M Ö VZU TOXUMALAR HAQQINDA ANLAYİŞ, EPİTELİ TOXUMASININ MORFO-FUHN- SİONAL XÜSUSİYYƏTLƏRİ.

1. AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİZOOBAYTARLIQ VƏ ƏMTƏƏŞÜNASLIQ FAKULTƏSİƏCZACƏIƏQ VƏ MORFOLOGİYASI KAFEDRASI FƏNN: SİTOLOGİYA, HİSTOLOGİYA və EMBRİOLOGİYA MÖVZU TOXUMALAR HAQQINDA ANLAYİŞ, EPİTELİ TOXUMASININ MORFO-FUHN- SİONAL XÜSUSİYYƏTLƏRİ. MÜHAZİRƏÇİ:ABDULHƏLİMOV N.A. GƏNCƏ-2009

2. MÜHAZİRƏNİN PLANI: Toxuma haqqında anlayış Toxumaların təsnifatı. Epiteli toxumasının xüsusiyyətləri. Epiteli toxumasının morfoloji funksional xüsusiyyətlərinə görə təsnifatı. Epitelin müxtəlif növlərinin submikroskopiki qurluşu. Vəzilərin təsnifatı və sekresaya tipləri. Toxuma

3. ƏDƏBİYAT SİYAHISI 1.M.ABDULLAYEV,H.ABİYEV .ÜMUMİ HİSTOLOGİYA MAARİF 1975. 2.N.ABDULHƏLİMOV.SİTOLOGİYA,HİSTOLOGİYA VƏ EMBRİOLOGİUA.GƏNCƏ 2009. 3.O.В.АЛЕКСАНДРОВСКАЯ И ДР.ЦИТОЛОГИЯ,ГИС- ТОЛОГИЯ И ЭМВРИОЛОГИЯ.МОСКВА 1975.ФФ Toxuma

4. Orqanizm müəyyən funksiyaları yerinə yetirmək ücün uygunlaşmış hüceyrələrdən və qeyri hüceyrəvi strukturlardan ilkin bircinsli hü- ceyrələr maddələr mübadiləsinə,qurluşuna və funksiyasına qörə fərqlənirlər.Bu proses differensasiya adlanır,yeni həyat şəraitinə yugynlaşması adaptasiya adlanır.Differensasiya və adaptasiya hü- ceyrələr arasında yeni qarşılıqlı əlaqələr yaranır.Nəticədə orqanızm tamlıgının rolu artır.Bu proses inteqrasiya adlanır.Dezinteqrasiya viruslar,bakteriyalar,xromatik karbohidrogenlər,rentgen şüaları və s.aiddir.Toxyma tarixi inkişaf prosesində meydana cıxmış,qurluşca oxşar eyni funksiya yerinə yetirən hüceyrələrdən və hüceyrə ara maddəsindən ibarət canlı strukturlara deyilir.Epitelı toxuması ekto dermal və mesodermal olur.Epitelı toxumasinda hüceyrəara maddə- si olmur,hüceyrələr desmosom qapanma zolaqları,inteqrasiya yolu ilə birləşir laylar əmələ gətirir,bazal zarda ilkin kambial hüceyrələr yerləşir,qan damarları yoxdur,sinir lifləri və qurtaracaqlari ılə Toxuma

5. zəngindir,yüksək regenerasiya qabiliyyəti var,hüceyrələrdə qütbü- lük olur.Mezoteli seroz qişaların üstünü örtür.Kubvari epiteli böyrək kanalcıqlarında, qalxanabənzər vəz follikullarında və vəzin çıxarıcı axarlarında olur.Firçalı kubvari epitel böyrək kanalcıqlarının daxili səthini örtür.Şəkil 9. Prızmatik epitel mədə bagırsaq,balalıq yumurta boruları daxili səthini,qaraçiyərin və mədəaltı vəzin çıxarıcı axarların daxili səthi- ni örtür.Bagırsaq epitelinin apikal qütbündə 1000 mikroxov olur, qida maddələri mənimsəmə səthini 30 dəfə artır.Kirpikli epitelin api- kal qütbündə 300 kirpik olur.Coxqatlı yastı epitel qözun buynuz qişası, agız boşlugu qida borusu,cinsiyyət yolu,düz bagırsagın kaudal hissəsinin selikli qişasinin üstünü örtür.Şəkil 10. coxqatli buynuzlaşan epitel dərinin və dəri törəmələrinin üstünü örtür. Şəkil. Sekretor epitel sekretor qlandusitlər adlanır.Sxema 2. Toxuma

6. Böyrək kanalcığında birqatlı kubravi Çoxqatlı yastı epiteli epiteli Toxuma

7. Çoxqatlı buynuzlaşan epiteli Toxuma

8. Çox qatlı Bir qatlı Epiteli toxumasının morfoloji təsnifatı. Sxema 1 Yastı keçid Bir siralı Çox siralı Buynuzlaşan Buynuzlaşmayan yastı kubvari silindirik silindirik Epitelin funksional təsnifatı Mühafizə Trofik Titrəyici Sekretor Toxuma

9. Vəzilərin təsnifatı Bir hüceyrəli Çox hüceyrəli Mürəkkəb endokrin ekzokrin ekzokrin endokrin Birqatlı Çox qatlı Sadə Mürəkkəb Sadə Mürəkkəb Şaxələnən Şaxələnməyən Şaxələnən Şaxələnməyən Şaxələnən Borulu alveolyar Borulu alveolyar Borulu alveolyar Borulu Alveolyar Borulu alveolyar Alveol yar Sekresiya tipləri Holokrin Apokrin merokrin ekzokrin ekzokrin ekzokrin endokrin Toxuma