütərəqqi genetik üsüllarla əməli seleksiya üçün başlanğıc materialın yaradılması Lifinin keyfiyyəti IV və V tipə uyğun orta lifli pambıq sortlarının yaradılması Lifinin keyfiyyəti IV və V tipə uyğun orta lifli pambıq sortlarının yaradılması Coğrafi uzaq və növ arası hibridləşmə yolu ilə poliploid formaların alınması Coğrafi uzaq və növ arası hibridləşmə yolu ilə poliploid formaların alınması Coğrafi uzaq və növ arası hibridləşmə yolu ilə poliploid formaların alınması Tezyetişən zərif lifli pambıq sortlarının yaradılması Tezyetişən zərif lifli pambıq sortlarının yaradılması Eksperimental mutagenez yolu ilə başlanğıc materialın yaradılması Eksperimental mutagenez yolu ilə başlanğıc materialın yaradılması Eksperimental mutagenez yolu ilə başlanğıc materialın yaradılması Müxtəlif torpaq-iqlim şəraitində yeni pambıq sortlarının ilkin və müsabiqəli sort sınağı Müxtəlif torpaq-iqlim şəraitində yeni pambıq sortlarının ilkin və müsabiqəli sort sınağı Müxtəlif torpaq-iqlim şəraitində yeni pambıq sortlarının ilkin və müsabiqəli sort sınağı Pambığın Dünya kolleksiyasının öyrənilməsi və zənginləşdirilməsi Pambığın Dünya kolleksiyasının öyrənilməsi və zənginləşdirilməsi Toxumluq pambıq istehsalı üsullarının təkmilləşdirilməsi Toxumluq pambıq istehsalı üsullarının təkmilləşdirilməsi Toxumluq pambıq istehsalı üsullarının təkmilləşdirilməsi Perspektivli pambıq sortlarının ilkin toxumçuluq işinin qurulması Perspektivli pambıq sortlarının ilkin toxumçuluq işinin qurulması Rayonlaşdırılmış sortların orijinal və superelit toxumunun hazırlanması Rayonlaşdırılmış sortların orijinal və superelit toxumunun hazırlanması

DAVAM EDƏN MÖVZULAR Aqrotexnologiya, Suvarma, Bitki mühafizəsi Aqrokimya İnformasiya və tətbiq Məhsuldarlığın və torpağın münbit- liyini artıran mütərəqqi aqrotexnologiyalar hazırlanması Pambıq bitkisinin optimal gübrələnmə sisteminin işlənib hazırlanması Elmitədqiqatların istehsalata intesiv tətbiqinin və təbliğinin təşkili Pambığın əlverişli sıx səpin sisteminin işlənməsi Pambıq-yonca-taxıl növbəli əkin sistemində pambığın optimal gübrələnməsi Pambıq-taxıl və əlverişli siderat bitki növbələşməsi sisteminin işlənməsi Pambığın optimal sayıla bilən səpin müddətlərinin öyrənilməsi Fasiləsiz pambıq əkinlərində üzvi və mineral gübrələrin optimal normalarının öyrənilməsi Elmi yeniliklərin təbliği üçün sərgi, nümayiş, seminar, təlim, mətbuat xidmətlərindən istifadə edilməsi Pambıq əkinlərində suya, enerjiyə, əmək sərfinə qənaət edən, irriqasiya erroziyasının azaldılmasına təminat verənaqrotexnologiyaların hazırlanması Pambıq sortlarının, genofond nümunələrinin, seleksiya materialının xəstəlik və zərərvericilərlə sirayətlənmə dərəcəsinin öyrənilməsi və qiymətləndirilməsi Pambıq sortlarının, genofond nümu- nələrinin, seleksiya materialının xəs- təlik və zərərvericilərlə sirayətlənmə dərəcəsinin öyrənilməsi və qiymət- ləndirilməsi Elmi yeniliklərin intensiv tətbiq edilməsi üçün mövcud imkanlardan istifadə edilməsi

TƏLƏBATA GÖRƏ İSTEHSAL İnstitutda yaradılan yeni sortların ilkin toxumçuluq işləri qurulur, toxumçuluq işini davam etdirmək, sort sınaqları və tədqiqatlar üçün tələb olunan miqdarda orijinal, super elit və elit toxumu hazırlanır.Sortun rayonlaşdırılması ehtimalı yarandıqda həmin sortun elit toxumçuluq təsərrüfatını qurmaq üçün toxumçuluq işinin ayrı-ayrı mərhələləri üzrə tələb olunan həcmdə toxum materialı hazırlanır İstehsalatla əkilən rayonlaşdırılmış sortların başlanğıc təsərrüfat qiymətli göstəricilərini sabit saxlamaq və sort təzələməni düzgün aparmaq üçün hər il bütün sortlar üzrə elit toxumçuluq təsərrüfatlarına tələb olunan miqdarda orijinal, super elit və elit toxumu hazırlanır. İstehsalatın sifarişi əsasinda lazım olan sort üzrə elit və birinci reproduksiyalı toxum materialı hazırlanmasına riayət olunur. Yeni yaradılan və rayonlaşdırılmış sortların sort təmizliyinin təlimat əsasında 100% dərəcəsində saxlamaq üçün bütün sortların əkin sahələri bir-birindən mümkün ölçüdə təcrid olunmuş qaydada aparılır. Toxumçu mütəxəssislərin nəzarəti altında hər bir sort üzrə tədarük edilmiş orijinal, super elit, elit vəbirinci reproduksiyalı toxum materialı ayrı-ayrı qablaşdırılır, Xüsusi toxum ambarında saxlanılır və ilkin emal edilir. Başlanğıc toxum istehsalı Sifariş əsasında toxum istehsalı

İNSTİTUTDA YARADILAN PAMBIQ SORTLARI Yaradıcı seleksiya axtarışları • 1925-ci ildə yaradılan institutumuzun ilkfəaliyyəti • dövrlərindən hal-hazıradək elmi axtarışların əsas istiqaməti • respublikamızın torpaq-iqlim şəraitinə uyğun yerli aborigen • pambıq sortları yaratmaqdır. • Müxtəlif ənənəvi və mütərəqqi metodlardan istifadə etməklə • AzETPİ-də yüzlərlə orta və zərif lifli pambıq sortları yaradılmış, • bunlardan 2010-cu ilə kimi 39 pambıq sortu • rayonlaşdırılmışdır. • Yaradıcı seleksiya işində əsas prioritet istiqamətlər: • Yüksək məhsuldarlıq potensiallı, • Yüksək lif keyfiyyətli, • Tezyetişənlik, • Xəstəlik və zərərvericilərə davamlı, • Əlverişli xarici şərait amillərinin törətdiyi streslərə, xüsusilə • quraqlığa davamlı, • Toxumunda yağlılıq faizi çox olan sortlaryaratmaq. • Hal-hazıra kimi institutda yaradılan və xaricdən gətirilən sortlarıla • respublikada 8 dəfə sort dəyişməsi aparılmışdır. Rayonlaşdırılmış pambıq sortları Yaradıcı seleksiya işinin əsas istiqamətləri Sort dəyişmə Hazırda istehsalatda becərilən sortlar

HAZIRDA İSTEHSALATDA BECƏRİLƏN YERLİ ABORİGEN PAMBIQ SORTLARI Yaradıcı seleksiyaaxtarışları Hazırda istehsalatdabecərilən sortlar: AzNİXİ-195, 1995-ci ildə rayonlaşdırılmışdır, AP-317, 1995-ci ildə rayonlaşdırılmışdır, Gəncə-2, 2003-cü ildə rayonlaşdırılmışdır, Gəncə-8, 2003-cü ildə rayonlaşdırılmışdır, Maraş, 2005-ci ildə rayonlaşdırılmışdır, Antep, 2005-ci ildə rayonlaşdırılmışdır, Ağqızıl, 2007-ci ildə rayonlaşdırılmışdır, Gəncə-80, 2007-ci ildə rayonlaşdırılmışdır, Gəncə-78, 2008-ci ildə rayonlaşdırılmışdır, Gəncə-110, 2009-ci ildə rayonlaşdırılmışdır, Gəncə-103, 2010-cu ildə rayonlaşdırılmışdır, Rayonlaşdırılmış pambıq sortları Yaradıcı seleksiyaişinin əsas istiqamətləri Sortdəyişmə Hazırda istehsalatdabecərilən sortlar

SON İLLƏRDƏ RAYONLAŞDIRILMIŞ AzETPİ-nin PAMBIQ SORTLARI AzNİXİ-195 Rayonlaşdırıb – 1998-ci il Məhsuldarlıq potensialı – 50-55 s/h Vegetasiya müddəti – 123 gün Lif çıxımı – 35.6% Lifin uzunluğu – 35,0 mm Qırılma yükü – 4.9 q.q. Xətti sıxlığı – 6000 m/teks Nisbi qırılma uzunluğu-29.4 q.q./teks Tipi – IV Viltə davamlılığı – 18.0% Gəncə-8 Rayonlaşdırıb – 2003-cü il Məhsuldarlıq potensialı – 50-55 s/h Vegetasiya müddəti – 134 gün Lif çıxımı – 36.1% Uzunluğu – 34.4 mm Qırılma yükü– 4.7 q.q. Xətti sıxlığı – 6320 m/teks Nisbi qırılma uzunluğu-29.6 q.q./teks Tipi – IV Viltə davamlılığı – 26.7% Gəncə-2 Rayonlaşdırıb – 2003-cü il Məhsuldarlıq potensialı – 50-55 s/h Vegetasiya müddəti – 134 gün Lif çıxımı – 37.7% Lifin uzunluğu – 36.1 mm Qırılma yükü – 5.0 q.q. Xətti sıxlığı – 5930 m/teks Nisbi qırılma uzunluğu-29.6 q.q./teks Tipi – IV Viltə davamlılığı – 26.5%

SON İLLƏRDƏ RAYONLAŞDIRILMIŞ AzETPİ-nin PAMBIQ SORTLARI HAZIRDA İSTEHSALATDA BECƏRİLƏN YERLİ ABORİGEN PAMBIQ SORTLARI Gəncə-78 Rayonlaşdırıb – 2008-ci il Məhsuldarlıq potensialı – 50-55 s/h Vegetasiya müddəti – 129 gün Lif çıxımı – 36.2% Lifin uzunluğu – 35,0 mm Qırılma yükü – 4.7 q.q. Xətti sıxlığı – 5820 m/teks Nisbi qırılma uzunluğu-27.2 q.q./teks Tipi – IV Viltə davamlılığı – 13.0% Gəncə-80 Rayonlaşdırıb – 2007-ci il Məhsuldarlıq potensialı – 50-55 s/h Vegetasiya müddəti – 119 gün Lif çıxımı – 35.7% Lifin uzunluğu – 35,0 mm Qırılma yükü – 4.7 q.q. Xətti sıxlığı – 6000 m/teks Nisbi qırılma uzunluğu-29.2 q.q./teks Tipi – IV Viltə davamlılığı – 26.4%

AZƏRBAYCAN ELMİ-TƏDQİQAT PAMBIQÇILIQ İNSTİTUTU (AzETPİ)